Ötür sözü: Mənası, Qrammatik Xüsusiyyətləri

Azərbaycan dilində hər bir söz, təkcə lüğəvi mənası ilə deyil, onun yaratdığı assosiasiyalar və istifadədəki çoxmənalılığı ilə də böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu baxımdan, “ötür” sözü həm semantik, həm morfoloji, həm də funksional baxımdan olduqca maraqlı və çoxşaxəli sözlərdən biridir. Günlük danışıqdan tutmuş bədii əsərlərə qədər müxtəlif səviyyələrdə istifadə olunan “ötür” sözü dilin hərəkət və ötürmə hadisəsini ifadə edən mühüm leksik vahiddir.

“Ötür” sözünün leksik və izahlı mənası

“Ötür” sözü Azərbaycan dilində əsasən feil kimi istifadə olunur və “ötmək”, “keçirmək”, “vermək”, “yönəltmək”, “başqasına çatdırmaq” mənalarında işlədilir. Bu söz əksər hallarda bir predmetin, məlumatın, enerji və ya hadisənin bir yerdən başqa yerə hərəkətini, dəyişməsini, yaxud keçməsini bildirir.

Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində “ötür” sözünün əsas mənası belə verilir:

“Bir şeyi birindən alıb digərinə çatdırmaq, keçirmək, vermək; ötürmək.”

“Ötür” sözünün qrammatik xüsusiyyətləri

Nitq hissəsi:

• “Ötür” Azərbaycan dilində feildir (hərəkəti bildirir).

Forma:

• Təsriflənən feil (məsələn: mən ötürürəm, sən ötürürsən, o ötürür və s.)
• Qrammatik zamanlara görə dəyişir:
  • İndiki zaman: ötür
  • Keçmiş zaman: ötürdü
  • Gələcək zaman: ötürəcək

Növ:

• Əsasən keçidli feildir (yəni obyektə ehtiyac duyur). Məsələn: o, topu ötürdü.

“Ötür” sözünün müxtəlif mənaları və istifadə sahələri

“Ötür” sözünün müxtəlif mənaları və istifadə sahələri aşağıdakılardır:

 Bir şeyi birindən başqasına vermək, çatdırmaq

Bu mənada “ötür” fiziki obyektlərin bir şəxsdən digərinə verilməsi mənasını ifadə edir.

Nümunə:

• “Topu komanda yoldaşına ötürdü.”
• “O, məktubu əlbəəl ötürdü.”

Burada “ötür” sözü təslim etmək, göndərmək, təqdim etmək kimi mənaları daşıyır.

 Məlumat və ya xəbər çatdırmaq

Bəzən “ötür” sözündən məlumatı və ya xəbəri birindən digərinə çatdırmaq üçün istifadə olunur.

Nümunə:

• “Bu xəbəri ona mən ötürdüm.”
• “Zəhmət olmasa, salamımı ötür.”

Bu kontekstdə “ötür” həmçinin bildirmək, çatdırmaq kimi mənalar daşıyır.

 Enerji və ya impuls keçirmək

Texniki sahədə, xüsusilə fizika və mühəndislik terminologiyasında “ötür” sözü enerjinin, siqnalın və ya hərəkətin ötürülməsi anlamında istifadə olunur.

Nümunə:

• “Cərəyan naqillər vasitəsilə ötürülür.”
• “Bu mexanizm gücü ötürmək üçün istifadə olunur.”

Burada “ötür” sözü texniki mənada transfer etmək, paylamaq, keçirmək anlamına gəlir.

 Məcazi mənada – duyğu, fikir və ya hissin ifadəsi

“Ötür” sözü bəzən insanın hiss və fikirlərini qarşı tərəfə çatdırmaq, ötürmək mənasında da işlədilir.

Nümunə:

• “Onun baxışı böyük kədəri ötürürdü.”
• “Musiqi vasitəsilə emosiyalarını dinləyiciyə ötürə bildi.”

Bu hallarda söz məcazi anlamda işlənərək, ifadə etmək, təqdim etmək, anlatmaq kimi funksiyalar daşıyır.

“Ötür” sözünün cümlədə istifadəsi

İsim + “ötür” + isim strukturu bu feil üçün ən geniş yayılmış quruluşdur. Məsələn:

• “O, qələmi mənə ötürdü.”
• “Məlumatı redaktora ötür.”

Fəal və passiv forma nümunəsi:

• Fəal: “O, topu ötürdü.”
• Passiv: “Top ona ötürüldü.”

Bu istifadələr “ötür” sözünün hərəkət və keçid yönümlü olduğunu sübut edir.

“Ötür” sözünün sinonimləri

Kontekstdən asılı olaraq, “ötür” sözünün bir neçə sinonimi vardır:

• çatdırmaq
• vermək
• keçirmək
• yönəltmək
• təqdim etmək
• tapşırmaq
• paylaşmaq
• bildirmək

Nümunələr:

• “Məktubu ona çatdırdı.” → “ötürdü” ilə əvəz etmək olar.
• “Sözlərini mənə bildirdi.” → “ötürdü” də işlənə bilər.

“Ötür” sözünün antonimləri

Əks mənalı sözlər, adətən, “ötür”ün mənasına zidd olan və hərəkəti əngəlləyən hərəkətləri bildirir:

• saxladı
• gizlətdi
• göndərmədi
• dayandırdı
• mane oldu
• kəsdi

Nümunə:

• “Sənə məktubu ötürməli idi, amma gizlətdi.”
• “Topu ötürmək əvəzinə saxladı.”

Gündəlik nitqdə və texniki sahədə işlənməsi

“Ötür” sözü gündəlik nitqdə çox tez-tez istifadə olunur. Aşağıda onun müxtəlif sahələrdə istifadəsinə dair nümunələr verilir:

Gündəlik nitqdə:

• “Zəhmət olmasa, duzu ötür.”
• “Telefonda deyiləsi sözləri qardaşına ötürdü.”

İctimai çıxışlarda:

• “Bütün dinləyicilərə səmimi salamlarımı ötürürəm.”

Texniki sahədə:

• “Bu sistem məlumatı serverə ötürür.”
• “Kəmər gücü mühərrikdən oxa ötürür.”

“Ötür” sözünün kökü və etimoloji izahı

“Ötür” sözü “ötmək” feilindən törəmişdir. “Öt-” kökü qədim türk dillərində keçmək, aradan çıxmaq, bir yerdən başqa yerə hərəkət etmək mənalarında işlənmişdir.

“Ötür” – bu kökə -ür şəkilçisinin əlavə olunması ilə yaranmışdır. Bu isə zamanla başqasına keçirmək, vermək, çatdırmaq mənasını qazanmışdır.

Ədəbi nümunələrdə “ötür”ün rolu

Ədəbiyyatımızda “ötür” sözü, xüsusilə dialoqlarda və təsviri bədii nümunələrdə tez-tez istifadə olunur. Bu söz insan münasibətləri, hiss və fikirlərin ötürülməsi kontekstində xüsusi emosional yüklə təqdim olunur.

Məsələn:

“Əlindəki məktubu titrək əllərlə ona ötürdü.”
“Sözləri ürəyində ilişdi, yalnız gözləri kədəri ötürürdü.”

Bu cür nümunələrdə “ötür” sözünün həm fiziki, həm də mənəvi anlam daşıdığı aydın görünür.

“Ötür” sözü Azərbaycan dilinin dinamik, canlı və çoxfunksiyalı leksik vahidlərindən biridir. Həm gündəlik ünsiyyətdə, həm rəsmi, həm də bədii mətnlərdə onun istifadəsi geniş yayılıb. “Ötür” sözü vasitəsilə bir çox hərəkət və mənəvi proses – fiziki ötürmə, informasiya çatdırma, hiss və duyğu ifadəsi, texniki ötürmə və s. – dillə uğurla təsvir olunur. Bu, dilimizin ifadə gücünün və struktur zənginliyinin bariz nümunəsidir.

Ən Çox Verilən Suallar