İhya Etmək: Mənası, Əhəmiyyəti 

“İhya etmək” ifadəsi bir çox dildə və mədəniyyətdə məna və ruh baxımından dərin iz buraxan anlayışlardan biridir. Sözlük mənası baxımından “canlandırmaq”, “diriltmək”, “yenidən həyata qaytarmaq” mənasını verən bu söz İslam dünyasında, klassik ədəbiyyatda və sosial-fəlsəfi düşüncədə geniş istifadə olunur. Təkcə fiziki və bədənlə bağlı yox, həm də mənəvi və ruhani anlamlar daşıyır. İhya anlayışı, həm fərdin daxilində baş verən dirçəlişi, həm də cəmiyyətin, dinin, mədəniyyətin və əxlaqın yenidən bərpa olunmasını əhatə edir.

İhya sözünün mənşəyi və lüğəvi mənası

“İhya” sözü ərəb dilindəki “ḥ-y-y” kökündən yaranmışdır. Bu kök “yaşamaq”, “həyat tapmaq”, “dirilmək” kimi məna daşıyan fiilləri doğurur. Ərəb dilində “ihya” ismi-məstər forması olub “diriltmək, canlandırmaq, həyat vermək” mənasındadır.

Azərbaycan dilində bu söz daha çox dini, ədəbi və mənəvi kontekstlərdə işlədilir. Ümumilikdə “ihya etmək” ifadəsi aşağıdakı hallarda işlənir:

• Ruhən və ya mənəvi cəhətdən canlandırmaq
• Unudulmuş bir dəyəri yenidən gündəmə gətirmək
• Ölü və ya sönük hala gəlmiş bir prosesi və ya anlayışı dirçəltmək
• Cəmiyyətdə və ya fərdin həyatında mənəvi yüksəliş yaratmaq

Dini kontekstdə ihya anlayışı

İslam dinində “ihya” anlayışı həm fərdi, həm də ictimai səviyyədə böyük mənəvi əhəmiyyət daşıyır. Qurani-Kərimdə və Hədislərdə birbaşa “ihya” kəlməsi işlənməsə də, onun ruhuna uyğun çoxsaylı ayələr və peyğəmbər (s) buyruqları mövcuddur.

Qurani-Kərimdə həyat və dirilmə

Allah Quranda dəfələrlə insanları mənəvi ölümdən həyat tapmağa çağırır:

“Ey iman gətirənlər! Allahın və Peyğəmbərin sizi dirildəcək bir şeyə çağırdığı zaman, çağırışa cavab verin!” (Ənfal surəsi, 24)

Bu ayədəki “dirildəcək bir şey” dini və mənəvi anlamda ruhun oyanışıdır. Yəni insanın ruhən qapandığı, laqeyd olduğu dəyərlərə yenidən qayıtmasıdır – bu da bir növ ihyadır.

Hədis və əhli-beyt irsində ihya

Peyğəmbərimizin və İmamların sözlərində də mənəvi ihya önəmlə vurğulanır. Məsələn, İmam Cəfər Sadiqin belə bir kəlamı var:

“Bizim elmimizi öyrənən və başqalarına öyrədən şəxs, diriltilmiş bir qəlbi dirildən kimidir.”

Bu fikir, dini bilik və əxlaqı yaymağın özü bir ihya aktı olduğunu göstərir.

Təsəvvüfdə və fəlsəfədə ihya

Təsəvvüf dünyasında ihya anlayışı insanın nəfsini islah edərək, qəlbini Allahla diriltməsi kimi izah olunur. Yəni zahiri yox, batini dirçəliş.

İmam Qəzali və “İhya Ulum-ud-din”

Tanınmış İslam alimi İmam Əbu Həmid Qəzali özünün məşhur əsərinə “İhya Ulum-ud-Din” (Dini elmlərin dirçəldilməsi) adını vermişdir. Bu əsər dinin ruhunu, əxlaqı, ibadəti və batini təmizliyi canlandırmaq məqsədi daşıyır.

Bu, ihyanın bir tək fərdi deyil, ümumi dini və əxlaqi anlayışların da bərpasını nəzərdə tutduğunu sübut edir.

Mədəniyyətdə və ədəbiyyatda ihya

İhya anlayışı milli-mədəni dəyərlərin qorunması və yenidən yaşadılması baxımından da mühüm yer tutur.

Folklor və dəyərlərin ihyası

Bir xalqın milli musiqisi, nağılları, dastanları və adətləri itmək təhlükəsi ilə üzləşəndə, onların yenidən öyrədilməsi, təqdim olunması və cəmiyyətə qazandırılması “ihya” adlandırılır. Məsələn:

• Aşıq sənətinin gənc nəsilə öyrədilməsi
• Unudulmuş adətlərin bayramlara daxil edilməsi
• Tarixi memarlığın bərpası

Bunların hamısı mədəniyyətin ihyası prosesinə aiddir.

Gündəlik həyatda “ihya etmək”

Hər bir insan fərdi olaraq həyatda müxtəlif sahələrdə “ihya etmək” prosesinə daxil ola bilər. Bu, sadəcə dini və fəlsəfi anlayışla məhdudlaşmır.

Özünü ihya etmək

• Fiziki və psixoloji rifahın bərpası
• Mənəvi dəyərlərin yenidən dərk olunması
• Həyat məqsədinin yenidən qurulması
• Tənbəllik və bəsitlikdən çıxaraq aktiv həyata qayıtmaq

Ailə və dost münasibətlərində ihya

Uzun müddət küsülü qalmış bir insanla barışmaq, unutduğun yaxınını axtarmaq və ya evlilik münasibətlərində yeni başlanğıc etmək də bir ihya prosesidir.

Peşə və bacarıqların ihyası

İllərdir istifadə edilməyən bacarığı yenidən öyrənmək, təhsilə qayıtmaq və ya yeni bir iş sahəsində inkişaf etmək, bunların hər biri peşəvi ihyadır.

İhya ilə islahın fərqi

Çox zaman “ihya” və “islah” anlayışları qarışdırılır. Lakin aralarında incə fərqlər var:

Müasir dövrdə ihya konsepsiyası

Bu gün dünyada çox sayda cəmiyyət öz tarixi və dini kimliyini unutmağa meyllidir. Bu kontekstdə “ihya” prosesi təkcə fərdi deyil, siyasi və mədəni səviyyədə də aktuallaşır.

Müsəlman dünyasında ihya hərəkatları

• Dini təhsilin bərpası
• Əxlaq və ailə institutunun dirçəldilməsi
• Zəkat, sədəqə və ictimai yardımlaşma ənənələrinin genişləndirilməsi

Bütün bunlar “ihya cəhdləri” kimi qəbul edilir.

İhya etmək, sadəcə bir sözü diriltmək deyil, onun ruhunu da canlandırmaqdır. Bu anlayış insanın daxilindəki potensialın oyadılması, unudulmuş dəyərlərin yenidən gündəmə gətirilməsi və cəmiyyətin dirçəlişi üçün bir vasitədir. İslam dini, təsəvvüf, fəlsəfə, ədəbiyyat və gündəlik həyat “ihya”nın fərqli yönlərini bizə göstərir. Hər bir insan öz həyatında ihya prosesinə başlayaraq özünü, ailəsini, mədəniyyətini və imanını dirçəldə bilər. Bu həm fərdi, həm də ictimai yüksəlişə aparan yoldur.

Ən Çox Verilən Suallar