Uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə sümük-əzələ sistemi bir sıra sürətli dəyişikliklərə məruz qalır. Bu dövrdə aktiv idmanla məşğul olan uşaqlarda dizə yaxın sümük çıxıntısında kəskin ağrılar, şişkinlik və narahatlıq yarana bilər. Bu vəziyyət Osgood-Schlatter xəstəliyi kimi tanınır və əsasən 10-16 yaş arası fiziki aktiv uşaqlarda qeydə alınır. Xəstəlik adətən dizin aşağı hissəsində, yəni tibia sümüyünün yuxarı ön səthində ağrı və şişkinliklə özünü göstərir. Bu xəstəlik xüsusilə futbol, basketbol, voleybol və idmanın digər növləri ilə məşğul olan gənclər arasında daha çox yayılmışdır. Osgood-Schlatter xəstəliyinin yaranmasına səbəb olan əsas amil dizə təkrarlanan mexaniki yüklənmələr və sümüklərin hələ inkişaf mərhələsində olmasıdır.
Bir çox valideyn və uşaqlar bu ağrıların idmanla əlaqəli normal bir hal olduğunu düşünərək, diaqnozun qoyulmasını gecikdirirlər. Halbuki vaxtında qoyulan diaqnoz və düzgün müalicə uşağın həyat keyfiyyətinin bərpasında mühüm rol oynayır. Bu xəstəlik bəzən uşağın idman karyerasını belə sual altına qoya bilər. Ağrılar adətən fiziki aktivlik zamanı və sonrasında daha da güclənir. Xəstəlik irəlilədikcə, dizin altında sərt bir yumru meydana gələ bilər ki, bu da toxunduqda daha da ağrılı olur. Osgood-Schlatter xəstəliyinin ciddi fəsadlara səbəb olması nadir hallarda rast gəlinir, lakin uzunmüddətli narahatlıq və idman fəaliyyətində məhdudiyyətlər yarada bilər. Uşaq və yeniyetmələrin sağlam böyüməsində bu tip problemlərin vaxtında aşkarlanması və düzgün yanaşma xüsusilə vacibdir. Bu xəstəlik ailələr üçün narahatlıq yaratsa da, müasir tibbin imkanları sayəsində effektiv şəkildə idarə oluna bilir.
Osgood-Schlatter Xəstəliyinin Tibbi Tərifi və Əlamətləri
Osgood-Schlatter xəstəliyi tibb dilində “tibia apofizit” adlanır və əsasən diz qapağının altındakı sümük çıxıntısında meydana gələn iltihabi proseslə səciyyələnir. Bu xəstəlik zamanı dizin ön hissəsində, xüsusilə tibial tuberozitedə ağrı, şiş və bəzən də dəri altında sərtlik yaranır. Əlamətlər adətən idman zamanı və ya fiziki hərəkətlərdən sonra artır.
Ağrı əsasən qaçmaq, tullanmaq, pilləkən qalxmaq kimi hərəkətlər zamanı hiss olunur. Uşaq dizini əyərkən və ya qaçarkən ərazidə narahatlıq hiss edir. Xəstəlik proqressivləşdikcə, toxunduqda yumru və sərt bir çıxıntı yaranır. Bəzən ağrı tədricən artır, bəzən isə qəfil və kəskin ola bilir.
Yaranma Səbəbləri və Risk Faktorları
Xəstəliyin əsas yaranma səbəbi dizə düşən təkrarlanan mexaniki yüklənmə və mikrotravmalardır. Yeniyetmələrdə sümüklər və əzələlər hələ tam inkişaf etmədiyi üçün bu zonada zədələnmə riski artır. Tez-tez idmanla məşğul olmaq, dizə təzyiq və sıçrayış hərəkətləri risk faktorlarını artırır.
Genetik meyillilik də müəyyən rol oynayır. Bəzi uşaqlarda ailədə bu tip sümük problemləri müşahidə olunur. Həmçinin, boy artımının sürətlə getdiyi dövrlərdə sümük və əzələlər arasında uyğunlaşmanın olmaması da xəstəliyin inkişafını sürətləndirə bilər. Əgər uşaq idmanla məşğuldursa və tez-tez şikayətlənirsə, risk xüsusilə yüksəlir.
Ən Çox Kimlərdə Görülür?
Osgood-Schlatter xəstəliyi əsasən 10-16 yaş arası oğlan uşaqlarında daha çox qeydə alınır. Bunun əsas səbəbi oğlanların bu yaşda daha tez-tez aktiv idmanla məşğul olması və boy artımının sürətlə getməsidir. Lakin son illərdə qızlarda da bu xəstəliyin artdığı müşahidə edilir.
İdmanla peşəkar və ya həvəskar şəkildə məşğul olan uşaqlarda risk daha yüksəkdir. Basketbol, futbol, voleybol, tennis və atletika kimi idman növlərində dizə təkrarlanan yüklənmələr aparıcı rol oynayır. Qeyri-idman uşaqlarda isə bu problem nadir hallarda ortaya çıxır.
Xəstəliyin Diaqnozu və Müayinə Yolları
Osgood-Schlatter xəstəliyinin diaqnozu adətən kliniki əlamətlərə əsaslanır. Həkim ilkin baxışda xəstənin şikayətlərini, əlamətlərin yerini və yaranma şəraitini öyrənir. Müayinə zamanı dizin ön hissəsində ağrı, şişkinlik və toxunduqda həssaslıq aydın olur.
Bəzi hallarda rentgenoqrafiya aparılır. Rentgen müayinəsi sümükdəki çıxıntını və iltihab dərəcəsini dəqiq göstərir. Lakin çox vaxt yalnız klinik müayinə ilə diaqnoz qoymaq mümkündür. Əgər ağırlaşma və ya başqa xəstəliklərdən şübhə varsa, MRT və ya ultrasəs müayinəsi də istifadə oluna bilər.
Müalicə Prinsipləri və Proqnoz
Osgood-Schlatter xəstəliyinin müalicəsində əsas məqsəd ağrının azaldılması və funksiyanın bərpasıdır. Əksər hallarda xəstəlik konservativ (cərrahiyyə olmadan) metodlarla müalicə olunur. İdman və fiziki aktivliyin müvəqqəti məhdudlaşdırılması, soyuq kompresslər, ağrıkəsicilər və bəzən elastik sarğılar tövsiyə edilir.
Fizioterapiya məşqləri, quadriceps əzələsinin dartılması və gücləndirilməsi mühüm rol oynayır. Cərrahi müdaxilə yalnız nadir, ağırlaşmış hallarda və konservativ müalicəyə cavab verməyən pasiyentlərdə tətbiq edilir. Müalicə ilə əlamətlər adətən bir neçə ay ərzində aradan qalxır.
Xəstəliyin Gedişi və Fəsadları
Əksər hallarda Osgood-Schlatter xəstəliyi müvəqqəti xarakter daşıyır və uşaqlar böyüdükcə simptomlar azalır. Lakin bəzən sümük çıxıntısı qalıcı olaraq qalır və yetkin yaşda da toxunduqda narahatlıq yarada bilər. Çox nadir hallarda sümük qopmaları və ya ciddi oynaq problemləri yarana bilər.
Ağrı uzun müddət davam edərsə və ya idman fəaliyyətində ciddi məhdudiyyətlər yaradırsa, əlavə həkim müdaxiləsi tələb olunur. Müalicəsiz qalan hallarda xroniki narahatlıqlar və ikinci dərəcəli əzələ zəifliyi formalaşa bilər. Lakin vaxtında müdaxilə və düzgün rejimlə bu risklər minimuma endirilir.
Profilaktika və Qarşısının Alınması
Osgood-Schlatter xəstəliyinin qarşısının alınmasında düzgün fiziki aktivlik və yük bölgüsünə diqqət yetirmək vacibdir. İdmandan əvvəl istiləşmə hərəkətləri və əzələ dartılması əhəmiyyətli qoruyucu rol oynayır. Xüsusilə idmançı uşaqlarda məşq rejimi fərdi şəkildə tənzimlənməlidir.
Ağrılar başladıqda fiziki yüklənmənin azaldılması və dizə yükün minimuma endirilməsi tövsiyə olunur. Həmçinin, düzgün ayaqqabı və qoruyucu avadanlıqdan istifadə etmək xəstəliyin yaranma ehtimalını azalda bilər. Müntəzəm həkim nəzarəti və valideynlərin diqqətli yanaşması vacibdir.
Valideynlər və İdmançılar üçün Tövsiyələr
Valideynlər uşaqlarının idman fəaliyyətini və bədənlərinin vəziyyətini diqqətlə izləməlidirlər. Diz ətrafında ağrı, şişkinlik və ya narahatlıq olduqda dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır. Xüsusilə yeniyetmə yaşda bu tip əlamətlərə laqeyd yanaşmaq məsləhət deyil.
İdmançılar və məşqçilər isə məşqlər zamanı uşaqlara düzgün texnika öyrətməli və dizə düşən yükü minimuma endirməyə çalışmalıdırlar. İstirahət rejimi və sağalma dövrlərinə riayət etmək uşağın gələcək sağlamlığını qorumaqda əsas rol oynayır.
Osgood-Schlatter Xəstəliyi üzrə Məlumat
| Göstərici | Məlumat |
| Əsas təsirə məruz qalan yaş | 10-16 yaş arası yeniyetmələr |
| Cins fərqi | Oğlanlarda daha çox, qızlarda da rast gəlinir |
| Əlamətlər | Dizin aşağı ön hissəsində ağrı, şişkinlik, sərt yumru |
| Yaranma səbəbləri | Təkrarlanan mexaniki yük, idman fəaliyyəti, boy artımı |
| Risk faktorları | İdman növləri: futbol, basketbol, voleybol, atletika və s. |
| Diaqnoz üsulu | Klinik müayinə, bəzən rentgenoqrafiya, nadir hallarda MRT və ya USM |
| Müalicə yolu | Konservativ: istirahət, soyuq kompress, ağrıkəsicilər, fizioterapiya |
| Müalicə müddəti | 3–6 ay (fərdi hallarda daha uzun ola bilər) |
| Əksər hallarda proqnoz | Tam sağalma və idman fəaliyyətinə tam qayıdış mümkündür |
| Qalıq fəsadlar | Bəzən sümük çıxıntısı qalıcı olur, nadir hallarda oynaq problemi |
Osgood-Schlatter xəstəliyi uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə tez-tez rast gəlinən ortopedik problemlərdən biri hesab olunur. Xüsusilə idmanla aktiv şəkildə məşğul olan gənclərdə bu xəstəlik özünü kəskin şəkildə büruzə verir və çox zaman həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərir. Xəstəliyin vaxtında və düzgün diaqnozu, eyni zamanda effektli müalicəsi uşağın sağlam böyüməsində və gələcəkdə idman fəaliyyəti ilə məhdudiyyətlərin yaranmamasında əsas rol oynayır. Ağrılar və narahatlıq əlamətləri zamanı istirahət rejiminə riayət etmək və fiziki yüklənməni azaltmaq tövsiyə olunur. Valideynlərin, məşqçilərin və tibb işçilərinin bu xəstəlik barədə maariflənməsi profilaktikada vacib rol oynayır.
Çox vaxt xəstəlik müvəqqəti xarakter daşıyır və sümük-əzələ inkişafı başa çatdıqdan sonra simptomlar öz-özünə itir. Ağrılar davamlı və ya şiddətli olarsa, həkim nəzarəti və uyğun müalicə lazımdır. İdman fəaliyyətinin tam dayandırılması tələb olunmur, lakin ağır məşqlərdən və travmalardan qorunmaq məsləhətdir. Sağalma dövründə uşağın psixoloji vəziyyəti də nəzərə alınmalıdır. Düzgün yönəldilmiş müalicə ilə əksər hallarda uşaqlar tam sağalır və idmana geri dönə bilir. Bəzən sümükdə yaranan çıxıntı və ya az miqdarda ağrı yetkinlik yaşında qalıcı ola bilər. Ümumilikdə isə bu xəstəlik həyati təhlükə daşımır və vaxtında müdaxilə ilə tam nəzarət altına alınır. Müasir tibbin imkanları və valideynlərin diqqəti sayəsində uşaqlar normal həyatlarına davam edə bilirlər.
Ən Çox Verilən Suallar
Osgood-Schlatter xəstəliyi, diz qapağının altındakı sümük çıxıntısında (tibial tuberozite) yaranan, əsasən yeniyetmələrdə rast gəlinən ortopedik pozuntudur. Bu xəstəlik zamanı ağrı, şişkinlik və toxunduqda sərt yumru hiss olunur. Səbəb tez-tez təkrarlanan fiziki yüklənmələr və idman travmalarıdır. Əsasən aktiv idmanla məşğul olan uşaqlarda müşahidə edilir.
Bu xəstəlik əsasən 10-16 yaş arası oğlanlarda daha çox rast gəlinir. Qızlarda da müşahidə olunur, lakin tezliyi oğlanlara nisbətən azdır. Boy artımı dövrü və aktiv idmanla məşğul olmaq risk faktorlarını artırır. Xüsusilə futbol, basketbol, atletika ilə məşğul olan yeniyetmələrdə daha sıx qeydə alınır.
Ən xarakterik əlamətlər dizin aşağı ön hissəsində ağrı, şişkinlik və sərtlikdir. Ağrı idman zamanı və ya dərhal sonra güclənir, istirahət zamanı isə bir qədər azalır. Toxunduqda dizaltı bölgədə yumru və sərtlik hiss edilir. Uzunmüddətli hallarda sümük çıxıntısı qalıcı ola bilər.
Əsas səbəb dizə düşən təkrarlanan mexaniki yüklənmə və idman fəaliyyəti zamanı yaranan mikrotravmalardır. Yeniyetməlikdə sürətli boy artımı zamanı əzələ və sümük arasında uyğunlaşma pozula bilər. Genetik meyillilik və qeyri-düzgün məşq rejimi də riski artırır. Sıçrayış və qaçış idmanları ən böyük risk qrupuna daxildir.
Diaqnoz əsasən kliniki əlamətlər və xəstənin şikayətləri əsasında qoyulur. Həkim baxışı zamanı dizin önündə ağrı və şişkinlik aşkarlanır. Zəruri hallarda rentgenoqrafiya, MRT və ya ultrasəs müayinəsi aparıla bilər. Əksər hallarda əlavə görüntüləmə müayinəsi tələb olunmur.
Əksər hallarda müalicə konservativ, yəni cərrahiyyə olmadan aparılır. Ağrının azaldılması üçün istirahət, fiziki yüklənmənin məhdudlaşdırılması, soyuq kompress, elastik sarğı və ağrıkəsici preparatlar istifadə olunur. Fizioterapiya və əzələlərin dartılması məşqləri də tövsiyə edilir. Yalnız nadir hallarda cərrahi müdaxilə tələb olunur.
Proqnoz çox yaxşıdır. Sümük-əzələ sistemi tam inkişaf etdikdən sonra əksər uşaqlarda əlamətlər tam yox olur. Bəzən sümükdə çıxıntı və az ağrı yetkinlikdə qalıcı ola bilər, lakin adətən gündəlik həyat və idman fəaliyyətinə mane olmur. Düzgün müalicə və istirahət tam sağalma şansını artırır.
Profilaktika üçün idman öncəsi istiləşmə və əzələlərin dartılması hərəkətləri mühüm əhəmiyyət daşıyır. Fiziki yüklənmənin tədricən artırılması, düzgün məşq texnikası və qoruyucu avadanlıqdan istifadə tövsiyə olunur. Valideynlər və məşqçilər uşaqların sağlamlığını nəzarətdə saxlamalıdır. Ağrı əlamətləri başladıqda isə idman yüklənməsini azaltmaq lazımdır.
Əksər hallarda idman tam dayandırılmır, lakin ağır məşqlər və ağrıya səbəb olan hərəkətlər məhdudlaşdırılır. Uşaq özünü rahat hiss edənə qədər istirahət və bərpa dövrü vacibdir. Sağalma dövründə yüngül məşqlər və fizioterapiya aparıla bilər. İdman fəaliyyətinə qayıdış həkim tövsiyəsi ilə tədricən baş verməlidir.
Bəzi hallarda sümükdə çıxıntı qalıcı ola bilər və toxunduqda narahatlıq yarada bilər. Lakin əksər uşaqlarda tam sağalma baş verir və gündəlik həyatına, idman fəaliyyətinə mane olmur. Ağır hallarda və ya müalicəsiz qaldıqda, dizdə uzunmüddətli ağrı və hərəkət məhdudiyyəti mümkündür. Vaxtında və düzgün müalicə riski minimuma endirir.
