Şəxsiyyət vəsiqəsi insanın rəsmi identifikasiyasını təsdiq edən əsas sənəddir. Onun itməsi bir sıra hüquqi, inzibati və praktiki nəticələr doğura bilər. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi belə hallarda vətəndaşlara şəxsiyyət vəsiqəsinin yenidən alınması üçün konkret qaydalar və dövlət rüsumları müəyyən edir. Bu rüsumlar sənədin itirilmə səbəbi, müraciətin vaxtı və şəxsiyyət vəsiqəsinin tipi (yaş qrupuna görə) kimi amillərdən asılı olaraq fərqlənə bilər.
Şəxsiyyət Vəsiqəsinin Hüquqi Əhəmiyyəti
Şəxsiyyət vəsiqəsi istənilən dövlətin vətəndaşına onun kimliyini təsdiqləmək üçün verilən əsas sənəddir. O, bank əməliyyatlarından tutmuş, səsvermə, ali məktəblərə qəbul, notarial aktlar və sair hüquqi münasibətlərdə zəruri hesab olunur. Bu sənəd olmadan şəxsin hüquqi subyekt kimi fəaliyyəti xeyli məhdudlaşdırılır. Beləliklə, onun itməsi dövlətin vətəndaşla əlaqəsinin kəsilməsi demək olmasa da, bu əlaqənin hüquqi formada dayandırılması kimi qiymətləndirilə bilər. Məhz bu səbəbdən də şəxsiyyət vəsiqəsinin yenidən verilməsi mühüm və təcili prosedur hesab olunur.
Vəsiqənin İtirmə Halları və Qanuni Məsuliyyət
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə görə, şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi hüquqi məsuliyyət doğurmur. Lakin vətəndaş bu barədə dərhal Daxili İşlər Nazirliyinin aidiyyəti üzrə orqanlarına məlumat verməlidir. Əgər vəsiqə itdikdən sonra hər hansı şəxs tərəfindən qanunsuz istifadə olunarsa, bu hal cinayət məsuliyyəti yarada bilər. Hətta vətəndaşın laqeydliyi və ya ehtiyatsız davranışı nəticəsində sənədin üçüncü şəxsin əlinə keçməsi ciddi hüquqi problemlərə səbəb ola bilər.
İtmiş Vəsiqənin Əvəzlənməsi Proseduru
İtmiş şəxsiyyət vəsiqəsinin əvəz olunması üçün vətəndaş ilk növbədə Əhali Məlumatları Reyestri ilə əlaqədar olan ASAN xidmət və ya DİN-in müvafiq şöbəsinə müraciət etməlidir. Müraciət zamanı şəxs ərizə ilə yanaşı, 2 ədəd 3×4 ölçülü fotoşəkil, dövlət rüsumunun ödənişi haqqında qəbz və digər tələb olunan sənədləri təqdim etməlidir. Prosedur şəffaf və sürətlidir. Yeni vəsiqənin hazırlanması üçün maksimum 10 iş günü tələb olunur. Lakin təcili hallar üçün ekspress xidmət də nəzərdə tutulmuşdur.
Rüsumların Məbəği və Hüquqi Tənzimləmə
Dövlət rüsumu “Dövlət rüsumu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən tənzimlənir. Şəxsiyyət vəsiqəsinin itməsi halında ödəniləcək rüsum vətəndaşın yaş kateqoriyasına və vəsiqənin dəyişmə səbəbinə görə dəyişir. Misal üçün, 16 yaşa qədər olan uşaqlara verilən vəsiqələrin əvəzlənməsi daha az rüsumla həyata keçirilir. Eyni zamanda, şəhid ailəsi üzvləri, müharibə əlilləri və sosial həssas qruplar üçün güzəştli mexanizmlər mövcuddur.
2025-ci İl Üzrə Rüsum Məlumatları
Hazırda qüvvədə olan tariflərə əsasən, şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi halında təkrar alınması üçün aşağıdakı məbləğlər tətbiq olunur:
- Ümumi əsaslarla – 15 manat;
- Təcili (3 iş günü ərzində) – 25 manat;
- Ekspress (1 iş günü ərzində) – 35 manat;
- Güzəştli kateqoriyalara – 0-5 manat arası (statusdan asılı olaraq).
Bu rüsumlar rəsmi dövlət portallarında da dərc olunur və hər hansı dəyişiklik olduğu təqdirdə dərhal yenilənir.
Rüsumun Ödənilməsi Üsulları
Rüsumlar həm bank şöbələri vasitəsilə, həm də “e-gov.az”, “asanpay.az” və digər elektron xidmət portalları üzərindən ödənilə bilər. Onlayn ödənişlər zamanı şəxsiyyət vəsiqəsinin nömrəsi və şəxsi identifikasiya məlumatları tələb olunur. Qəbzin surəti müraciət zamanı təqdim olunmalıdır. ASAN xidmət mərkəzlərində POS-terminallar vasitəsilə yerində də ödəniş etmək mümkündür.
Təkrar İtirmə Hallarında Cərimə Mexanizmi
Əgər vətəndaş eyni ildə ikinci və ya daha artıq dəfə şəxsiyyət vəsiqəsini itirərsə, əlavə inzibati məsuliyyət və maliyyə rüsumları tətbiq oluna bilər. Bu rüsumlar normativ hüquqi aktlarla müəyyən olunmuş şəkildə hesablanır və əsas məqsəd vətəndaşları daha məsuliyyətli davranmağa təşviq etməkdir.
Vəsiqə İtmiş Sayıldığı Halda Saxta Bəyanat
Qanunvericilikdə şəxsiyyət vəsiqəsinin qəsdən gizlədilərək “itmiş” kimi göstərilməsi də inzibati məsuliyyət doğurur. Bu, dövlət orqanlarını aldatmaq və sənəd dövriyyəsində pozuntu yaratmaq kimi qiymətləndirilir. Belə hallarda vətəndaş həm maliyyə, həm də hüquqi sanksiyalarla üzləşə bilər.
Beynəlxalq Təcrübədə Əvəzləmə Praktikası
Digər ölkələrin təcrübəsində də şəxsiyyət vəsiqəsinin itməsi ilə bağlı rüsumlar tətbiq olunur. Məsələn, Almaniyada ilk itirmə halında təqribən 30 avro, Türkiyədə isə 130 TL civarında ödəniş tələb olunur. Azərbaycan bu sahədə həm şəffaf, həm də sosial ədalətli mexanizm formalaşdırmağa çalışır.
Şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi hallarında vətəndaşlar həm hüquqi, həm də inzibati baxımdan məsuliyyətli davranmalıdırlar. Rüsumların vaxtında ödənilməsi, müvafiq orqanlara doğru məlumatların təqdim olunması, prosedurun qanuna uyğun icrası şəffaflığı təmin edir və vətəndaş-məmur münasibətlərinin keyfiyyətini artırır. Əgər hər kəs bu prosedurlara ciddi yanaşsa, vəsiqələrin qanunsuz istifadəsi və saxta sənəd dövriyyəsi halları da xeyli azalacaqdır.
Ən Çox Verilən Suallar
İlk növbədə vətəndaş yaşadığı ərazi üzrə ASAN xidmət və ya Daxili İşlər Nazirliyinin müvafiq şöbəsinə müraciət etməlidir. Ərizə verərkən vəsiqənin itməsi barədə məlumat rəsmi qeydə alınır.
Şəxsiyyət vəsiqəsinin təkrar verilməsi üçün aşağıdakılar tələb olunur: şəxsiyyət vəsiqəsinin itməsi barədə ərizə, 3×4 sm ölçülü fotoşəkil, rüsumun ödənildiyini təsdiq edən qəbz.
2025-ci il üçün şəxsiyyət vəsiqəsinin təkrar verilməsi rüsumu 15 manat təşkil edir. Bəzi hallarda yaş kateqoriyasına və ya imtiyazlara görə fərqlilik ola bilər.
Rüsumu ASAN ödəniş sistemi, bank filialları, elektron hökumət portalı və ya POS-terminallar vasitəsilə ödəmək mümkündür.
Adətən, şəxsiyyət vəsiqəsinin yenidən hazırlanması 10 iş günü ərzində həyata keçirilir. Təcili sifarişlə bu müddət daha qısa ola bilər.
Əgər şəxsiyyət vəsiqəsi itdikdən sonra yeni vəsiqə alınmayıbsa və sənəd tapılıbsa, əvvəlki sənəd istifadə edilə bilər. Amma artıq yeni vəsiqə verilmişsə, köhnəsi etibarsız sayılır.
Şəxsiyyət vəsiqəsinin itməsi ilə bağlı birbaşa cərimə tətbiq olunmur. Lakin vətəndaş məlumatları düzgün və vaxtında yeniləməzsə, qanunvericiliklə müəyyən edilən inzibati məsuliyyət tətbiq edilə bilər.
Hazırda vəsiqənin itməsi barədə mətbuatda elan vermək tələbi yoxdur. Rəsmi müraciət kifayət edir.
Valideyn və ya qanuni nümayəndə müvafiq quruma müraciət etməli, uşağın doğum haqqında şəhadətnaməsi və digər sənədləri təqdim etməlidir.
Əcnəbilər müvafiq olaraq Miqrasiya Xidmətinə müraciət edərək sənədin bərpasını tələb etməlidirlər. Prosedur və rüsumlar vətəndaşlarla müqayisədə fərqli ola bilər.
