İnsan sağlamlığı ilə bağlı narahatedici əlamətlərdən biri də öskürəndə qan gəlməsidir. Bu hal gündəlik həyatın adi bir parçası ola bilməz və çox vaxt bədənin ciddi bir siqnalıdır. Qanın ağızdan gəlməsi bir çox səbəblə əlaqəli ola bilər və bu səbəblər sadə bir boğaz zədəsindən tutmuş, ölümcül ağciyər xəstəliklərinə qədər uzana bilər. Buna görə də, belə bir vəziyyət müşahidə olunduqda, onu laqeyd yanaşmaq olmaz və mütləq tibbi müayinəyə ehtiyac duyulur. Əks halda, bu hal tədricən ağırlaşaraq insan sağlamlığı üçün təhlükə törədə bilər. Xüsusilə Azərbaycan cəmiyyətində bu halın ciddi qəbul olunmaması, vaxtında həkimə müraciət edilməməsi bir çox hallarda xəstəliklərin gecikmiş mərhələlərdə aşkarlanmasına səbəb olur.
Öskürərkən ağızdan qan gəlməsi, tibbi terminologiyada “hemoptiziya” kimi tanınır. Hemoptiziya – qanlı bəlğəmin gəlməsi və ya birbaşa təmiz qan axması ilə özünü göstərə bilər. Bəzi hallarda bu, sadəcə burun-udlaq bölgəsindən gələn qanla qarışdırıla bilər və buna görə də düzgün diaqnoz vacib əhəmiyyət daşıyır. Qanın miqdarı, rəngi və xarakteri, habelə xəstənin digər əlamətləri düzgün analiz edilərək xəstəliyin səbəbi müəyyən olunmalıdır. Mövzu olduqca geniş, tibbi və həyati əhəmiyyət daşıyan bir məsələ olduğuna görə, aşağıda onunla bağlı bütün aspektlər dərindən araşdırılıb təqdim olunur.
Hemoptiziyanın Təsnifatı
Öskürəndə qan gəlməsi müxtəlif formalarda ola bilər və tibbi baxımdan bu vəziyyət üç əsas kateqoriyaya bölünür. Bu bölgü, diaqnostika və müalicə yanaşmasının təyin olunmasında həkimlər üçün əsas baza rolunu oynayır:
- Yüngül hemoptiziya: Gün ərzində 20 millilitrdən az qan ifrazı. Bu tip çox vaxt keçici olur və sadə səbəblərlə bağlıdır.
- Orta hemoptiziya: 20-200 millilitr arasında qan axını müşahidə olunur. Bu halda artıq daha ciddi səbəblər düşünülməlidir.
- Ağır hemoptiziya: Gündə 200 millilitrdən çox qanaxma baş verir və həyati təhlükə yaradır. Bu vəziyyət təcili tibbi müdaxilə tələb edir.
Bu kateqoriyalara daxil olmaq üçün yalnız qan miqdarı yox, eyni zamanda klinik simptomlar, nəfəs darlığı, təzyiqin düşməsi və oksigenin azalması kimi hallar da nəzərə alınır.
Əsas Səbəblər
Öskürəndə qan gəlməsi bir neçə orqan sisteminə bağlı səbəblərlə yarana bilər. Lakin onların əksəriyyəti tənəffüs sistemi ilə əlaqəlidir. Aşağıda ən geniş yayılmış səbəblər qruplaşdırılmış şəkildə təqdim olunur:
Tənəffüs Sistemi ilə Əlaqəli Səbəblər
- Bronxit: Xroniki və ya kəskin bronxit zamanı bronx divarında iltihab və qıcıqlanma nəticəsində nazik damarlar zədələnə bilər. Nəticədə bəlğəmdə az miqdarda qan görünə bilər.
- Bronşektaziya: Bronxların qeyri-normal genişlənməsi və divarlarının incəlməsi zamanı tez-tez hemoptiziya müşahidə olunur.
- Ağciyər vərəm xəstəliyi (tuberkulyoz): Azərbaycanda hələ də yayılmış ciddi xəstəliklərdəndir. Vərəm zamanı ağciyərdə yara, boşluq və infeksiya ocaqları qan axmasına səbəb ola bilər.
- Ağciyər xərçəngi: Xüsusilə siqaret çəkən insanlarda daha çox rast gəlinən bu hal bəzən ilk simptom olaraq qanla özünü göstərə bilər.
- Ağciyər infarktı: Ağciyərdə qan dövranının pozulması nəticəsində toxumanın ölümü və nəticə etibarilə qanaxma yarana bilər.
- Göbək damarlarının və ya kapilyarların zədələnməsi: Güclü və davamlı öskürək zamanı kapilyar damarların partlaması ilə qan axa bilər.
Qeyri-tənəffüs Səbəblər
- Ürək xəstəlikləri: Xüsusilə ürəyin sol hissəsində çatışmazlıq, ağciyər damarlarında təzyiq artımı ilə müşayiət olunan “ürək mənşəli hemoptiziya”ya səbəb ola bilər.
- Koqulopatiyalar (qan laxtalanma pozuntuları): Qan laxtalanmasının pozulması nəticəsində ağciyərlərdə qanaxma riski arta bilər.
- Burun və udlaq nahiyəsində travma: Bəzən burundan və ya boğazdan gələn qan səhvən ağciyərlə əlaqələndirilə bilər.
Əlamətlər və Müəyyənedici İpucular
Öskürəndə qan gəlməsi ilə yanaşı müşahidə olunan digər simptomlar diaqnozun təyin olunmasında mühüm rol oynayır:
- Uzun müddət davam edən öskürək
- Bədən temperaturunun artması
- Çəki itkisi və iştahanın azalması
- Sinə ağrısı və nəfəs darlığı
- Gecə tərləməsi (xüsusilə vərəm hallarında)
- Qanlı bəlğəmin qoxulu olması (infeksiyalar zamanı)
Əgər bu əlamətlər bir neçə gün davam edirsə və xüsusilə qan axışı artırsa, dərhal pulmonoloqa müraciət olunmalıdır.
Diaqnostika Yolları
Düzgün diaqnoz üçün bir sıra laborator və instrumental müayinələr həyata keçirilir. Bu müayinələrin seçimi xəstənin vəziyyətindən və əlavə simptomlardan asılı olaraq dəyişə bilər:
- Anamnez və fiziki müayinə: İlk mərhələdə xəstənin tam tibbi keçmişi, öskürəyin xüsusiyyəti, siqaret istifadəsi və əlavə şikayətləri sorğulanır.
- Rentgen və ya KT (kompüter tomoqrafiyası): Ağciyərlərin görüntülənməsi əsas diaqnostik vasitədir.
- Bronxoskopiya: Qanaxmanın mənbəyini müəyyənləşdirmək üçün istifadə olunur.
- Qan analizi: Ümumi analizlə yanaşı, laxtalanma göstəriciləri də yoxlanılır.
- Qan mədəniyyəti və bəlğəm analizi: Xüsusilə vərəm, infeksiya və ya xərçəng hüceyrələrinin araşdırılması üçün əhəmiyyətlidir.
Müalicə Prinsipləri
Hemoptiziyanın müalicəsi səbəbə əsaslanaraq həyata keçirilir. Yalnız simptomların aradan qaldırılması kifayət deyil, əsas səbəb aradan qaldırılmalıdır:
- İltihabi hallarda antibiotiklər
- Vərəm hallarında spesifik antituberkulyoz dərmanlar
- Xərçəng zamanı cərrahiyyə, kimyaterapiya və radiasiya müalicəsi
- Bronxektaziya zamanı mukolitiklər və bronx genişləndiricilər
- Ağır hallarda embolizasiya və ya cərrahi müdaxilə
Əlavə olaraq, ağır qanaxma halında xəstə xəstəxanada stasionar müalicəyə yerləşdirilir və lazım gələrsə oksigen terapiyası, qan köçürülməsi və intensiv müşahidə tətbiq olunur.
Profilaktik Tövsiyələr
Sağlamlığın qorunması və öskürərkən qan gəlməsinin qarşısının alınması üçün aşağıdakı addımlar tövsiyə olunur:
- Siqaret və tütün məhsullarından uzaq durmaq
- Ağciyər xəstəliklərinin vaxtında müalicəsi
- Vərəmə qarşı peyvənd olunmaq
- Mütəmadi tibbi müayinələrdən keçmək
- Havanın təmizliyi və evin nəmləndirilməsinin təmin olunması
Risk Qrupları
Aşağıdakı şəxslər bu vəziyyət üçün daha risklidir:
- Siqaret çəkənlər
- Tənəffüs yolları xəstəliklərindən əziyyət çəkənlər
- Ağır fiziki iş görənlər
- Köhnə vərəm keçirmiş şəxslər
- Kimyəvi maddələrlə işləyənlər
- Genetik qan laxtalanma problemi olanlar
Uşaqlarda və Yaşlılarda Hemoptiziya
Uşaqlarda bu hal adətən tənəffüs yollarında yad cismin qaldığı hallarda müşahidə olunur. Yaşlılarda isə ağciyər xərçəngi və ya ürək çatışmazlığı əsas səbəblərdəndir. Hər iki qrupda da diaqnostik və terapevtik yanaşma daha həssas və diqqətli şəkildə aparılmalıdır.
Psixoloji Təsiri
Öskürəndə qan görmək insanların psixoloji vəziyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Bu hal narahatlıq, panika, depressiya və ölüm qorxusu ilə müşayiət oluna bilər. Ona görə də, psixoloji dəstək, xüsusilə xroniki xəstəliklərdə vacib rol oynayır.
Öskürəndə qan gəlməsi tibbi baxımdan ciddi siqnaldır və onun səbəbləri geniş spektri əhatə edir. Sadə səbəblər kimi görünə biləcək hallar bəzən dərin və təhlükəli patologiyalara işarə edə bilər. Ağızdan gələn qanı heç vaxt yüngül əlamət kimi qəbul etmək olmaz. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə həyati əhəmiyyət daşıyır. Öz sağlamlığını qorumaq və riskləri azaltmaq üçün insanlar tibbi maariflənməyə açıq olmalı, simptomları gizlətməməli və vaxtında həkimə müraciət etməlidirlər.
Ən Çox Verilən Suallar
Bu hal bronxit, bronşektaziya, vərəm, ağciyər xərçəngi, ürək çatışmazlığı kimi ciddi xəstəliklərin göstəricisi ola bilər. Əlamət müşahidə edildikdə dərhal həkimə müraciət edilməlidir.
Əgər qan sadəcə bir dəfə və çox az miqdarda gəlibsə, bu vəziyyət kapilyarların partlaması ilə əlaqəli ola bilər. Amma yenə də diqqətli olmaq və həkimə getmək tövsiyə olunur.
Əsasən rentgen, KT, bronxoskopiya, qan və bəlğəm analizləri ilə diaqnoz qoyulur. Əlavə olaraq, xəstənin keçmişi və simptomları da nəzərə alınır.
Əgər səbəb iltihab və ya öskürəkdir, evdə nəmli hava təmin edilərək və öskürək əleyhinə preparatlardan istifadə etməklə vəziyyət yüngülləşdirilə bilər. Ancaq dəqiq səbəb bilinmədən heç bir müalicəyə başlamaq olmaz.
Bəli, vərəm xəstəliyi ağciyərlərdə yara və boşluqlar yarada bildiyi üçün tez-tez hemoptiziya ilə müşayiət olunur.
Bəli. Gündə 200 millilitrdən çox qan gəlməsi ağır hemoptiziya sayılır və həyati təhlükə yaradır. Bu halda dərhal xəstəxanaya yerləşdirilmək vacibdir.
Bəli, xüsusilə siqaret çəkən şəxslərdə bu əlamət bəzən ilk xəbərdaredici siqnal olur.
Bəli. Siqaret tənəffüs yollarının zədələnməsinə və xərçəng riskinin artmasına səbəb olduğu üçün hemoptiziyanın riski artır.
Siqaretdən uzaq durmaq, ağciyər xəstəliklərini vaxtında müalicə etdirmək və profilaktik müayinələrə getmək əsas tədbirlərdəndir.
Xeyr. Bəzən qan boğaz, burun və ya mədə mənşəli ola bilər. Mütləq həkim tərəfindən ayırd edilməsi lazımdır.
