İvan Krılov: Yaradıcılığı, Təmsilləri, Rolu

Rusiya ədəbiyyatı dünya mədəniyyətinə bir çox tanınmış şair, nasir və dramaturqlar bəxş etmişdir. Bu şəxsiyyətlərdən biri də özünü əsasən təmsil janrında təsdiqləmiş, sosial-satirik ədəbiyyatın öncüllərindən olan İvan Andreyeviç Krılovdur. O, Rusiya ədəbiyyatında təmsilin simvoluna çevrilmiş və bu janrın zirvəsinə yüksəlmiş bir yazıçı kimi yadda qalmışdır. Krılovun əsərləri təkcə Rusiya cəmiyyətinə deyil, həm də ümumbəşəri insani xüsusiyyətlərə güzgü tutur. Onun qələmi ilə yazılan təmsillər zamanın və məkanın fövqündə dayanan mesajlar ehtiva edir.

İvan Krılovun təmsilləri bu gün də məktəblərdə tədris olunur, maarifləndirici, tərbiyəvi, satirik və bəzən də kəskin ictimai tənqidlə dolu olmaqla bir çox nəsillərə nümunə göstərilir. Onun həyat yolu, yaradıcılığı və ictimai rolu dərin şəkildə öyrənilməyə, həmçinin müasir dövr üçün də aktual nəticələr çıxarılmağa layiqdir.

İvan Krılovun Həyatı

İvan Andreyeviç Krılov 1769-cu il fevralın 13-də Rusiyanın paytaxtına yaxın yerləşən Moskva şəhərində anadan olmuşdur. Onun atası hərbçi idi və ailə daha sonra Tver vilayətinə köçmüşdür. Atasının ölümündən sonra ailə çətin maddi şəraitdə yaşamağa məcbur qalır. Bu dövrdə İvan erkən yaşlarından həm kitab oxumağa, həm də yazmağa xüsusi maraq göstərmişdir. O, formal ali təhsil almamış, lakin geniş mütaliəsi və müşahidə qabiliyyəti sayəsində dərin biliyə malik olmuşdur.

Krılovun ədəbi fəaliyyəti 1780-ci illərdə başlayıb. O, əvvəlcə komediya və operetta janrında əsərlər yazsa da, əsas şöhrətini 1809-cu ildən etibarən təmsil janrında yazdığı əsərlərlə qazanmışdır. O, uzun illər imperator kitabxanasında işləmiş və orada zəngin kitab fondları ilə tanış olmaq imkanı əldə etmişdir.

Yaradıcılıq Yolunun Başlanğıcı

İvan Krılovun ilk ədəbi nümunələri satirik pyeslər və operettalar olmuşdur. Onun yazdığı “Moda mağarası” və “Kirpi və tülkü” kimi əsərlər dövrünün sosial gerçəkliklərini, yalançı aristokratizmi və insanlardakı ikili standartları tənqid etmişdir. Lakin bu dövrdə o, hələ geniş kütlələr arasında tanınmırdı.

Əsərlərindəki satira və incə ironiya cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən olan insanlara ünvanlanırdı. Onun yazı tərzi təkcə maarifləndirici deyil, həm də güclü tənqidi xarakter daşıyırdı. Krılov həyatın təzadlarını, insan təbiətinin zəif cəhətlərini incə yumorla birləşdirərək təqdim edirdi.

Təmsillərə Keçid

1809-cu il Krılovun yaradıcılığında dönüş nöqtəsi oldu. Bu ildən başlayaraq o, əski yunan və fransız təmsil ənənələrindən bəhrələnərək öz təmsillərini yazmağa başladı. Krılov xüsusilə fransız ədibi Jan de La Fontenin əsərlərini ruscaya uyğunlaşdırır və onlardan ilham alırdı. Lakin Krılov sadəcə tərcümə etmirdi, o, həmin materialı rus cəmiyyətinin ehtiyac və problemlərinə uyğunlaşdıraraq yenidən işləyirdi.

Onun təmsillərindəki heyvan obrazları vasitəsilə insan cəmiyyətinin zəiflikləri, riyakarlıq, ikiüzlülük, tənbəllik və yalan kimi xüsusiyyətlər sərt şəkildə tənqid edilirdi. Bu metod Krılovun əsərlərinin populyarlığını artırırdı. Oxucu real insanları tanıdığı bu bənzətmələrdə öz dövrünün sosial-siyasi mənzərəsini görürdü.

Krılovun Təmsillərində Mövzular və Simvollar

Krılovun təmsilləri əsasən əxlaqi mövzular ətrafında formalaşır. Onun əsərlərindəki əsas personajlar heyvanlardır: canavar, ayı, tülkü, eşşək, qurbağa və s. Bu heyvanlar konkret insan tiplərinin simvoluna çevrilir. Məsələn, tülkü hiyləgərliyi, ayı kobudluğu, eşşək isə savadsızlığı və inadkarlığı təmsil edir.

Krılovun təmsilləri çox zaman 4-6 bəndlik kiçik şeirlər formasında olur və sonunda güclü mənəvi nəticə ilə tamamlanır. O, bu janrı sadəcə ədəbi forma olaraq yox, həm də pedaqoji və maarifləndirici vasitə kimi istifadə edirdi. Xüsusilə gənclər və uşaqlar üçün əxlaqi dərslər verməyi hədəfləyirdi.

Ən Məşhur Təmsilləri

Krılovun əsərləri arasında xüsusi populyarlıq qazanan təmsillərdən bəziləri bunlardır:

• “Qurd və quzu” – Güclünün haqsızlıqla zəifi məhv etməsini simvolizə edir.
• “Tülkü və üzüm” – Nəfsinə çatmayan insanın onu dəyərsiz göstərməsi vərdişini tənqid edir.
• “Ayı və bağban” – Qeyri-ixtisaslı dostun köməyi bəzən zərər verə bilər.
• “İki dost və ayı” – Çətin vəziyyətlərdə insanların gerçək xarakteri ortaya çıxır.
• “Qarğa və tülkü” – Tərif və yalançı komplimentlərə aldanmanın təhlükəsini göstərir.

Bu əsərlər həm ədəbi cəhətdən dəyərli, həm də həyat dərsi verən nümunələrdir.

Krılovun İctimai Rolu və Mədəni Əhəmiyyəti

İvan Krılov sadəcə ədib deyildi, həm də ictimaiyyətin aynası idi. Onun təmsilləri Rusiyada maarifçiliyin yayılmasına, sosial ədalətsizliklərin ifşasına, xalqın düşüncə tərzinin formalaşmasına təsir göstərmişdir. O, imperator sarayında və rəsmi dairələrdə də qəbul edilirdi, lakin bu onu cəmiyyətin alt təbəqələrinin problemlərini yazmaqdan çəkindirmirdi.

Krılov rus dilinin təmsil janrında ən güclü siması sayılır. Onun dili sadə, axıcı və obrazlıdır. O, elə bir ədəbi dil yaradıb ki, həm kəndli, həm ziyalı, həm də uşaq onun təmsilindən öz payını götürə bilir.

Son İlləri və Vəfatı

İvan Krılov uzun illər Sankt-Peterburq şəhərində yaşamış və orada imperator kitabxanasında işləmişdir. Həyatının son illərində artıq xalq arasında nüfuzu artmış, təmsilləri çap olunaraq geniş oxucu auditoriyasına yayılmışdır. O, 1844-cü ilin noyabrında vəfat etmiş və Sankt-Peterburq şəhərindəki Aleksandr Nevski monastırında dəfn olunmuşdur. Qəbrinin üzərindəki heykəltəraşlıq kompozisiyası onun həyat və yaradıcılığına dərin hörmətin göstəricisidir.

Krılovun Təmsillərinin Azərbaycan Mədəniyyətində Yeri

Azərbaycanda da Krılovun əsərləri geniş oxunmuş, müxtəlif dövrlərdə dilimizə tərcümə olunmuş və məktəb proqramlarına daxil edilmişdir. Xüsusilə Sovet dövründə Krılovun təmsilləri uşaqlar üçün maarifləndirici material kimi istifadə edilmiş, teatr səhnələrində canlandırılmışdır. Onun təmsil janrındakı ustalığı Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında olan məsəllərlə qohumluq təşkil edir. Azərbaycan oxucusu Krılovun tənqid və yumorunu asanlıqla qavrayır və həyatla əlaqələndirir.

İvan Krılov Rusiya ədəbiyyatında özünü müstəsna yeri olan, satirik ədəbiyyatın və təmsil janrının yenidən doğulmasına səbəb olmuş dahi yazıçıdır. Onun əsərləri təkcə bir dövrün deyil, bütövlükdə insan təbiətinin təhlili kimi qiymətləndirilə bilər. Krılovun yazdığı təmsillər bu gün də aktualdır, çünki insanın riyakar, ikiüzlü, hiyləgər və nadan cəhətləri əsrlər dəyişsə də, dəyişmir. Onun irsi nəinki Rusiyanın, həm də ümumdünya ədəbiyyatının bir parçasıdır. Krılov oxucuya sadə dillə, incə yumorla, amma dərin fəlsəfi anlamla müraciət edir. Bu xüsusiyyətlər onu nəinki uşaqların, həm də böyüklərin sevimli yazıçısına çevirib.

Ən Çox Verilən Suallar