ÜAR: Ürək Ağciyər Reanimasiyası,İlk Yardım

Ürək‑Ağciyər Reanimasiyası (ÜAR) ani ürək və tənəffüs dayanması zamanı həyatı qorumağa yönəlmiş ilkin yardım üsuludur. Bu müdaxilə zərərçəkənin beyin və digər həyati orqanlarına oksigenli qan çatdırmağı təmin edir və təkcə həkim deyil, hər bir vətəndaş üçün həyati bacarıqdır. Klinik ölüm zamanı beyin oksigensiz yalnız 4–6 dəqiqə yaşaya bilir; ÜAR tədbirlərinin bu müddət ərzində həyata keçirilməsi zəruridir. Bu səbəbdən, ÜAR bütün yaş qruplarında həyat qurtaran təcili müdaxilə sayılır.

ÜAR cəmiyyətlərdə təcili yardımın keyfiyyətini artırmaqla yanaşı, ölüm və əlillik hallarının azalmasında da əhəmiyyətli rol oynayır. Xüsusilə ictimai yerlərdə və evdə ani ölüm hallarının qarşısını almaq üçün bu bacarığın öyrədilməsi vacibdir.

ÜAR‑ın əsas prinsipləri (CAB / DRSABC)

Müasir təlimatda ÜAR yalnız masaj və süni tənəffüslə məhdudlaşmır, eyni zamanda hadisəyə kompleks yanaşmanı əhatə edir:

• Danger (Təhlükə) və Response (Reaksiya yoxlaması) – Zərərçəkənə təhlükəsiz şəraitdə yaxınlaşılır və huşunun olub‑olmadığı yoxlanılır.
• Send help (Yardım çağırın) – Dərhal ətrafdakılardan yardım istəyin və təcili yardım çağırın.
• Airway (Tənəffüs yolunun açılması) – Baş və çənə qaldırılaraq hava yolu açılır.
• Breathing (Nəfəsin qiymətləndirilməsi) – Tənəffüs yoxdursa, süni nəfəsə başlanılır.
• Compressions (Kompressiya) – Döş qəfəsinin sıxılması ilə qan dövranı təmin olunur.
• Defibrillation (Defibrilyator istifadəsi) – Əgər varsa, AED istifadə olunur.

Bu mərhələlərin hər biri həyati dərəcədə vacib olub, doğru ardıcıllıqla və texnika ilə yerinə yetirilməlidir.

Bütün yaş qrupları üçün ÜAR prinsip və qaydaları

Yetkinlər və uşaqlar (1‑8 yaş)

Yetkin şəxslərdə və 1 yaşdan böyük uşaqlarda ÜAR eyni prinsipə əsaslanır. İlk növbədə döş qəfəsinə 30 dəfə kompressiya edilir, sonra 2 dəfə süni tənəffüs verilir. Bu 30:2 nisbəti 5 dövr təkrarlandıqdan sonra nəbz və tənəffüs vəziyyəti yenidən qiymətləndirilir. Tənəffüs bərpa olunmayıbsa, reanimasiyaya davam edilir.

Kompressiyalar dəqiqədə 100–120 dəfə sürətlə aparılmalıdır. Hər bir sıxılma 5–6 sm dərinlikdə olmalı, sıxılmaların ardıcıllığı pozulmamalıdır. Tənəffüs zamanı isə sinənin qalxıb-enməsi vizual olaraq müşahidə edilməlidir.

Körpələr (0–1 yaş)

Körpələrdə ÜAR fərqli qaydada icra olunur. Nəbz bazu arteriyasında yoxlanılır. Kompressiya iki barmaqla aparılır və döş qəfəsi təxminən 4 sm dərinliyə sıxılır. Hər 30 kompressiyadan sonra 2 nəfəs verilir. Ağız və burun eyni anda bağlanaraq nəfəs verilməlidir. Hər 5 dövrdən sonra nəbz və tənəffüs təkrar qiymətləndirilir.

Körpələrdə kompressiya zamanı əllər sinənin ortasına, məmə ucları arasına qoyulmalı, masaj ritmik və davamlı olmalıdır. Tənəffüs isə yumşaq verilməli, ağızda hava həddi aşılmamalıdır.

İlk yardım sahələrinin strukturunda reanimasiyanın yeri (BLS və ACLS)

Basic Life Support (BLS)

İlkin yardım səviyyəsində olan şəxslər tərəfindən aparılan ÜAR BLS adlanır. Bu səviyyədə reanimasiyada hava yolunun açılması, döş qəfəsinə kompressiya və süni nəfəs yer alır. AED cihazı varsa, istifadə qaydaları tətbiq olunur. Bu təlimlər tibb işçisi olmayan şəxslər üçün nəzərdə tutulur.

Advanced Cardiovascular Life Support (ACLS)

İrəliləmiş tibbi yardımı əhatə edən ACLS, yalnız tibb işçiləri tərəfindən tətbiq olunur. Bu səviyyədə ÜAR infuziya, defibrilyasiya, intubasiya, dərman müdaxiləsi kimi qabaqcıl üsullarla həyata keçirilir. Həyati funksiyalar bərpa edilənədək və ya reanimasiyanın faydasız olduğu sübuta yetənədək davam etdirilir.

ÜAR‑ın effektiv aparılması üçün əsas göstəricilər

Effektiv ÜAR bir neçə göstərici ilə müəyyən edilir. İlk olaraq, müdaxilənin vaxtında başlanması – yəni ürək dayanmasından 6 dəqiqə keçməmiş yardım göstərilməsi – beyin və ürək toxumalarının qorunmasında mühüm rol oynayır.

İkinci göstərici düzgün texnikadır. Kompressiyalar 5–6 sm dərinlikdə olmalı və ritmik aparılmalıdır. Süni tənəffüs zamanı ağciyərlərin dolması üçün sinənin qalxması təmin edilməlidir. Fasilələr minimallaşdırılmalı, hər 5 dövrdən bir reaksiya qiymətləndirilməlidir.

Defibrillyasiya (AED) və əlavə müdaxilələr

Avtomatik xarici defibrillyatorlar (AED) ictimai yerlərdə yerləşdirilir və təlimsiz şəxslərin belə istifadə edə bilməsi üçün səsli və vizual təlimatla təchiz olunur. AED cihazı “shock advised” mesajı verdikdə, dərhal şok verilməli, sonra kompressiyaya davam edilməlidir. “No shock” mesajı varsa, kompressiya 2 dəqiqə daha davam etdirilməli və yenidən qiymətləndirmə aparılmalıdır.

AED texnologiyası beynəlxalq standartlara əsaslanaraq hazırlanır və ən müasir reanimasiya sistemlərinin mühüm hissəsidir. Hər bir təcili yardım sistemində bu cihazların olması həyati əhəmiyyət daşıyır.

ÜAR‑ın Azərbaycanda tətbiqi və maarifləndirmə səyləri

Azərbaycanda ÜAR üzrə maarifləndirmə və təlimlər Tibbi Universitet, Təcili Yardım Mərkəzi və digər səhiyyə qurumları tərəfindən aparılır. Ailələr, müəllimlər, nəqliyyat işçiləri, idmançılar və ictimai sektor nümayəndələri bu təlimlərə cəlb olunur. Məktəblərdə və universitetlərdə də ÜAR üzrə maarifləndirici proqramlar genişlənməkdədir.

Təlimlərdə maneken üzərində praktiki məşqlər, ssenari əsaslı təlimlər, AED simulyasiyaları istifadə olunur. Bu təlimlərin məqsədi vətəndaşların həyati təhlükə zamanı təmkinli və effektiv davranmalarını təmin etməkdir.

Ürək‑Ağciyər Reanimasiyası sadəcə tibbi prosedur deyil, insan həyatını xilas edən universal bacarıqdır. ÜAR-ın vaxtında və düzgün icrası yüzlərlə insanın həyatda qalmasına səbəb ola bilər. Azərbaycanda bu sahədə atılan addımlar, vətəndaş cəmiyyətinin iştirakı və maarifləndirmə tədbirləri gələcəkdə daha güclü ilkin yardım sisteminin qurulmasına zəmin yaradır.

Hər bir fərd ÜAR bacarığını mənimsəməli, praktikada tətbiq etməyə hazır olmalıdır. Bu, həm şəxsi məsuliyyət, həm də sosial və vətəndaşlıq borcudur. Həyat xilas etmək yalnız həkimin deyil, hər kəsin əlinin altında olan imkandır.

Ən Çox Verilən Suallar