İngilis dili qrammatik strukturu ilə zəngin və funksional dillərdən biridir. Onun sadə, lakin çoxşaxəli quruluşu nitq hissələrinin funksiyasını dəqiq şəkildə yerinə yetirməyə imkan verir. Həmin hissələrdən biri də işarə əvəzlikləridir. Bu əvəzliklər danışan şəxsin və ya yazı müəllifinin nəyə və ya kimə işarə etdiyini göstərmək üçün istifadə olunur. İngilis dilində işarə əvəzlikləri gündəlik ünsiyyətdə, yazılı mətnlərdə, akademik və rəsmi yazışmalarda geniş şəkildə tətbiq olunur. Onlar konkret obyektlərə, şəxslərə və situasiyalara istinad etməyə şərait yaradır və dilin daha aydın, məqsədəuyğun olmasına xidmət edir.
Azərbaycan dilində “bu”, “o”, “bunlar”, “onlar” kimi sözlərlə qarşılıq tapan işarə əvəzlikləri, ingilis dilində “this”, “that”, “these”, “those” kimi formalarla ifadə olunur. Onların istifadəsi zaman, məkan və mənaca məsafəyə görə dəyişir. Danışan və dinləyici arasında obyektin və ya şəxsin məsafəsinə əsasən uyğun əvəzlik seçilir. Bu isə ünsiyyətin daha dəqiq və səmərəli olmasına imkan yaradır.
İşarə əvəzliklərinin əsas funksiyası
İngilis dilində işarə əvəzlikləri konkret bir şeyi göstərmək, təqdim etmək və ya ona istinad etmək üçün istifadə olunur. Onlar danışanla obyekt arasında olan məsafəni və ya zaman fərqini də ifadə edə bilir. Beləliklə, işarə əvəzlikləri ünsiyyətin kontekstual dəqiqliyini təmin edir.
Bu əvəzliklər həm danışıqda, həm də yazılı formada əsas informasiya ötürmə vasitələrindən biridir. Məsələn, təqdimat zamanı “This is our new product” ifadəsi ilə dinləyiciyə real obyekt təqdim olunur. Eyni zamanda, keçmişdə baş verən hadisəyə istinad edərkən “That was a great day” kimi strukturdan istifadə edilir.
Tək və cəm formalarda fərqlər
İngilis dilində işarə əvəzlikləri tək və cəm formalarla işlənir. Tək üçün “this” (bu) və “that” (o), cəm üçün “these” (bunlar) və “those” (onlar) istifadə olunur. Bu fərqlər nitqin daha konkret və düzgün qurulmasına kömək edir.
Məsafə baxımından “this” və “these” danışana yaxın obyekt və şəxslər üçün işlədilir, “that” və “those” isə uzaq olanlar üçün nəzərdə tutulur. Məsələn: “This chair is comfortable” (bu stul rahatdır) və “Those chairs are broken” (o stullar sınıb). Bu fərqlər dil öyrənənlərin işarə əvəzliklərindən effektiv istifadə etməsi üçün əhəmiyyətlidir.
Zaman və məkan anlayışlarında işarə əvəzlikləri
İşarə əvəzlikləri sadəcə fiziki məsafəni deyil, zaman fərqini də əks etdirə bilər. “This year” (bu il) ifadəsi cari ili, “That year” (o il) isə əvvəlki illəri nəzərdə tutur. Bu, qrammatik baxımdan keçmiş və indiki zaman arasında fərq yaratmaq üçün əlverişli vasitədir.
Məkan baxımından da işarə əvəzlikləri konkret istiqamət verir. “This side” (bu tərəf), “That direction” (o istiqamət) kimi ifadələrlə danışan və dinləyici üçün obyektin yeri dəqiqləşdirilir. Belə istifadə formaları ünsiyyətin daha dəqiq və anlaşıqlı olmasını təmin edir.
İşarə əvəzliklərinin sifət kimi istifadəsi
İşarə əvəzlikləri təkcə əvəzlik funksiyasında deyil, sifət rolunda da çıxış edə bilər. Bu zaman onlar bir ismin qarşısında işlənərək onu dəqiqləşdirir. Məsələn: “That book is mine” cümləsində “that” sözünün sifət rolunda olduğunu görmək mümkündür.
Bu hal dilin daha zəngin və səmərəli istifadəsinə imkan yaradır. “These students are excellent” (bu tələbələr əladır) və ya “This problem is difficult” (bu problem çətindir) kimi strukturlar da eyni funksiyanı yerinə yetirir. Bu cür çoxfunksiyalı yanaşma ingilis dilinin dinamik quruluşunu göstərir.
Müəyyənlik və qeyri-müəyyənlik fərqi
İngilis dilində işarə əvəzlikləri müəyyən obyekt və ya hadisəni göstərmək üçün istifadə olunduğundan, müəyyənlik bildirir. Məsələn, “This is what I meant” ifadəsində konkret bir məqam vurğulanır. Bu, dilin qrammatik dəqiqliyini və ifadə gücünü artırır.
Qeyri-müəyyən işarə əvəzlikləri isə birbaşa işarə etmədən ümumi mənada istinad üçün istifadə edilir. “Something like that” və ya “things like this” kimi strukturlar buna misaldır. Bu tip ifadələr xüsusən danışıq dilində yayğındır və daha sərbəst üslub üçün istifadə olunur.
Danışıq dilində istifadə nümunələri
İşarə əvəzlikləri gündəlik ingilis danışığında olduqca fəal şəkildə istifadə olunur. Qısa və aydın fikirlər ifadə etmək üçün bu əvəzliklər çox əlverişlidir. Məsələn, “That’s amazing!” və ya “This is for you” kimi cümlələr gündəlik situasiyalarda tez-tez işlədilir.
Həmçinin, işarə əvəzlikləri sual və cavab strukturlarında da yer alır. “What is this?”, “Is that yours?” kimi suallar çox təbii qarşılanır və ünsiyyətin başlanğıcı kimi çıxış edə bilər. Bu hallar əvəzliklərin kommunikativ rolu baxımından əhəmiyyətini artırır.
Yazılı akademik və rəsmi nitqdə rolu
Rəsmi və akademik yazılarda işarə əvəzliklərinin istifadəsi daha dəqiq və ehtiyatlı olur. Bu zaman kontekstə tam uyğunluq və qrammatik sabitlik vacib rol oynayır. “This theory suggests…” və ya “That research showed…” kimi ifadələrlə müəllif fikirlərini daha dəqiq və məntiqli təqdim edir.
Akademik üslubda işarə əvəzlikləri cümlələr arasında əlaqə yaratmaq üçün də istifadə olunur. Beləliklə, bir fikirdən digərinə keçid etmək, yeni məlumatı təqdim etmək və ya nəticə çıxarmaq daha asan olur. Bu baxımdan işarə əvəzlikləri yazılı ifadənin məntiqi strukturunu qorumağa xidmət edir.
Məzmun baxımından fərqli nümunələr
İşarə əvəzlikləri yalnız fiziki və ya zaman baxımından deyil, həm də məntiqi və emosional kontekstdə istifadə oluna bilər. “This is unbelievable!” və ya “That was rude!” kimi ifadələr, konkret hiss və reaksiyaları vurğulayır. Belə yanaşma dilin emosional imkanlarını da genişləndirir.
İngilis dilində bu əvəzliklər filmlərdən tutmuş rəsmi sənədlərə qədər müxtəlif sahələrdə geniş tətbiq olunur. Hər kontekstdə isə məqsədə uyğun forma seçmək və dəqiq işarə etmək vacibdir. Bu, dilin düzgün və effektiv istifadəsinin əsas şərtlərindən sayılır.
İngilis dilində əsas işarə əvəzlikləri cədvəli
| Əvəzlik | Azərbaycan dilində qarşılığı | Say | Məsafə | Misal cümlə |
| this | bu | tək | yaxın | This is my pen. |
| that | o | tək | uzaq | That was a great movie. |
| these | bunlar | cəm | yaxın | These are my friends. |
| those | onlar | cəm | uzaq | Those are interesting facts. |
İşarə əvəzlikləri ingilis dilində həm gündəlik, həm də rəsmi və akademik ünsiyyətdə vacib yer tutur. Onlar danışanın fikirlərini konkretləşdirmək, diqqət çəkmək və qarşı tərəfə məna dəqiqliyi ilə ötürmək üçün əsas vasitələrdəndir. Bu əvəzliklərin düzgün və yerində istifadəsi dil biliklərinin əsas göstəricilərindən biri kimi qiymətləndirilir. Tək və cəm, yaxın və uzaq, zaman və məkan fərqləri kimi aspektlərə diqqət etməklə istifadə edilən işarə əvəzlikləri ifadənin strukturunu və mənasını formalaşdırır. İngilis dilini öyrənənlər üçün bu əvəzliklərin mənasını, funksiyasını və nüanslarını anlamaq danışıq və yazı bacarıqlarının inkişafı üçün zəruridir. Onlar həm sintaktik, həm də semantik baxımdan ünsiyyətin dəqiqliyini təmin edir. Beləliklə, işarə əvəzlikləri yalnız dilin bir hissəsi deyil, həm də səmərəli ünsiyyətin açarıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
İşarə əvəzlikləri müəyyən obyektlərə, şəxslərə və ya situasiyalara işarə etmək üçün istifadə olunan əvəzliklərdir. Onlar danışıq və yazı dilində konkret və ya abstrakt məqamları vurğulamaq üçün istifadə olunur. İngilis dilində ‘this’, ‘that’, ‘these’, ‘those’ əsas işarə əvəzlikləri sayılır. Bu əvəzliklər həm zamir, həm də sifət funksiyasını daşıya bilər. Düzgün istifadə ünsiyyətin aydınlığını artırır.
‘This’ sözü yaxın məsafədə olan tək obyektləri göstərmək üçün işlədilir, ‘That’ isə uzaqda olan tək obyektlərə aid edilir. Məsələn, ‘This is my phone’ (bu mənim telefonumdur) və ‘That is your book’ (o sənin kitabındır) kimi. Hər iki söz tək sayda istifadə olunur və məkan kontekstindən asılıdır.
İngilis dilində cəm hal üçün ‘these’ və ‘those’ əvəzlikləri istifadə olunur. ‘These’ yaxınlıq bildirir və ‘bunlar’ mənasındadır, ‘those’ isə uzaqlıq bildirir və ‘onlar’ mənasını verir. Məsələn, ‘These are my students’ və ‘Those are my cousins’ cümlələrində olduğu kimi. Cəm formalar da kontekstə uyğun işlədilməlidir.
İşarə əvəzlikləri sifət funksiyasında bir ismin qarşısında işlənərək onu dəqiqləşdirir. Məsələn, ‘this book’, ‘that chair’, ‘these apples’, ‘those people’ kimi ifadələrdə əvəzliklər ismi təsvir edir. Bu istifadə forması əvəzliyin sifət rolunda olduğunu göstərir.
Danışıq dilində tez-tez istifadə olunan ifadələrə ‘This is amazing!’, ‘That’s great!’, ‘Is that yours?’ kimi cümlələr daxildir. Bu tip ifadələr emosional reaksiya bildirmək və ya konkret obyektə işarə etmək məqsədilə işlədilir. Gündəlik ünsiyyətdə işarə əvəzlikləri üslub baxımından da təbiilik yaradır.
Akademik yazılarda işarə əvəzlikləri məlumatlar arasında əlaqə yaratmaq, keçid ifadələrində istifadə edilmək və ya nəticə çıxarmaq məqsədilə tətbiq olunur. Məsələn, ‘This study proves…’ və ya ‘That argument was weak’ kimi ifadələrlə məqalənin strukturu formalaşdırılır. Bu da yazının ardıcıllığını və məntiqini təmin edir.
Ən çox rast gəlinən səhvlərdən biri məsafə və say anlayışlarının səhv tətbiqidir. Məsələn, tək obyekt üçün ‘these’ əvəzinə ‘this’ işlədilməlidir. Həmçinin, ‘that’ yerinə ‘this’ işlətmək kimi qarışıqlıqlar baş verir. Bu cür səhvlər cümlənin mənasını dəyişə və anlaşılmazlıq yarada bilər.
İşarə əvəzlikləri konkret işarə etmə funksiyası daşıyır. Mübtəda və ya tamamlıq yerində istifadə oluna bilərlər. Əvəzliklərin digər növləri daha çox şəxsləri, sualları və qeyri-müəyyənlikləri əhatə edir. İşarə əvəzlikləri isə daha məqsədyönlü və situativ istifadəyə malikdir.
İşarə əvəzlikləri ilə bağlı məşqlər arasında şəkilli kartlarla obyektlərə işarə etmə, cümlə qurma tapşırıqları və kontekstdə düzgün əvəzliyi seçmək faydalıdır. Həmçinin, real situasiyalarda danışıq praktikasında bu əvəzlikləri istifadə etmək bacarığı artırır. Online testlər və dil proqramları da bu məqsədlə səmərəlidir.
İşarə əvəzlikləri dilin funksional hissələrindən biridir və ünsiyyətin effektivliyini artırır. Onların düzgün istifadəsi həm danışığın, həm də yazının dəqiqliyini təmin edir. İngilis dilini öyrənənlər üçün bu mövzu əsas baza biliklərindən sayılır. Bu əvəzliklər vasitəsilə daha təmiz və aydın ifadə yaratmaq mümkündür.
