Azərbaycanda iqtisadi fəaliyyətin və hüquqi şəffaflığın təmin edilməsi üçün tətbiq olunan ən mühüm vasitələrdən biri NMQ (Nəzarət və Monitorinq Qeydiyyat) qeydiyyat nömrəsidir. Bu nömrə bütün sahibkarlıq subyektlərinin, hüquqi və fiziki şəxslərin dövlət qeydiyyatı zamanı onlara verilən unikal identifikasiya kodudur. NMQ qeydiyyat nömrəsi hüquqi şəxs kimi fəaliyyət göstərən bütün kommersiya və qeyri-kommersiya təşkilatları, eləcə də vergi ödəyiciləri üçün məcburidir. Bu sistem sayəsində ölkədə biznes mühiti daha şəffaf və izlənilə bilən olur, vergi ödənişi, sosial öhdəliklər və statistika üçün də əsas mexanizm formalaşır.
NMQ qeydiyyat nömrəsi biznesin rəsmi dövlət qeydiyyatının, vergi uçotunun və digər icbari prosedurların başlanğıc nöqtəsidir. Hər bir müəssisə və ya sahibkar öz fəaliyyətini rəsmi şəkildə qurmaq, vergi və sosial öhdəliklərini yerinə yetirmək, dövlət və kommersiya müqavilələrində iştirak etmək, maliyyə əməliyyatları aparmaq üçün bu nömrəyə malik olmalıdır. Rəqəmsal dövlət xidmətlərinin genişləndiyi dövrdə NMQ nömrəsi həm də onlayn identifikasiya, elektron sənəd dövriyyəsi və açıq məlumat bazalarına çıxış üçün zəruri atributa çevrilib.
NMQ qeydiyyat nömrəsinin hüquqi əsasları və normativ çərçivəsi
NMQ qeydiyyat nömrəsi Azərbaycan Respublikasının bir sıra qanunvericilik aktlarında öz əksini tapıb. Əsas hüquqi baza “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Qanun, “Vergi Məcəlləsi”, “Mülki Məcəllə”, “Dövlət qeydiyyatı və hüquqi şəxslərin dövlət reyestri haqqında” normativ aktlar və aidiyyəti dövlət orqanlarının qərarlarıdır. Qanunvericiliyə görə, istər fiziki, istərsə də hüquqi şəxs statusu ilə fəaliyyətə başlamaq üçün NMQ qeydiyyat nömrəsi alınmalıdır.
NMQ qeydiyyat nömrəsinin tətbiqi və qeydiyyat prosedurları Ədliyyə Nazirliyi, İqtisadiyyat Nazirliyi və Dövlət Vergi Xidməti tərəfindən tənzimlənir. Sistemin əsas məqsədi sahibkarlıq fəaliyyətinin şəffaflığını və dövlət nəzarətini təmin etmək, kommersiya əməliyyatlarında hüquqi təminat yaratmaq və vergi öhdəliklərinin icrasına nəzarəti asanlaşdırmaqdır.
NMQ qeydiyyat nömrəsinin istifadəsi həm də biznesin xarici partnyorlarla iş birliyində hüquqi statusunun tanınması, tender və müsabiqələrdə iştirak, bank hesablarının açılması, dövlət proqramlarında və güzəştlərində iştirak üçün də hüquqi zəmin yaradır. Qanunvericiliyin tələbinə uyğun olaraq, hər bir əməliyyat, müqavilə və hesabat yalnız qeydiyyat nömrəsi ilə icra edilir.
NMQ qeydiyyat nömrəsinin strukturu və texniki xüsusiyyətləri
NMQ qeydiyyat nömrəsi rəqəm və bəzən hərfdən ibarət unikal kod kimi tərtib olunur. Onun strukturu müəssisənin hüquqi formasına, qeydiyyat regionuna və fəaliyyət növünə görə fərqlənir. Bu kodun formalaşmasında adətən aşağıdakı komponentlər nəzərə alınır: regionun identifikatoru, hüquqi və ya fiziki şəxs kodu, qeydiyyat ili və ardıcıl sıra nömrəsi.
Məsələn, 12 rəqəmli NMQ kodu aşağıdakı şəkildə formalaşa bilər:
| Komponent | İzah |
|---|---|
| 2 rəqəm | Region kodu |
| 1 hərf/rəqəm | Hüquqi/fiziki şəxs göstəricisi |
| 4 rəqəm | Qeydiyyat ili |
| 5 rəqəm | Sıra və fərdi nömrə |
Bu struktur sistemin vahid informasiya bazasında sürətli axtarış, identifikasiya və idarəetməyə imkan verir. NMQ qeydiyyat nömrəsinin verilməsi avtomatlaşdırılmış elektron platforma üzərindən həyata keçirilir və kod bir dəfə verildikdə dəyişdirilmir.
NMQ qeydiyyat nömrəsinin alınması prosesi və sənədlər paketi
NMQ qeydiyyat nömrəsinin alınması proseduru tam elektronlaşdırılıb və sahibkarlar üçün çox əlçatan və rahatdır. İlk növbədə sahibkar və ya hüquqi şəxs dövlət qeydiyyatı üçün Ədliyyə Nazirliyinin və ya Dövlət Vergi Xidmətinin portalında elektron müraciət forması doldurur. Müraciətə şəxsi məlumatlar, təşkilatın adı və hüquqi forması, təsisçilər və nizamnamə kapitalı barədə məlumatlar, hüquqi ünvan, rəhbər və digər zəruri sənədlər əlavə olunur.
Müraciət təsdiqləndikdən sonra dövlət orqanı yoxlama aparır və qeydiyyat nömrəsini elektron qaydada təqdim edir. Prosesin mərhələləri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir:
| Addım | Təsvir | Orta müddət |
|---|---|---|
| Elektron müraciət | Portalda onlayn forma doldurulur | 20-30 dəqiqə |
| Sənəd yoxlanışı | Dövlət orqanı tərəfindən məlumatların təhlili | 1-2 iş günü |
| Qeydiyyat qərarı | Qanuni tələblərə uyğunluq yoxlanır | 1 iş günü |
| NMQ verilməsi | Elektron və ya fiziki formada kod təqdim olunur | Dərhal/yaxın gün |
Qeydiyyat zamanı heç bir fiziki növbə və kağız sənəd tələb olunmur. Hər kəs müraciətini onlayn şəkildə izləyə, statusunu yoxlaya və əlavə məlumat tələb olunduqda platforma vasitəsilə çatdıra bilər.
NMQ qeydiyyat nömrəsinin istifadə sahələri və funksional rolu
NMQ qeydiyyat nömrəsi sahibkarlar və hüquqi şəxslər üçün bir sıra əməliyyatların icrası zamanı əsas identifikasiya vasitəsidir. Ən geniş istifadə olunduğu sahələr bunlardır: vergi ödənişi, əmək müqavilələrinin bağlanması, bank hesablarının açılması, gömrük prosedurları, lisenziya və icazələrin alınması, dövlət və özəl tenderlərdə iştirak, məhkəmə və arbitraj işləri, statistika və hesabatların təqdimatı.
Bundan başqa, dövlət orqanları və kommersiya qurumları NMQ qeydiyyat nömrəsi vasitəsilə hüquqi şəxsin statusunu, fəaliyyət tarixçəsini, maliyyə öhdəliklərini və vergi tarixçəsini asanlıqla yoxlaya bilir. Əmək müqaviləsi, təqaüd, sosial təminat, patent və lisenziya məsələləri də məhz bu nömrə ilə rəsmiləşdirilir.
Hazırda Azərbaycanın dövlət informasiya resurslarının inteqrasiyası nəticəsində NMQ qeydiyyat nömrəsi ilə eyni vaxtda bir neçə sistemdə eyniləşdirmə aparılır. Bu isə biznesin rəqəmsal transformasiyasını və sürətli inkişafını dəstəkləyir.
NMQ qeydiyyat nömrəsinin yoxlanılması və informasiya bazası
İstənilən şəxs və ya təşkilat NMQ qeydiyyat nömrəsini dövlət informasiya portalı üzərindən yoxlaya və şirkətin hüquqi statusu, qeydiyyat tarixi, fəaliyyət növü barədə məlumat əldə edə bilər. Elektron reyestr və onlayn açıq məlumat bazası bu imkanları verir. Bu şəffaflıq biznes tərəfdaşları üçün risklərin azaldılması, müqavilə təhlükəsizliyi və investisiya inamı baxımından xüsusi önəm daşıyır.
Yoxlama prosesi çox sadədir: müvafiq dövlət saytında NMQ qeydiyyat nömrəsi daxil edilir və avtomatik olaraq hüquqi şəxs barədə açıq informasiyalar göstərilir. Əgər nömrə etibarsızdırsa və ya şirkət ləğv edilibsə, sistem avtomatik xəbərdarlıq verir.
NMQ qeydiyyat nömrələrinin yoxlanılması həm yerli, həm də beynəlxalq şirkətlər üçün Azərbaycanda biznes apararkən risklərin idarə olunmasında və qarşı tərəfin şəffaflığında əsas göstəricidir.
Beynəlxalq təcrübə və Azərbaycanın NMQ sistemi
Azərbaycanda tətbiq olunan NMQ qeydiyyat sistemi beynəlxalq təcrübəyə uyğun qurulub. Bir çox ölkədə bu tip unikal identifikasiya nömrələri müxtəlif adlarla tanınır: ABŞ-da EIN (Employer Identification Number), Avropa ölkələrində VAT ID və ya TIN, Türkiyədə VKN və s. Azərbaycanın NMQ kodu bu sistemlərlə oxşar məntiqə əsaslanır, lakin yerli qanunvericiliyin tələblərinə tam uyğunlaşdırılıb.
Beynəlxalq investorlar, banklar və tərəfdaş şirkətlər Azərbaycanda fəaliyyətə başlamazdan əvvəl NMQ qeydiyyat nömrəsi ilə hüquqi statusu yoxlayır, müqavilələr və bank əməliyyatlarında bu nömrəni əsas identifikator kimi qəbul edirlər. Bu, Azərbaycan iqtisadiyyatının beynəlxalq bazarlarda rəqabətliliyini və şəffaflığını artırır.
Azərbaycanda rəqəmsal dövlət idarəçiliyinin və biznes mühitinin modernləşməsi çərçivəsində NMQ sistemi daim təkmilləşdirilir və yeni texnologiyalara inteqrasiya edilir.
NMQ qeydiyyat nömrəsi ilə bağlı tez-tez rast gəlinən problemlər və həll yolları
NMQ qeydiyyat nömrəsi ilə bağlı sahibkarların üzləşdiyi əsas problemlər müraciət zamanı sənəd uyğunsuzluğu, texniki səhvlər, qeydiyyat prosesinin gecikməsi, məlumatların yenilənməsi və ya itməsi, elektron sistemdə texniki nasazlıqlardır. Bu problemlərin həlli üçün dövlət orqanlarında xüsusi “Call Center”, canlı çat, elektron sorğu platformaları və video təlimatlar hazırlanıb.
Ən çox qarşılaşılan çətinliklərdən biri də qeydiyyat nömrəsinin bərpası və ya dəyişdirilməsi üçün lazımi prosedurların düzgün yerinə yetirilməməsi, təsisçi və ünvan dəyişiklikləri zamanı əlavə sənədlərin təqdim olunmasıdır. Mütəxəssislər bu hallarda hüquqi məsləhət və ya dövlət portalının dəstək xidmətlərinə müraciət etməyi tövsiyə edirlər.
Elektron hökumət portalı üzərindən istənilən vaxt qeydiyyat statusunu, yenilənmələri və dəyişiklikləri izləmək mümkündür. Qanunvericiliyə əsasən, hər hansı problem yaranarsa, vətəndaş və sahibkarlar məhkəməyə və ya aidiyyəti icra orqanına müraciət edə bilərlər.
Azərbaycanda NMQ qeydiyyat nömrəsi ilə bağlı əsas statistik göstəricilər (2021–2024)
| İl | Yeni qeydiyyatdan keçən hüquqi şəxslər | Fiziki şəxslər (sahibkarlar) | Onlayn müraciət faizi | Qeydiyyatın orta müddəti (gün) |
|---|---|---|---|---|
| 2021 | 14 200 | 37 800 | 72% | 2.4 |
| 2022 | 16 300 | 41 500 | 85% | 1.6 |
| 2023 | 18 700 | 46 900 | 92% | 1.1 |
| 2024* | 21 000 | 52 400 | 96% | 0.8 |
NMQ qeydiyyat nömrəsi: Real həyatda tətbiq və işgüzar nümunələr
NMQ qeydiyyat nömrəsi Azərbaycanda sahibkarlıq fəaliyyətinin demək olar ki, bütün mərhələlərində zəruridir. Gənc startap qurucusundan tutmuş iri korporasiyalara qədər hər bir hüquqi və fiziki şəxs dövlət qeydiyyatı olmadan iqtisadi fəallıq göstərə bilməz. Məsələn, bir sahibkar qida məhsullarının istehsalı ilə məşğul olmaq istəyirsə, ilk addım olaraq NMQ qeydiyyat nömrəsi almalıdır. Bu nömrə olmadan onun üçün nə bankda hesab açmaq, nə də məhsulunu rəsmi satışa çıxarmaq mümkündür. Eyni qayda ilə, beynəlxalq şirkətlərin yerli filialları, xarici investorlar və dövlət proqramlarında iştirak edən təşkilatlar da rəsmi NMQ qeydiyyatı olmadan fəaliyyətə başlaya bilməzlər.
Banklar kredit müqavilələri və maliyyə əməliyyatlarında NMQ nömrəsi ilə şirkətin hüquqi statusunu, vergi öhdəliklərini yoxlayır. Hər hansı bir iş müqaviləsi və ya dövlət tenderi üçün NMQ qeydiyyat nömrəsinin təqdim olunması məcburidir. Praktikada, bu nömrə sahibkara ictimai etimad qazandırır, dövlət orqanları və tərəfdaşlarla münasibətləri şəffaf və rəsmi şəkildə aparmağa şərait yaradır. Əgər bir şirkət NMQ nömrəsini gizlədirsə və ya təqdim edə bilmirsə, bu, həm hüquqi, həm də kommersiya baxımından ciddi risklərə səbəb olur.
NMQ qeydiyyat nömrəsi və elektron hökumət xidmətləri
Son illər Azərbaycanda dövlət xidmətlərinin əksəriyyəti elektron müstəviyə daşınıb və NMQ qeydiyyat nömrəsi burada əsas açar rolunu oynayır. Sahibkar elektron imza ilə e-gov portalına daxil olub öz şirkəti və ya fərdi sahibkarlıq fəaliyyəti üçün bütün əsas əməliyyatları — vergi bəyannaməsinin göndərilməsi, sosial sığorta rüsumunun hesablanması, bank sənədlərinin hazırlanması, tenderlərdə iştirak və sair — NMQ nömrəsi ilə həyata keçirə bilir.
Elektron kabinetlər və dövlət informasiya bazaları NMQ nömrəsi vasitəsilə sahibkarın qeydiyyat tarixçəsini, ödədiyi vergiləri, lisenziya və icazələrini avtomatik izləyir. Həmçinin, yeni yaradılan hüquqi şəxslər barədə bütün məlumatlar NMQ bazası vasitəsilə açıq və şəffaf şəkildə ictimaiyyətə təqdim olunur. Bu da sahibkarlıq ekosistemində rəqabətin, şəffaflığın və dövlət nəzarətinin gücləndirilməsinə səbəb olur.
NMQ qeydiyyat nömrəsi və risklərin idarə edilməsi
Azərbaycan biznes mühitində NMQ qeydiyyat nömrəsi yalnız identifikasiya deyil, həm də risklərin idarə olunması alətidir. Hər bir müqavilə və maliyyə əməliyyatı öncəsi tərəfdaşların NMQ qeydiyyat nömrəsinin onlayn yoxlanılması gələcəkdə qarşı tərəfdən qaynaqlana biləcək hüquqi, vergi və ya ödəniş problemlərinin qarşısını alır. Məsələn, NMQ nömrəsi ləğv olunmuş və ya məhkəmədə mübahisəli olan şirkətlərin hüquqi statusunu dərhal aşkarlamağa imkan verir.
Sığorta, lizinq, istehsal və idxal-ixrac əməliyyatlarında NMQ qeydiyyat nömrəsinin mövcudluğu biznes subyektinin etibarlı və rəsmiliyinin sübutu kimi çıxış edir. İri müqavilələrdə, xüsusən dövlət və beynəlxalq layihələrdə bu, risklərin minimuma endirilməsi və audit yoxlamalarının asan aparılması üçün əsas tələblərdəndir.
NMQ qeydiyyat nömrəsinin rəqəmsal transformasiyası və gələcəkdə inkişaf perspektivləri
Azərbaycanda NMQ qeydiyyat nömrəsi üzərindən yeni rəqəmsal xidmətlər və “ağıllı biznes” modelləri tətbiq olunur. Elektron imza, e-sənəd dövriyyəsi, bulud əsaslı mühasibatlıq və biznes analitikası xidmətləri artıq bu nömrə ilə birbaşa inteqrasiya edilir. Gələcəkdə NMQ-nin “blockchain” və digər müasir texnologiyalara bağlı şəkildə işləməsi, regional və beynəlxalq bazalarla sinxronizasiya edilməsi planlaşdırılır.
Sürətli qeydiyyat, mobil tətbiqlər, avtomatik hesabatlılıq və süni intellekt əsaslı risk analizi Azərbaycanın biznes mühitini daha rəqabətqabiliyyətli və investorlar üçün cəlbedici edir. Gənc sahibkarlar və innovativ şirkətlər üçün NMQ qeydiyyat nömrəsi artıq yalnız icbari prosedur deyil, həm də rəqəmsal biznesin ayrılmaz hissəsidir.
NMQ qeydiyyat nömrəsi Azərbaycanda biznesin və sahibkarlığın əsas identifikasiya vasitəsi, hüquqi şəffaflıq və dövlət nəzarəti üçün ən vacib vasitələrdən biridir. Qanuni fəaliyyət, vergi və sosial öhdəliklər, beynəlxalq əməkdaşlıq və rəqəmsal transformasiya məhz bu nömrə ilə reallaşır. Onun tətbiqi ölkənin iqtisadi inkişafına, investisiya mühitinə, işgüzar risklərin azaldılmasına və hüquqi təhlükəsizliyə real töhfə verir. Gələcəkdə daha çevik və müasir texnologiyalarla zənginləşdiriləcək NMQ qeydiyyat sistemi Azərbaycan iqtisadiyyatının dayanıqlı inkişafına xidmət edəcək.
Ən çox verilən suallar
NMQ qeydiyyat nömrəsi Azərbaycanda hüquqi və fiziki şəxslərin dövlət qeydiyyatında istifadə olunan unikal identifikatorudur. Bütün kommersiya və qeyri-kommersiya təşkilatları, fərdi sahibkarlar və vergi ödəyiciləri üçün məcburidir.
Müraciətçi Ədliyyə Nazirliyinin və ya Dövlət Vergi Xidmətinin elektron portalı üzərindən onlayn qeydiyyat forması doldurur, lazımi sənədləri əlavə edir və yoxlanışdan sonra nömrə elektron şəkildə təqdim edilir.
Vergi öhdəliklərinin icrası, bank hesabının açılması, əmək müqaviləsinin rəsmiləşdirilməsi, dövlət və özəl tenderlərdə iştirak, lisenziya və icazə alınması, bir sıra hüquqi müqavilələrin bağlanması mümkün deyil.
NMQ qeydiyyat nömrəsi yalnız qanuni əsaslarla və dövlət orqanlarının rəsmi prosedurları çərçivəsində dəyişilə və ya bərpa oluna bilər. Adətən təsisçi və ünvan dəyişiklikləri zamanı əlavə sənədlər tələb olunur.
Dövlət portalında və ya xüsusi onlayn reyestrdə NMQ qeydiyyat nömrəsi daxil edilərək hüquqi şəxs və ya sahibkarın statusu, qeydiyyat tarixi və digər məlumatlar əldə olunur.
Hüquqi və ya fiziki şəxs barədə məlumatlar, təsis sənədləri, nizamnamə, təsisçilərin şəxsi məlumatları, rəhbər barədə informasiya, ünvan və digər zəruri sənədlər.
Azərbaycanın NMQ qeydiyyat sistemi beynəlxalq identifikasiya standartlarına uyğun tərtib edilib və xarici partnyorlar, investorlar tərəfindən qəbul edilir.
Ədliyyə Nazirliyi, Dövlət Vergi Xidməti və ya elektron dəstək xidmətlərinə, onlayn çağrı mərkəzlərinə müraciət etmək olar.
Bu nömrə sahibkarlıq subyektlərinin dövlət reyestrində unikal identifikasiyası, hüquqi statusun təsdiqi, vergi və sosial öhdəliklərin icrası, elektron dövlət xidmətlərində identifikasiya məqsədi daşıyır.
NMQ nömrəsi elektron imza, e-sənəd dövriyyəsi, onlayn bankçılıq, bulud mühasibatlığı və digər rəqəmsal xidmətlərin əsas identifikasiya vasitəsi kimi çıxış edir və biznes proseslərinin sürətlənməsini təmin edir.
