Şəhid anlayışı Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlər sistemində ən ali və müqəddəs məqamlardan birini tutur. Bu ifadə təkcə bir hərbi və ya dini termin deyil, həm də bütöv bir millətin yaddaşını, tarixini, kimliyini və gələcəyə inamını simvolizə edir. Şəhidlik vətən, azadlıq, namus və xalq uğrunda həyatını qurban vermək deməkdir. Azərbaycanın keçdiyi tarixi yollarda, xüsusilə XX və XXI əsrlərdə baş verən faciələrdə, müharibələrdə, vətən torpaqları uğrunda gedən döyüşlərdə minlərlə insan ən böyük fədakarlığı nümayiş etdirib. Onların adı, əməlləri və qəhrəmanlığı bu gün də yeni nəsillərə nümunə, bir millət olaraq birliyimizin, ruh yüksəkliyimizin və müqavimətimizin təcəssümüdür.
Azərbaycan üçün şəhidlər təkcə bir döyüşçü yox, milli qürurun, xalq həmrəyliyinin, torpaq sevgisinin canlı təcəssümüdür. Bu məqamda şəhidlik, onun tarixi, ictimai və mənəvi tərəfləri, şəhid ailələrinin cəmiyyətimizdəki yeri və Azərbaycan dövlətinin bu insanlara münasibəti barədə geniş, dolğun və təsdiqli məlumatların toplu şəkildə təhlili olduqca önəmlidir. Hər bir şəhidin həyatı, qəhrəmanlığı və mirası Azərbaycan tarixinin ayrılmaz hissəsidir.
Şəhidlik Anlayışının Mənəvi Dəyəri
Şəhidlik anlayışının kökü İslam dini və Azərbaycan xalqının minilliklərə dayanan milli-mentalitetində dərin izlər buraxıb. Ərəb dilində “şəhid” sözü “şahid olan”, “Allah yolunda həyatını qurban verən” mənasında işlədilir. Bu anlayış Quran və hədislərdə öz əksini taparaq, insanlara ən ali dərəcənin şəhidlik olduğunu bildirir. İslamda şəhid olan şəxs bədənindəki bütün günahlarından bağışlanmış, Allah yanında ən uca məqama çatmış sayılır.
Azərbaycanın tarixi boyunca, xüsusilə də Qarabağ, Zəngəzur, Şərqi Anadolu və digər bölgələrdə gedən döyüşlərdə minlərlə insan vətən uğrunda şəhid olub. Şəhidliyin mənəvi dəyəri xalqımızda o qədər güclüdür ki, bir ailədən bir neçə şəhid çıxan kəndlər, qəsəbələr milli tariximizdə xüsusi yer tutur. Sovet dövründə belə, milli azadlıq mübarizəsində, 20 Yanvar faciəsində, Qarabağ müharibələrində şəhid olan soydaşlarımız öz adları ilə əbədiyaşarlıq qazanıblar.
Şəhidliyin ictimai və tarixi əhəmiyyəti Azərbaycan cəmiyyətində birləşdirici amil kimi çıxış edir. Hər bir şəhər, kənd, ailə üçün şəhid adı həm böyük fəxarət, həm də unudulmaz bir hüzn mənbəyidir. Dövlət səviyyəsində şəhidlərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi üçün memorial abidələr, parklar, küçələr, məktəblər və muzeylər yaradılır. Bu dəyərlər gələcək nəsillərə aşılanır, şəhidin adı, əməlləri heç vaxt unudulmur.
Qarabağ Müharibəsində Şəhidlər və Milli Qürur
Azərbaycan tarixinin ən faciəli və qəhrəmanlıqla dolu dövrlərindən biri Qarabağ müharibəsi dövrünə təsadüf edir. 1988-ci ildən etibarən başlayan, 1990-cı illərin əvvəllərində daha da alovlanan bu müharibə Azərbaycan xalqı üçün əsl sınaq və milli həmrəylik dövrü oldu. On minlərlə insan bu mübarizədə könüllü olaraq cəbhəyə yollandı, minlərlə oğul və qızımız torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda canından keçdi.
Qarabağ və ətraf rayonların işğalı zamanı həm əsgərlər, həm də dinc əhali şəhid oldu. Xocalı faciəsində, Şuşa, Laçın, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan və digər rayonlarda baş verən döyüşlərdə, habelə 2020-ci ilin 44 günlük Vətən müharibəsində şəhid olan qəhrəmanlarımız Azərbaycan tarixinin ən parlaq və acı səhifələrini yazdılar. Hər bir şəhidin adı, hekayəsi, qəhrəmanlığı xalqın yaddaşına həkk olunub. Onların timsalında bir millətin iradəsi, azadlıq və torpaq sevgisi, dövlətçilik ruhu bütün dünyaya nümayiş etdirilib.
Vətən müharibəsi dövründə Azərbaycanın bütün bölgələrindən olan minlərlə gənc öz iradəsini, vətənpərvərliyini, qəhrəmanlığını nümayiş etdirdi. Şəhidlərin həyat yolu, döyüşdə göstərdikləri fədakarlıq, ailələrinə, doğmalarına, xalqına yazdıqları məktublar, vətən uğrunda son nəfəsə qədər vuruşmaları böyük bir milli irs, müqəddəs miras olaraq qalır. Onların adı daim yaşadılır, xatirələri xalqın qəlbində əbədi olaraq qalacaq.
Şəhidlərə Aid Şeirlər:
Şəhidim
Yoluna su səpim, göz yaşı sıxım?
Çəkməndə torpaq var, torpaq, bir sıxım…
Ver, əsgər çəkməni köksümə sıxım,
Çəkməsində çiçək bitən şəhidim.
Ayağın yerdədir, yolun göylədi,
Göydən ulduz uçdu, yaram göynədi.
Xəbərin oldumu o qız neylədi –
Dönüb üfüqlərdə itən şəhidim?
İgid Poladımla hər an qoşasan,
Sən elə Ağdamsan, elə Şuşasan.
Can fəda etdin ki, vətən yaşasın,
Bayrağa bürünüb ötən şəhidim.
Şəhid Anası
Titrək əllərinlə alıb şəklini
Ah çəkib ağlama, şəhid anası!
Dizlərin üstünə əyib belini
Sellər tək çağlama, şəhid anası!
Baxırsan gəldiyi cığıra,izə.
Quzu otardığı çəmənə, düzə.
Yaralı könlünü hey üzə-üzə,
Dünyanı dağlama, şəhid anası!
Ruhu ildrımda, şimşəklərdədir,
Qarabağdan əsən küləklərdədir,
Həsrətli, ümüdlü ürəklərdədir,
Çox matəm saxlama, şəhid anası!
Nə deyim, nə yazım, qələmim donur?
İlhamın dünyası odlanır, yanır.
Sənin dözümündən yağılar sınır,
Qara şal bağlama, səhid anası!
Şəhidlər-B.Vahabzadə
Qatil gülləsinə qurban gedirkən,
Gözünü sabaha dikdi Şəhidlər.
Üçrəngli bayrağı öz qanlarıyla,
Vətən torpağına çəkdi Şəhidlər…
Zalım öyünməsin zülümləriylə,
Min bir böhtanıyla, min bir şəriylə.
Həqiqət uğrunda ölümləriylə,
Ölümü kamına çəkdi Şəhidlər…
O şənbə gecəsi, o qətl günü,-
Mümkünə döndərdik çox namümkünü,
Xalqın qəlbindəki qorxu mülkünü,
O gecə dağıdıb sökdü Şəhidlər…
Tarixi yaşadıb diləyimizdə,
Bir yumruğa döndük o gecə bizdə.
Yıxıb köləliyi ürəyimizdə
Cəsarət mülkünü tikdi Şəhidlər…
Onlar susdurulan haqqı dindirər,
Qaraca torpağı qiymətləndirər.
Donan vicdanları qeyrətləndirər,
Axı, el qeyrəti çəkdi Şəhidlər…
Bilirik, bu bəla nə ilkdi, nə son,
Ölürkən uğrunda bu Ana yurdun.
Quzu cildindəki o qoca qurdun,
Doğru, düz cildini çəkdi Şəhidlər…
Dözdü hər zillətə, dözdü hər şeyə,
“Dünyada mənimdə haqqım var” ,- deyə
Kütləni xalq edən müqaviləyə,
Qanıyla qolunu çəkdi Şəhidlər…
İnsan insan olur öz hünəriylə.
Millət, millət olur xeyri, şəriylə,
Torpağın bağrına cəsədləriylə,
Azadlıq tumunu əkdi Şəhidlər.
Şəhid Torpağı
Vətən doydu qanın ilə,
Torpağı doyduran şəhid.
Elə cavan şəhid oldun,
Ürəyi oyduran şəhid.
Arzulara baxmadın sən,
Həyat yolu axmadın sən,
Bəyliyini taxmadın sən,
Bayrağı qaldıran şəhid!
Tarixə həkk oldu adın,
Var idi bircə muradın,
Muradı yetdi Rəşadın,
Torpağı doyduran şəhid.
Gözü yaşlı qaldı anan,
Bütün ömrü oldu talan.
Halına olmadı yanan.
Bağrını yandıran şəhid.
Azərbaycan cəmiyyətində şəhid ailələrinə olan münasibət həmişə xüsusi həssaslıq və hörmətlə seçilib. Bu ailələr, bir millətin azadlıq və müstəqillik uğrunda ödədiyi ən yüksək dəyərin daşıyıcılarıdır. Dövlət tərəfindən şəhid ailələrinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, onların hüquq və mənafelərinin qorunması, məişət və mənzil problemlərinin həlli istiqamətində bir sıra islahatlar həyata keçirilir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə şəhid ailələri üçün xüsusi təqaüdlər, mənzil və avtomobil təminatı, tibbi və psixoloji xidmətlər, təhsil və məşğulluq proqramları həyata keçirilir. Dövlətin həyata keçirdiyi sosial siyasətin prioritet istiqamətlərindən biri məhz şəhid ailələrinin sosial rifahının təmin edilməsidir. Bu ailələrin övladlarına ali məktəblərə qəbul zamanı güzəştlər, işə düzəlməkdə üstünlüklər verilir.
Cəmiyyətin bütün təbəqələrində şəhid ailələrinə dərin ehtiram, mənəvi dəstək və diqqət göstərilir. Hər il 27 sentyabr – Anım Günü, 20 Yanvar faciəsinin ildönümü və digər mühüm tarixlərdə şəhid ailələri ziyarət olunur, onların ehtiyacları öyrənilir, xatirələri yad edilir. Həmçinin, qeyri-hökumət təşkilatları, xeyriyyə fondları, könüllü qruplar da bu ailələrin qayğı və ehtiyaclarını ödəməyə çalışır.
Şəhidlərin Xatirəsinin Əbədiləşdirilməsi və Memorial Abidələr
Azərbaycanda şəhidlərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi dövlət siyasətinin, ictimai təşəbbüslərin və xalq iradəsinin mühüm tərkib hissəsidir. Hər bir bölgədə, kənddə, şəhərdə şəhidlər üçün xüsusi memorial komplekslər, abidələr, xiyabanlar yaradılıb. Bakıda yerləşən Şəhidlər Xiyabanı təkcə paytaxtın deyil, bütün Azərbaycanın müqəddəs ziyarətgahına çevrilib. Burada Qarabağ və digər müharibələrdə, 20 Yanvar və digər faciələrdə şəhid olmuş soydaşlarımızın məzarları ziyarət olunur, onların xatirəsi hörmətlə yad edilir.
Hər il minlərlə insan, xüsusilə gənclər, məktəblilər, tələbələr bu məkanları ziyarət edərək tarix və vətənpərvərlik ruhunu bir daha yaşayır. Şəhidlərin adlarının məktəblərə, küçələrə, mədəniyyət ocaqlarına verilməsi onların xatirəsini daim yaşadan ənənəvi bir addımdır. Mədəni tədbirlər, ədəbi-bədii gecələr, sənədli filmlər və kitablar da şəhidlik mövzusunun cəmiyyətə aşılanmasında böyük rol oynayır.
Şəhidlərin xatirəsinin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi Azərbaycan gəncliyi üçün vətənpərvərlik dərsi, milli yaddaşın, azadlıq və müstəqillik idealının əsas sütunlarındandır. Bu məkanlar həm hüzn, həm də qürur yeridir və xalqın birliyinin, iradəsinin simvoluna çevrilib.
Şəhidlər Azərbaycanın milli kimliyinin, azadlıq və dövlətçiliyinin, xalq birliyinin ən ali simvoludur. Onların göstərdiyi qəhrəmanlıq və fədakarlıq sayəsində ölkəmiz bu gün azad, müstəqil və inkişafda olan bir dövlət kimi dünya siyasi xəritəsində layiqli yer tutur. Şəhidlərin xatirəsi daim uca tutulur, onların ailələri və yaxınları hər zaman dövlətin və cəmiyyətin diqqət və qayğısı ilə əhatə olunur. Hər bir azərbaycanlı üçün şəhidlərə hörmət, onların adının əziz tutulması ən böyük mənəvi borc və vətəndaşlıq vəzifəsidir.
Vətən uğrunda canından keçmiş hər bir şəhidin adı Azərbaycan xalqının ürəyində yaşayır, nəsildən-nəsilə ötürülür və milli qürur mənbəyi olaraq qalır. Onların xatirəsinin yaşadılması, ailələrinin daim diqqətdə saxlanılması, gənc nəslin şəhidlik ideallarına sadiq böyüməsi ölkəmizin gələcək inkişafı və milli birliyinin təminatçısıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Şəhid – vətən, azadlıq, namus və xalq uğrunda həyatını qurban vermiş, ən yüksək mənəvi dəyər kimi tanınan şəxsə deyilir. Azərbaycanda bu status dövlət tərəfindən xüsusi qərarla verilir.
Şəhidlik ənənəsi əsrlər boyu xalqımızın azadlıq və müstəqillik uğrunda apardığı mübarizələrin nəticəsində formalaşıb. Xüsusən Qarabağ müharibələri, 20 Yanvar və digər tarixi hadisələrdə şəhid olanların rolu böyükdür.
Dövlət tərəfindən şəhid ailələrinə xüsusi təqaüd, mənzil və sosial təminat, təhsil və tibbi xidmətlər, həmçinin işə qəbulda üstünlüklər verilir.
Şəhidlərin adları abidələrdə, xiyabanlarda, məktəblərdə, küçələrdə və mədəniyyət ocaqlarında yaşadılır. Dövlət səviyyəsində xatirə günləri və tədbirlər keçirilir.
Rəsmi məlumata görə, Birinci və İkinci Qarabağ müharibələri, eləcə də digər hərbi əməliyyatlarda on minlərlə azərbaycanlı şəhid olub. Əlavə məlumatı Müdafiə Nazirliyi və Dövlət Komissiyasının saytından əldə etmək olar.
İslam dinində şəhidlik ən uca mənəvi dərəcə sayılır. Şəhidlər bağışlanmış hesab edilir və cənnətə daxil olacağına inanılır.
Şəhid ailələrinin övladları ali məktəbə qəbulda güzəştlər, dövlət işlərinə düzəlməkdə üstünlüklər və sosial yardımlardan istifadə edə bilirlər.
Bakıda yerləşən Şəhidlər Xiyabanı Azərbaycanın əsas memorial kompleksidir. Bütün bölgələrdə yerli şəhidlər xiyabanı və abidələri də mövcuddur.
Bəli, dövlətin sosial müdafiə, xatirənin yaşadılması və şəhid ailələrinin rifahı üçün qəbul etdiyi xüsusi proqramlar və layihələr mövcuddur.
Şəhidlərin adları məktəblərə, küçələrə verilir, xatirə tədbirləri keçirilir, memorial komplekslər salınır və bu miras gənc nəslə vətənpərvərlik nümunəsi kimi çatdırılır.
