Kredit hər bir insanın həyatında müəyyən mərhələdə qarşılaşdığı, müasir iqtisadiyyat və maliyyə sistemlərinin ayrılmaz hissəsi olan maliyyə alətidir. Bu anlayış təkcə bank-müştəri münasibətlərinin yox, ümumiyyətlə, cəmiyyətin və iqtisadiyyatın inkişafının təməl sütunlarından biridir. Müasir dövrdə kredit anlayışı yalnız fərdi borc alma ilə məhdudlaşmır, həm də dövlət, müəssisə, sahibkar və ailə büdcəsinin idarə olunmasında əvəzsiz vasitə rolunu oynayır. İqtisadi proseslərin sürətlənməsi, innovasiyaların tətbiqi, sahibkarlığın inkişafı, əhali rifahının artması və dövlət siyasətlərinin reallaşması kredit sistemi vasitəsilə mümkün olur.
Kreditin Tərifi və Hüquqi Mahiyyəti
Kredit, bir şəxsin (kreditorun) digər şəxsə (borcalana) müəyyən müddət üçün pul və ya maddi dəyəri olan digər aktivləri borc verməsi və borcalanın da bunu sonradan geri qaytarmaq, adətən də əlavə faiz ödəmək öhdəliyi götürdüyü iqtisadi-hüquqi münasibətdir. Kredit münasibətləri qarşılıqlı etimada, hüquqi öhdəliklərə və iqtisadi maraqlara əsaslanır. Burada kreditor – adətən bank, kredit təşkilatı, bəzən də dövlət və ya fiziki şəxs olur, borcalan isə fiziki və ya hüquqi şəxs ola bilər. Kredit müqaviləsi hüquqi sənəddir, burada tərəflərin hüquq və vəzifələri, kreditin məbləği, müddəti, faiz dərəcəsi, təminat və digər şərtlər dəqiq göstərilir.
Kreditin Tarixi və İnkişafı
Kreditin yaranma tarixi çox qədim dövrlərə, lap ilk ictimai-təsərrüfat münasibətləri dövrünə qədər gedib çıxır. Qədim Babil, Misir, Yunanıstan və Roma dövrlərində ilkin kredit münasibətləri mövcud olub. Orta əsrlərdə ticarət kreditləri və lombard fəaliyyəti inkişaf edib. Yeni dövrdə bank sisteminin formalaşması və kapitalist iqtisadiyyatın inkişafı ilə kreditin rolu daha da artıb. XX əsrdə isə kredit bank və maliyyə bazarının əsas alətinə çevrilib, iqtisadiyyatın bütün sahələrində geniş tətbiq olunmağa başlayıb.
Kreditin İqtisadi Əhəmiyyəti
Kredit iqtisadi inkişafın vacib stimulyatorudur. O, yeni bizneslərin qurulmasına, mövcud müəssisələrin genişlənməsinə, innovasiya və texnologiyaların tətbiqinə, mənzil, avtomobil və digər istehlak mallarının əldə edilməsinə, təhsil və səhiyyə xərclərinin qarşılanmasına şərait yaradır. Kreditləşmə həm də bank sektorunun gəlirliliyini təmin edir, maliyyə bazarında pul dövriyyəsini artırır və iqtisadi artımı sürətləndirir. Kreditin düzgün idarə olunması iqtisadi sabitliyə, məşğulluğun və əhalinin rifahının yüksəlməsinə səbəb olur.
Kreditin Əsas Növləri
Kreditlərin növləri çoxdur və hər birinin öz məqsədi, müddəti və qaydası var. Ən geniş yayılmış kredit növləri bunlardır:
Fərdi və İstehlak Kreditləri
Əhalinin gündəlik və böyük həcmli ehtiyaclarını qarşılamaq üçün ayrılır. Nağd pul krediti, avtomobil krediti, təhsil krediti, təmir krediti, kart kreditləri kimi məhsullar burada yer alır.
İpoteka Kreditləri
Əsasən daşınmaz əmlak (mənzil, ev, ofis və s.) almaq üçün verilir. İpoteka kreditləri uzunmüddətli və aşağı faizli olur. Əmlak kreditin təminatı rolunu oynayır.
Biznes və Korporativ Kreditlər
Müəssisələrin dövriyyə vəsaiti, əsas vəsaitlərin alınması, investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün banklar tərəfindən təqdim olunur. Sahibkar və şirkətlər üçün xüsusi məhsul çeşidləri mövcuddur.
Dövlət və Beynəlxalq Kreditlər
Bunlar adətən iri dövlət layihələrinin, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin və infrastruktur layihələrinin maliyyələşməsi üçün istifadə olunur.
Kreditin Əsas Şərtləri və Prinsipləri
Hər bir kredit məhsulunun şərtləri bank və kredit təşkilatı tərəfindən müəyyənləşdirilir. Əsas şərtlər bunlardır:
- Kredit məbləği: Borcalana verilən ümumi pul vəsaiti və ya aktivin dəyəri
- Müddət: Kreditin geri qaytarılmalı olduğu vaxt
- Faiz dərəcəsi: Kredit üçün ödənilən əlavə məbləğ
- Təminat və ya girov: Kreditin qaytarılmasına zəmanət verən əmlak və ya digər vasitə
- Komissiya və xidmət haqları: Kredit rəsmiləşdirilməsi, idarəolunması üçün əlavə ödənişlər
Kredit müqaviləsi bağlanmazdan öncə müştərinin kredit tarixçəsi, gəlir səviyyəsi və ödəmə qabiliyyəti təhlil olunur. Əgər borcalan etibarlı hesab olunursa, kredit verilir.
Kreditləşmə Prosesi və Əsas Mərhələləri
Kredit almaq üçün borcalan adətən aşağıdakı mərhələləri keçir:
- Müraciət: Banka və ya onlayn platformaya ərizə ilə müraciət edilir.
- Sənədləşmə: Şəxsiyyət vəsiqəsi, gəliri təsdiq edən arayış, yaşayış yeri və digər tələb olunan sənədlər təqdim olunur.
- Təhlil və qiymətləndirmə: Bank borcalanın maliyyə vəziyyəti və ödəmə qabiliyyətini araşdırır.
- Kreditin təsdiqlənməsi və müqavilənin bağlanması
- Vəsaitin köçürülməsi: Kredit məbləği müştərinin hesabına köçürülür və ya istədiyi məqsəd üçün istifadə edilir.
- Kreditin qaytarılması: Müəyyən olunmuş qrafik üzrə aylıq və ya bir dəfəlik ödəniş edilir.
Kreditin Üstünlükləri və Riskləri
Kreditin əsas üstünlükləri aşağıdakılardır:
- Maliyyə ehtiyaclarının dərhal qarşılanması
- İstənilən vaxt vacib alış və investisiya etmək imkanı
- İqtisadi fəallığın artması
- Fərdi və biznes inkişafına dəstək
Lakin kreditin riskləri də mövcuddur:
- Geri ödəmə çətinliyi və borcun artması
- Yüksək faiz və komissiya xərcləri
- Kredit tarixçəsinin pozulması və gələcəkdə yeni kredit almaqda çətinlik
- Girov əmlakının itirilməsi
Azərbaycanda Kredit Bazarı və Mövcud Tendensiyalar
Azərbaycan kredit bazarında əsas rolu banklar, qeyri-bank kredit təşkilatları, lizinq və lombard şirkətləri oynayır. Dövlət tərəfindən kreditləşmənin genişləndirilməsi, kiçik və orta sahibkarlığın dəstəklənməsi, ipoteka proqramları, kənd təsərrüfatı kreditləri üzrə güzəştli imkanlar yaradılıb. Onlayn kredit məhsulları, rəqəmsal müraciət imkanları və kreditin şəffaf idarə edilməsi müasir tendensiyalardır.
Banklar əsasən nağd, ipoteka, biznes, avtomobil, təhsil kreditləri üzrə məhsullar təqdim edir. Kredit faizləri bazardakı makroiqtisadi vəziyyət, Mərkəzi Bankın siyasəti, bankın daxili reytinqi və müştərinin gəlir səviyyəsinə əsasən müəyyən olunur.
Kreditin Qaytarılması və Kredit Tarixçəsi
Hər bir borcalan götürdüyü krediti vaxtında və tam qaytarmalıdır. Kreditin vaxtında ödənilməsi gələcəkdə yeni kredit imkanlarını genişləndirir və kredit tarixçəsinə müsbət təsir göstərir. Əks halda, gecikmə halları, cərimələr, kredit tarixçəsinin pisləşməsi, hətta məhkəmə proseslərinə qədər çatacaq problemlər yarana bilər.
Kreditlə Bağlı Ən Son Yeniliklər və İnovasiyalar
Son illər kredit bazarında əsas yeniliklərdən biri sürətli onlayn kreditlər, “instant credit” alətləri, mobil tətbiqlər, kredit kalkulyatorları və “self service” sistemləridir. Müştəri heç bir banka getmədən internet və mobil tətbiqlər vasitəsilə kredit müraciəti edə və cavabı dərhal ala bilər.
Kredit hər bir şəxsin və biznesin maliyyə ehtiyaclarını qarşılamaq üçün mühüm vasitədir. Müasir kredit sistemi iqtisadiyyatın inkişafı, biznesin dəstəklənməsi, şəxsi rifahın təmin olunmasında əvəzsiz rol oynayır. Hər bir kəs kredit götürməzdən əvvəl şərtləri diqqətlə oxumalı, maliyyə imkanlarını düzgün qiymətləndirməli və məsuliyyətli borcalma prinsiplərinə əməl etməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Kredit müəyyən müddətə, qaytarmaq şərti ilə və adətən faizlə borc pul və ya aktiv almaq deməkdir. Borcalan pul və ya malı alır, sonra müəyyən vaxt ərzində qaytarır.
Şəxsiyyət vəsiqəsi, rəsmi gəlir, daimi iş yeri və bəzən girov və ya zamin tələb olunur.
Nağd kredit, ipoteka, avtomobil krediti, biznes və təhsil kreditləri, kart kreditləri və s.
Faiz dərəcəsi kreditin növü, müddəti, məbləği və bazar şəraitindən asılı olaraq bank tərəfindən müəyyən edilir.
Müqavilədə kredit məbləği, faiz dərəcəsi, müddət, ödəniş qrafiki, təminat və tərəflərin hüquq və vəzifələri əks olunur.
Kredit tarixçəsi – şəxs və ya şirkətin əvvəlki kredit öhdəliklərini necə yerinə yetirdiyinə dair bankda olan məlumatlardır. Gələcək kredit almaqda əsas rol oynayır.
Üstünlüyü – maliyyə ehtiyaclarının dərhal həllidir, riskləri – borcun ödənilməməsi, faiz və cərimələr, kredit tarixçəsinin pozulmasıdır.
Gecikmə olarsa, əlavə faiz və cərimə hesablanır, kredit tarixçəsi pisləşir, hətta məhkəmə işinə qədər çata bilər.
Bəli, bir çox bank və kredit təşkilatlarında onlayn kredit müraciəti imkanı var və proses çox qısadır.
Kredit şərtləri, faizlər, komissiyalar, ödəniş qrafiki və öz maliyyə imkanlarınızı düzgün dəyərləndirmək vacibdir.
