Həftənin günləri : Başqa Dillərdə adlandırılması, Simvolik mənası

Həftənin günləri insan həyatının ən əsas struktur elementlərindən biri olaraq, mədəniyyətdən mədəniyyətə dəyişən dərin tarixi, ictimai və fəlsəfi mənalar daşıyır. Gündəlik həyatımızı planlaşdırarkən və zamana aid olan fəaliyyətləri ardıcıllıqla təşkil edərkən həftənin günləri bir naviqator kimi rol oynayır. Əslində, həftənin günləri sadəcə vaxt ölçüsü deyil, həm də müxtəlif inanclar, adətlər, dini və sosial dəyərlərlə sıx bağlı olan anlayışdır. Onların yaranma səbəbləri, dillərdə adlandırılması, fərqli coğrafiyalarda və sivilizasiyalarda təzahür formaları, günlərin simvolik mənası, təqvimlərin inkişafı və müasir dövrə təsiri bu mövzunun əsrlər boyu aktuallığını qorumasına səbəb olub.

Azərbaycan cəmiyyətində də həftənin günləri, həm ənənəvi, həm də çağdaş sosial münasibətlərdə, iş həyatında və şəxsi planlaşdırmada ayrılmaz yer tutur. Bəzən bir günün adında əcdadlarımızın dünyagörüşünü, bəzən isə müxtəlif sivilizasiyaların təsir izlərini görmək mümkündür. Məhz bu səbəbdən həftənin günlərinin tarixi, etimoloji və mədəni köklərini ətraflı araşdırmaq həm maraqlı, həm də zəruridir. Çünki gündəlik həyatın tərkib hissəsinə çevrilən bu anlayışların hər biri zamanla formalaşmış dərin anlamlar və maraqlı tarixlər daşıyır.

Həftənin Günləri Sisteminin Tarixi

Həftənin günləri anlayışı bəşəriyyətin qədim sivilizasiyalarından bu günümüzə qədər bir çox mərhələdən keçib. Həftənin 7 gün olması əksər mədəniyyətlərdə ortaq prinsipə çevrilib, lakin bu strukturun formalaşması heç də təsadüfi və ya sadə proses deyil.

Qədim Babil sivilizasiyasında həftə sistemi Ayın fazaları ilə sıx bağlı idi və hər bir həftə 7 günlük dövrü əhatə edirdi. Onların inancına görə, göydə yeddi əsas göy cismi vardı: Günəş, Ay, Mars, Merkuri, Yupiter, Venera və Saturn. Məhz buna görə də günlərin sayı 7 seçilmişdir. Yəhudi ənənəsində Şənbə günü (Sabbath) istirahət günü kimi xüsusi yer tutur və bu, həftənin günlərinin tərtibatında böyük təsir göstərib. Sonradan bu prinsip xristianlıq və İslam dinlərinə də keçib, beləliklə, həftənin günləri müasir dünyada da tətbiq olunur.

Həftənin günləri sistemi qədim Roma və Yunan sivilizasiyalarında da inkişaf edib, lakin Roma təqvimində əvvəllər 8 günlük dövr vardı və sonradan yeddi gün sisteminə keçid oldu. Qədim Misirdə isə başqa bir sistem tətbiq olunurdu. Fars, Çin və Hindistan sivilizasiyaları isə özünəməxsus gün və ay dövrləri ilə yadda qalıb.

Bütün bu tarixi faktlar göstərir ki, həftənin günləri sadəcə praktiki məqsədlər üçün deyil, həm də kosmoloji, dini və fəlsəfi dünya görüşünün nəticəsi kimi meydana çıxıb.

Həftənin Günləri və Dillərdə Adlandırılması

Azərbaycan dilində həftənin günləri öz kökləri, təsir və əlaqələri ilə fərqli mənşəyə malikdir. Aşağıdakı cədvəldə həm Azərbaycan, həm də bir neçə digər dildə günlərin adlarının mənşəyi və qarşılığı göstərilib:

Hər bir günün adının arxasında fərqli bir tarix və məna gizlənir. Məsələn, “Bazar ertəsi” ifadəsi “Bazar” günündən sonrakı günü bildirir, “Çərşənbə axşamı” və “Çərşənbə” isə “orta həftə” anlamını daşıyır. Cümə dini baxımdan müsəlman dünyasında müqəddəs gün sayılır, yəni müsəlmanlar üçün ibadət və toplaşma günüdür. Şənbə isə yəhudilər üçün müqəddəs istirahət günüdür, bazar isə xristian ənənəsində ibadət və istirahət günü kimi qəbul edilib.

Həftənin Günlərinin Fəlsəfi və Simvolik Mənası

Həftənin günləri bəzən yalnız zaman ölçüsü deyil, həm də simvolik və fəlsəfi məna daşıyır. Müxtəlif xalqlarda günlərə fərqli məna və missiya yüklənib. Məsələn, bəzi Şərq mədəniyyətlərində həftənin hər bir günü müəyyən bir planetlə və ya tanrıyla əlaqələndirilir.

Qədim Babil, Roma və Yunan mədəniyyətində hər bir gün bir planet və ona uyğun tanrının adı ilə bağlı idi. Qərbdə Monday (Ay günü), Tuesday (Mars günü), Wednesday (Merkuri günü), Thursday (Yupiter günü), Friday (Venera günü), Saturday (Saturn günü), Sunday (Günəş günü) kimi tərcümə olunur. Bu, günlərin kosmik və mifoloji mənasını qoruyub saxlayır. Azərbaycan və türk dillərində isə daha çox funksional və hadisələrə bağlı adlandırmalar var.

Eyni zamanda, günlərin insan psixologiyası və gündəlik fəaliyyəti üzərində də təsiri hiss edilir. Məsələn, bazar ertəsi əksər insanlar üçün yeni başlanğıclar, planlar və hədəflərin qoyulduğu gün sayılır. Çərşənbə isə həftənin ortası kimi qiymətləndirilir və əksər iş yerində iş prosesinin ən intensiv dövrü olur. Cümə və şənbə isə həftənin sonu, istirahət və yenilənmə vaxtı hesab edilir.

Azərbaycan Mədəniyyətində Həftənin Günləri

Azərbaycan xalqının tarixində həftənin günləri yalnız zaman ölçüsü kimi deyil, həm də adətlər, inanclar və mərasimlərdə xüsusi yer tutur. Xüsusilə Novruz bayramı ərəfəsində olan dörd çərşənbə (“Su çərşənbəsi”, “Od çərşənbəsi”, “Yel çərşənbəsi”, “Torpaq çərşənbəsi”) qədim inanc sisteminin izlərini daşıyır. Hər bir çərşənbə öz elementini simvolizə edir və baharın gəlişini xəbər verir.

Bundan başqa, toy, nişan, xınayaxdı kimi mərasimlərin gün seçimi də adətən müəyyən inanclara əsaslanır. Məsələn, cümə axşamı xeyirli, bazar ertəsi isə bəzi bölgələrdə uğursuz hesab edilir. Xüsusilə çərşənbə gününün enerji və yenilənmə günü olduğuna dair inanclar var.

Azərbaycan folklorunda, atalar sözlərində, zərb-məsəllərdə də günlərin adları tez-tez işlədilir və mənalı şəkildə kontekstdə istifadə olunur. Bu isə həftənin günlərinin xalq düşüncəsində, gündəlik ünsiyyətdə və şifahi ənənədə mühüm yer tutduğunu bir daha təsdiq edir.

Həftənin Günlərinin Müasir Cəmiyyətdə Rolu

XXI əsrdə, texnologiyanın, biznesin və qlobal həyat tərzinin sürətlə dəyişdiyi bir vaxtda həftənin günləri yeni məna qazanıb. Ənənəvi dəyərlərlə yanaşı, günlərin praktiki funksiyası daha da ön plana çıxıb. Məsələn, iş dünyasında həftənin beş günü iş, iki günü istirahət olaraq bölünüb. Tədris, xidmət sektoru, dövlət idarələri də məhz bu həftəlik dövrlə fəaliyyət göstərir.

Dini və milli bayramların da həftənin günlərinə təsadüf etməsi onların cəmiyyət həyatında rolunu daha da artırır. Bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda da şənbə və bazar qeyri-iş günü, cümə isə müsəlmanlar üçün xüsusi məna daşıyan gündür. Rəsmi və qeyri-rəsmi tədbirlər, toplaşmalar, ailə günləri də məhz həftənin günlərinə görə planlaşdırılır.

Müasir dövrdə sosial media, telekanallar, elektron təqvimlər və planlaşdırıcılar da insanlara günlərin idarə olunmasında kömək edir. Bu vasitələr həftənin günlərini daha əlçatan və funksional edir. Eyni zamanda, şəxsi inkişaf, motivasiya və planlama sahəsində həftənin günlərinin ritmik quruluşundan geniş istifadə olunur.

Həftənin Günləri: Təqvim və Rəsmi Sistemdə

Azərbaycan Respublikasında həftənin günləri təqvimlərdə bir-birini izləyən ardıcıllıqla yerləşir və bütün rəsmi sənədlərdə, tədris planlarında, iş cədvəllərində, müqavilə və qərarlarda gündəlik əsasda qeyd olunur. 2006-cı ildən etibarən dövlət işində şənbə və bazar qeyri-iş günü kimi qəbul olunub.

Həftənin günləri həm də rəsmi mətnlərdə, qanunvericilikdə və hüquqi sənədlərdə vaxt vahidi kimi əsas terminlərdən sayılır. Məsələn, müqavilənin müddəti, məhkəmə iclasının vaxtı, vergi öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi və s. bu kimi məsələlərdə günlərin rolu danılmazdır.

Aşağıdakı cədvəldə Azərbaycan Respublikasında rəsmi olaraq qəbul edilən iş və qeyri-iş günləri göstərilib:

Həftənin Günləri və Təhsil Sistemi

Azərbaycan təhsil sistemində həftənin günləri dərs planının, imtahan cədvəllərinin və tədris fəaliyyətinin təşkilində həlledici rol oynayır. Uşaqların məktəbə getdiyi günlər və istirahət günləri məhz həftənin ritminə görə müəyyən edilir. Əksər məktəblərdə və universitetlərdə şənbə və bazar istirahət, digər günlər isə tədris günləri kimi qəbul edilir.

Müəllimlər və valideynlər üçün də həftənin günləri işlərin planlaşdırılmasında, tapşırıqların vaxtında yerinə yetirilməsində, ailə tədbirlərinin keçirilməsində əsas meyardır. Həftənin sonuna yaxın tətillər, həftəsonu səyahətləri və sosial tədbirlər cəmiyyətin həyatında mühüm yer tutur.

Həftənin Günləri və Dini Əhəmiyyət

Dünyada üç böyük monoteist din – yəhudilik, xristianlıq və islam – həftənin günləri sistemində mühüm dəyişikliklər və dərin izlər buraxıb. Yəhudilikdə şənbə – şənbə günü – istirahət və ibadət vaxtıdır. Xristianlıqda bazar günü – ibadət və toplaşma günüdür. İslamda isə cümə ən müqəddəs gün sayılır və cümə namazı müsəlmanların birgə toplaşdığı, dua etdiyi gündür.

Azərbaycan cəmiyyətində dini təcrübənin gündəlik həyata təsiri, xüsusən cümə günündə ibadətlər, dualar və dini mərasimlərin keçirilməsi həftənin günlərinə əlavə dəyər qatır. Eləcə də Novruz çərşənbələri, müxtəlif dini bayramlar və mərasimlər günlərin məna yükünü artırır.

Həftənin Günləri və Sosial Psixologiya

Günlərin insan psixologiyasına təsiri uzun illər psixoloqların maraq dairəsində olub. Sosioloji tədqiqatlar göstərir ki, bazar ertəsi və çərşənbə axşamı insanlar üçün daha stresli və yorucu olur, şənbə və bazar isə motivasiya və rahatlıq günləridir. Bu da həftə strukturu ilə bağlı psixoloji gözləntilər və adaptasiya mexanizmlərinin formalaşmasına səbəb olur.

Müasir həyat tərzində bir çox insanlar həftənin müxtəlif günlərini fərqli fəaliyyətlərə, hədəflərə, görüşlərə və dincəlməyə ayırırlar. Şəxsi inkişaf təlimləri və məhsuldarlıq planlamasında həftənin günlərinin spesifik ritmi nəzərə alınır. Buna görə də həftənin günləri, yalnız təqvim, plan və ya rəsmiyyət deyil, həm də insan ruhunun və enerjisinin ritmik axarıdır.

Həftənin Günləri: İfadələr və Atalar Sözlərində

Azərbaycan dilində həftənin günləri ilə bağlı çoxlu ifadələr və atalar sözləri var. Məsələn, “Bazar ertəsi tutulan orucun savabı daha çoxdur”, “Cümə günü dua qəbul olar”, “Şənbə işi bazar günü yarımçıq qalar” kimi deyimlər xalqın həyat təcrübəsini, müşahidələrini və dəyərlərini əks etdirir.

Xüsusilə Novruz çərşənbələri ilə bağlı çoxlu inanclar, mərasimlər və xalq oyunları yayılmışdır. Hər bir çərşənbə özündə bir elementin yenilənməsini, təbiətin oyanmasını və həyatın davamlılığını simvolizə edir. Bu isə həftənin günlərinin folklorda, xalq poeziyasında və mədəniyyət tarixində dərin izlər qoyduğunu göstərir.

Müxtəlif Sivilizasiyalarda Həftənin Günləri

Fərqli ölkə və sivilizasiyalarda həftənin günlərinin sayı və adlandırılması bir-birindən fərqlənib. Misal üçün, Qədim Romada əvvəlcə 8 günlük həftə var idi, sonradan 7 gün sistemi tətbiq olundu. Fransada və Almaniyada bəzi dövrlərdə həftə fərqli sayda günlərlə qeyd olunub. Çin və Yaponiyada ay təqvimi üstünlük təşkil etdiyindən, həftənin günləri başqa prinsiplərlə hesablanırdı.

Bütün bu müxtəliflik göstərir ki, həftənin günləri sisteminin seçilməsi və inkişafı birbaşa olaraq sosial-iqtisadi, mədəni, dini və elmi inkişafla bağlıdır. Günlərin strukturlaşdırılması bəşəriyyətin zaman anlayışını və nizam-intizamını formalaşdırmaqda mühüm rol oynayıb.

ChatGPT said:

Azərbaycan cəmiyyətində həftənin günləri təkcə zamana nizam verən ölçü deyil, həm də tarixi-mədəni irsimizin və gündəlik həyatımızın ayrılmaz hissəsidir. Hər bir günün arxasında fərqli inanc, ənənə və simvolik məna gizlənir, bu da xalqımızın düşüncə tərzində, adətlərində və planlaşdırmasında öz əksini tapır. Həftənin günləri həm iş, həm istirahət, həm də sosial və dini həyat üçün bələdçi rolunu oynayır. Bütün bu xüsusiyyətlər göstərir ki, günlərin dəyəri yalnız təqvimdəki ardıcıllıqla deyil, həm də toplumsal həyatımızın ritmi ilə ölçülür.

Ən Çox Verilən Suallar