Ösgürək Dərmanı: Seçimləri, Tərkibləri, İstifadəsi

Öskürək insan orqanizminin təbii müdafiə refleksi kimi ortaya çıxan, tənəffüs yollarının təmizlənməsini təmin edən əlamətdir. Lakin bu simptom bəzən sadəcə qıcıq nəticəsində, bəzən isə daha ciddi xəstəliklərin xəbərçisi olaraq meydana gəlir. İnsanlar öskürəyə qarşı ilk reaksiya olaraq dərman qəbul etməyə meyllidirlər. Müasir tibbdə öskürəyə qarşı müxtəlif təsir mexanizminə malik dərmanlar mövcuddur. Onların düzgün istifadəsi xəstəliyin yüngülləşdirilməsində və sağalmanın sürətlənməsində mühüm rol oynayır.

Azərbaycan əhalisinin əksəriyyəti aptekdən özbaşına öskürək dərmanı almağa üstünlük verir. Lakin dərmanların səbəbə uyğun seçilməməsi, onların təsirsiz və bəzən zərərli olmasına səbəb ola bilər. Quru və ya bəlğəmli öskürək, allergik, infeksion və ya xroniki mənşəli öskürəklər fərqli yanaşma tələb edir. Bu baxımdan öskürək dərmanlarının təsnifatı, tərkibi, istifadə qaydası və yan təsirləri barədə dolğun məlumat sahibi olmaq vacibdir.

Hər yaş kateqoriyası üçün uyğun olan öskürək dərmanları fərqlidir. Uşaqlarda istifadəsi məhdudlaşdırılmış preparatlar, böyüklərdə daha sərbəst şəkildə təyin edilə bilər.

Öskürəyin Əsas Növləri Və Dərman Seçimləri

Öskürək dərmanlarının təsnifatı onun növünə görə həyata keçirilir. Öncə öskürəyin forması düzgün müəyyənləşdirilməlidir.

• Quru öskürək: Boğazda yanma, qaşınma, qıcıqlanma ilə xarakterizə olunur. Bu tip öskürək bəzən sinir sistemindən qaynaqlanır və bəlğəmsiz olur. Bu halda öskürəyi yatıran dərmanlar istifadə edilir.
• Bəlğəmli öskürək: Aşağı tənəffüs yollarında bəlğəmin yığılması nəticəsində yaranır. Orqanizm bu sekresiyanı xaric etmək üçün öskürək refleksi ilə reaksiya verir. Bəlğəmi durulaşdıran və çıxaran dərmanlar bu halda tətbiq olunur.
• Xroniki öskürək: 3 həftədən çox davam edən öskürəkdir. Astma, xroniki bronxit, reflüks və siqaret istifadəsi səbəbi ilə yaranan öskürəklərdə istifadə edilən dərmanlar daha kompleksdir və uzunmüddətli müalicə tələb edir.
• Allergik öskürək: Mövsümi və ya kontakt allergenlərə qarşı bədənin verdiyi reaksiya nəticəsində meydana çıxır. Antihistamin tərkibli öskürək dərmanları bu halda faydalıdır.

Hər növ üçün dərmanların tərkibi və təsir mexanizmi fərqli olduğu üçün diaqnoz qoyulmadan dərman qəbul edilməsi tövsiyə edilmir.

Quru Öskürək Üçün Dərmanlar

Quru öskürək zamanı əsas məqsəd boğazda yaranan qıcıqlanmanı azaltmaq və öskürək refleksini yatırmaqdır. Bu növ öskürəklər adətən virus infeksiyalarının ilkin mərhələsində, allergiya zamanı və ya sinir mənşəli hallarda meydana gəlir. İstifadə olunan əsas dərmanlar bunlardır:

• Butamirat (Sinecod): Mərkəzi sinir sistemi üzərində təsir göstərərək öskürək refleksini azaldır.
• Dextrometorfan (Tussin, Robitussin): Beyindəki öskürək mərkəzinə təsir göstərir.
• Levodropropizin (Levopront): Periferik təsirli antitussiv dərmandır.

Bu dərmanlar yalnız quru öskürək zamanı istifadə edilməli və bəlğəmli öskürək hallarında qətiyyən tövsiyə edilmir. Əks halda bəlğəm tənəffüs yollarında toplanaraq ağırlaşmaya səbəb ola bilər.

Bəlğəmli Öskürək Üçün Dərmanlar

Bəlğəmli öskürək zamanı tənəffüs yollarının təmizlənməsi prioritet məsələdir. Bu məqsədlə bəlğəmi durulaşdıran və onun xaricini asanlaşdıran preparatlar istifadə edilir.

• Ambroksol (Lazolvan): Bəlğəmi durulaşdırır, bronxların sekresiya funksiyasını tənzimləyir.
• Bromheksin (Bronchostop): Ambroksolun törəməsidir, öskürəyi yumşaldır.
• Asetilsistein (Fluimucil, ACC): Güclü mukolitik təsir göstərir, yapışqan bəlğəmi parçalayır.

Bu dərmanlar bəlğəmin rahat çıxarılmasına kömək etdiyi üçün su ilə birlikdə qəbul edilməli və xəstə bol maye içməlidir. Beləliklə, bəlğəmin durulması və bronxların açılması daha da asanlaşır.

Antihistamin Tərkibli Öskürək Dərmanları

Allergik öskürək hallarında antihistamin dərmanlar istifadə olunur. Bu dərmanlar histamin reseptorlarını bloklayaraq allergik reaksiyanın qarşısını alır.

• Loratadin (Claritin): Uşaqlarda və böyüklərdə istifadə üçün uyğundur.
• Cetirizin (Zyrtec): Allergik öskürəyin aradan qaldırılmasında effektivdir.
• Levocetirizin: Daha güclü və uzunmüddətli təsirə malikdir.

Bu dərmanlar təkcə öskürəyi deyil, eyni zamanda allergik rinit, burun axması və qaşınma kimi simptomları da aradan qaldırır. Yan təsir olaraq yuxululuq və ağız quruluğu müşahidə oluna bilər.

Təbii Tərkibli Öskürək Dərmanları

Ənənəvi tibbdə və xalq təbabətində öskürəyin müalicəsi üçün istifadə olunan bitkilərdən əldə edilən dərmanlar da geniş yayılıb. Xüsusilə uşaqlarda və hamiləlik dövründə təbii tərkibli dərmanlara üstünlük verilir.

• Prospan: İvy ekstraktı tərkiblidir, həm quru, həm də bəlğəmli öskürəklərdə istifadə olunur.
• Linkus: Bir neçə bitki ekstraktını özündə birləşdirir, öskürəyi yumşaldır.
• Herbion: Plantago və Primula tərkibli növləri mövcuddur.
• Tussamag: Kəklikotu əsaslıdır, tənəffüs yollarını açır.

Bu preparatlar ümumiyyətlə daha yüngül hallarda və erkən mərhələlərdə istifadə üçün nəzərdə tutulub. Ağır və xroniki hallarda tibbi dərmanlarla birgə tətbiq edilə bilər.

Uşaqlarda Öskürək Dərmanı İstifadəsi

Uşaqlarda dərman seçimi daha ehtiyatla aparılmalıdır. Bəzi dərmanlar uşaqlar üçün uyğun deyil və ciddi yan təsirlərə səbəb ola bilər. Pediatrların tövsiyə etdiyi əsas dərmanlar bunlardır:

• Prospan sirop
• Lazolvan sirop (ambroksol tərkibli)
• Linkus sirop
• Herbion uşaq forması
• Bronchipret (bitki əsaslı)

Uşaqlara dərman verərkən yaş, çəki və ümumi sağlamlıq vəziyyəti mütləq nəzərə alınmalıdır. Özbaşına dərman verilməsi təhlükəlidir.

Dərmanların Yan Təsirləri Və Əks Göstərişlər

Hər bir dərmanın istifadə təlimatında onun əks göstərişləri və mümkün yan təsirləri ətraflı şəkildə qeyd edilir. Aşağıdakılar ən çox rast gəlinən hallardır:

• Allergik reaksiyalar: səpgilər, qaşınma, nəfəs darlığı
• Mədə-bağırsaq pozuntuları: ürəkbulanma, ishal, qarında ağrı
• Yuxululuq və başgicəllənmə
• Dərmanlarla qarşılıqlı təsir

Hamiləlik, laktasiya, şəkərli diabet, qaraciyər və böyrək xəstəlikləri olan şəxslər mütləq həkim nəzarəti ilə dərman qəbul etməlidirlər.

Dərman Seçərkən Diqqət Edilməli Məqamlar

Öskürək dərmanı alarkən aşağıdakı məqamlar nəzərə alınmalıdır:

• Öskürəyin növü və səbəbi aydınlaşdırılmalıdır
• Həkim tövsiyəsi və resepti əsas götürülməlidir
• Yaş və fərdi sağlamlıq xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır
• Tərkibində allergen və şəkər olan dərmanlara qarşı diqqətli olmaq lazımdır

Əgər dərman istifadəsi 5-7 gün ərzində heç bir təsir göstərmirsə, vəziyyət daha da pisləşirsə, həkimə müraciət edilməlidir.

Öskürək dərmanlarının düzgün seçimi və istifadəsi insanın tez bir zamanda sağlamlığına qovuşmasında mühüm rol oynayır. Öskürək təkcə bir simptom deyil, onun arxasında duran səbəbin göstəricisidir. Bu səbəbdən müalicəyə başlamazdan əvvəl mütləq diaqnoz dəqiq qoyulmalı və ona uyğun dərman təyin edilməlidir.

Həm təbii, həm də kimyəvi tərkibli dərmanlar arasında seçim edərkən yaş, xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi və yanaşı xəstəliklər nəzərə alınmalıdır. Uşaqlarda və yaşlılarda daha həssas yanaşma vacibdir. Azərbaycan əhalisi arasında dərman istifadəsinə dair maarifləndirici məlumatların yayılması, səhv müalicə hallarının qarşısını ala bilər.

Öskürəklə mübarizədə sadəcə simptomu aradan qaldırmaq yox, əsas səbəbi tapıb müalicə etmək əsas məqsəd olmalıdır. Bunun üçün isə həkimlə məsləhətləşmək və elmi əsaslı məlumatlara güvənmək vacibdir.

Ən Çox Verilən Suallar