Övrə: Yaranma Səbəbləri, Necə Tanınır

nsan sağlamlığı tarixən həm elmi, həm də xalq təbabəti baxımından daim araşdırma mövzusu olmuşdur. Bu çərçivədə “övrə” kimi tanınan hal da xüsusilə Azərbaycan xalq təbabətində, eləcə də gündəlik danışıq dilində tez-tez qarşılaşılan və həm fiziki, həm də psixoloji səbəblərlə əlaqələndirilən bir problemdir. Övrənin yaranma səbəbləri, onun təzahür formaları və müalicə yolları ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Kimi insanlar övrənin yalnız həyəcan və stress nəticəsində ortaya çıxdığını düşünür, bəziləri isə onu bədəndəki istilik, qanın qaynaması və ya göz dəyməsi ilə əlaqələndirir.

Əslində isə övrə mürəkkəb mexanizmlərin nəticəsində yaranan bir dəri xəstəliyidir və təkcə bir amillə izah edilə bilməz. Həm müasir tibbin, həm də xalq arasında formalaşmış inancların bir arada təhlili bu anlayışı daha dərindən dərk etməyə imkan verir. Çünki övrə təkcə fiziki bir simptom deyil, o, həm də bədənin daxili tarazlığının pozulmasının göstəricisi, eyni zamanda psixosomatik vəziyyətin nəticəsidir.

Övrə nədir və necə tanınır

Övrə – tibbi dildə “urtikarya” adlanır və dəridə qəfil yaranan, qaşınan, qabarıq, qırmızımtıl səpgilərlə xarakterizə olunan dəri reaksiyasıdır. Bu səpgilər adətən bir neçə saat ərzində meydana çıxır və öz-özünə də yox ola bilir. Övrənin ən əsas əlaməti ani şəkildə yaranması və müşayiət olunduğu qaşıntı hissidir.

Urtikaryanın müxtəlif növləri var: kəskin, xroniki, fiziki, dərman və allergik mənşəli növlər. Övrə bəzən bir neçə dəqiqə içində yayılıb bütün bədəni əhatə edə bilər. Xalq arasında bu hal bəzən qorxu, stress və ya “göz dəyməsi” kimi metafizik səbəblərlə izah edilsə də, müasir tibbdə bunun elmi izahı immunitet sisteminin reaksiyası və histamin maddəsinin sərbəst buraxılması ilə əlaqələndirilir.

Övrənin əsas yaranma səbəbləri

Övrənin yaranma səbəbləri çoxşaxəlidir və bir neçə əsas qrupa ayrılır. Aşağıdakı faktorlara əsasən övrənin əmələ gəlməsi izah edilir:

1. Allergik reaksiyalar: Ən geniş yayılmış səbəblərdən biri allergiyadır. Bu, qida məhsulları (yumurta, süd, balıq, fındıq, çiyələk və s.), dərmanlar (penisillin, aspirin və s.) və ya ətraf mühitdəki allergenlərlə (toz, polen, heyvan tükü və s.) təmas nəticəsində baş verir.
2. Daxili xəstəliklər: Qaraciyər, böyrək, qalxanabənzər vəz, mədə-bağırsaq sistemi ilə bağlı problemlər də övrənin təkanverici amillərindən sayılır. Bu orqanlardakı pozuntular immun sistemini təsirləndirərək dəridə səpgiyə səbəb ola bilər.
3. Stress və psixoloji faktorlar: İnsanlar çox zaman əsəbi və ya qorxulu vəziyyətlərdən sonra övrə ilə qarşılaşırlar. Stress bədəndə kortizol və histamin ifrazını artıraraq dəri reaksiyalarına gətirib çıxara bilər.
4. İnfeksiyalar: Xüsusilə uşaqlarda və immun sistemində zəiflik olan insanlarda virus və bakterial infeksiyalar zamanı övrə meydana çıxa bilər.
5. Fiziki amillər: Soyuq, isti, günəş işığı, su və ya təzyiq kimi xarici faktorlar da övrənin fiziki formalarına səbəb ola bilər.
6. İrsi meyllilik: Bəzi insanlarda övrəyə qarşı genetik meyl müşahidə olunur. Əgər ailədə bu hal daha öncə olubsa, həmin şəxslərin övrəyə tutulma riski də artır.

Histamin və immun sistemin rolu

Övrənin fizioloji səbəblərini izah edərkən histamin maddəsinin rolu xüsusilə vurğulanmalıdır. Histamin bədənin immun cavabının bir hissəsidir və allergenlərlə təmas zamanı orqanizmdəki “mast hüceyrələr” tərəfindən ifraz olunur. Bu maddə qan damarlarını genişləndirir, dəriyə daha çox qan və maye cəlb olunur, nəticədə qaşınma və şişkinlik yaranır.

Bu proses əslində orqanizmin özünü müdafiə etmə cəhdidir. Lakin bu müdafiə bəzən ifrat dərəcədə olarsa, övrə əmələ gəlir. İmmun sistemin qeyri-sabit və ya həddən artıq reaksiya verməsi övrənin təkrarlanan və xroniki formalarına səbəb ola bilər.

Xalq inancında övrənin səbəbləri

Azərbaycan xalq təbabətində və inanclarında övrənin yaranması təkcə tibbi deyil, həm də mənəvi və simvolik səbəblərlə izah edilir.

• Göz dəyməsi: Xalq arasında inanc var ki, kimsə birinə çox diqqətlə baxarsa, o şəxsə “göz dəyər” və bu, bədəndə övrə şəklində təzahür edə bilər.
• Qorxu və həyəcan: Ani qorxu və psixoloji sarsıntıların insan bədənində iz qoyduğu, bunun da övrə ilə nəticələndiyi fikri geniş yayılmışdır.
• Təbii istilik: Bəzi insanlar düşünür ki, bədəndə “qızğınlıq” artdıqda, qanın istiliyi yüksəldikdə və ya daxili bədən balansı pozulduqda övrə əmələ gəlir. Bu vəziyyətlərdə bədən “istiliyi çıxartmaq üçün” dəridə səpgilər yaradır.

Bu inancların hər biri müasir tibbi izahla tam üst-üstə düşməsə də, xalqın bədən və sağlamlıqla bağlı müşahidələrindən doğan təcrübəvi bilikləri təmsil edir və psixosomatik xəstəliklərin mahiyyətinə işarə edir.

Övrənin formaları və təzahür növləri

Övrənin bir neçə növü vardır və bunlar müxtəlif səbəblərə görə ortaya çıxır:

1. Kəskin övrə: Bu, ən çox rast gəlinən formadır və adətən bir neçə saatdan 6 həftəyə qədər davam edir.
2. Xroniki övrə: 6 həftədən uzun sürən övrə formasıdır və çox vaxt altında ciddi bir səbəb yatmır.
3. Fiziki övrə: Günəş şüaları, təzyiq, su, istilik, soyuqluq və digər fiziki təsirlər nəticəsində meydana gəlir.
4. Kontakt övrə: Dəriyə birbaşa təmasda olan maddələrin (sabun, kosmetika, metal və s.) təsiri ilə yaranır.
5. Angionevrotik ödem (Quincke ödemi): Bu, övrənin daha ağır formasına aiddir və dərinin alt qatlarını əhatə edən şişkinliklə xarakterizə olunur. Üz, dodaq, boğaz kimi nahiyələrdə təhlükəli ola bilər.

Övrənin diaqnostikası

Övrə diaqnostikası adətən klinik əlamətlərə əsasən aparılır. Həkim səpgilərin görünüşünə və pasiyentin verdiyi məlumata əsaslanaraq ilkin diaqnoz qoyur.

Bəzi hallarda aşağıdakı əlavə müayinələr tələb oluna bilər:

• Qan analizləri (immunoloji göstəricilər)
• Qaraciyər və böyrək funksiyalarının yoxlanması
• Allergiya testləri (dəri və qanla)
• Virus və parazit yoxlamaları

Bu müayinələr övrənin səbəbinin müəyyənləşdirilməsi üçün vacibdir. Xüsusilə xroniki övrə zamanı gizli səbəblərin üzə çıxarılması üçün əhatəli yanaşma tələb olunur.

Övrənin təbii və tibbi müalicə yolları

Müalicə səbəbdən asılı olaraq dəyişir. Əgər allergik mənşəlidirsə, allergenlə təmasdan qaçınmaq və antihistamin preparatlar qəbul etmək yetərlidir.

• Dərmanlar: Antihistamin preparatlar (loratadin, cetirizin və s.), kortikosteroidlər və ağır hallarda immunosupressiv preparatlar istifadə edilə bilər.
• Təbii vasitələr: Xalq təbabətində övrənin müalicəsində çobanyastığı, adaçayı, razyana, qatırquyruğu dəmləmələrindən istifadə edilir. Bu bitkilər bədənin soyumasına və iltihabın azalmasına kömək edir.
• Pəhriz: Qıcıqlandırıcı qidaların rasiondan çıxarılması, xüsusilə ədviyyatlı, duzlu, turş və allergik potensialı olan məhsulların məhdudlaşdırılması vacibdir.

Təkrar övrə hallarında mütləq şəkildə allerqoloq və dermatoloqun nəzarəti altında diaqnostika və müalicə aparılmalıdır.

Qarşısının alınması və profilaktika

Övrədən qorunmaq üçün həyat tərzində bir sıra dəyişikliklərə ehtiyac ola bilər:

• Qida allergenlərini müəyyən edib onlardan uzaq durmaq
• Stress və psixoloji yüklənmədən qaçmaq
• Təmiz, nəfəs alan paltar geyinmək
• Kimyəvi maddələrlə təmasdan çəkinmək
• Orqanizmi gücləndirən qida və bitki çayları qəbul etmək

Həmçinin immun sistemini gücləndirmək və qaraciyərin sağlamlığını qorumaq da övrənin yaranmasının qarşısını almağa kömək edir.

Övrə çox zaman ciddi bir xəstəlik kimi görünməsə də, onun arxasında duran səbəblər insan orqanizminin funksional tarazlığını pozan faktorlardır. Övrənin əsas səbəbi immun sistemin reaktivliyidir və bu reaksiya allergenlər, stress, daxili xəstəliklər və ya fiziki təsirlərlə başlaya bilər. Ənənəvi tibblə yanaşı, xalq təbabətinin də verdiyi təcrübəvi yanaşmalar övrənin anlaşılmasına mühüm töhfə verir. Bu səbəbdən bu hal təkcə dəridəki səpgilər kimi deyil, həm də orqanizmdə baş verən daha dərin proseslərin siqnalı kimi dəyərləndirilməlidir.

Diaqnostika və müalicə mütləq həkim nəzarətində aparılmalı, həmçinin insanın həyat tərzi, psixoloji vəziyyəti və qidalanması da nəzərə alınmalıdır. Sağlam həyat tərzi və allergenlərlə təmasdan qaçmaqla övrənin qarşısını almaq mümkündür.

Ən Çox Verilən Suallar