Bəbir : Həyat Tərzi, Qidalanması, Yayılma Coğrafiyası

Bəbir (Panthera pardus) pişiklər fəsiləsinə aid olan vəhşi, iri yırtıcı məməlidir. O, pişiklər ailəsində şir, pələng və yaquardan sonra dördüncü ən böyük nümayəndədir. Bəbir bədən quruluşuna görə elastik və güclü, əzələli, iti dişli və çevik hərəkətə malikdir. Onun boyu, çəkisi və rəngi yaşadığı arealdan asılı olaraq dəyişir. Adətən yetkin erkəklərin çəkisi 60-90 kq, dişilərin çəkisi isə 30-60 kq arasında olur. Bəbirin əsas ayırıcı xüsusiyyəti bədənindəki tünd rəngli, halqavari ləkələr və qızılı-sarı fondur. Kürkünün bu quruluşu ona həm ov zamanı gizlənmək, həm də müdafiə olunmaq imkanı yaradır.

Bəbirin arealı və yayılma coğrafiyası

Bəbir dünyanın ən geniş yayılmış iri pişik növlərindən biridir. Onun arealına Afrika qitəsinin demək olar ki, bütün regionları, Yaxın Şərq, Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya, Hindistan, Çinin cənub hissəsi, Koreya yarımadası və Rusiyanın Uzaq Şərqi daxildir. Tarixən Qafqaz və Xəzəryanı zonada da bəbirlər yayılıb. Lakin hazırda bəbirin təbii yaşayış əraziləri xeyli məhdudlaşıb, bəzi regionlarda isə tamamilə yoxa çıxıb. Azərbaycan ərazisində, xüsusilə Talış dağlarında bəbirlərin yaşaması barədə tək-tük məlumatlara rast gəlinir.

Bəbirin həyat tərzi və davranışı

Bəbir əsasən tənha, gecə həyat tərzi keçirən, çox ehtiyatlı və səssiz yırtıcıdır. Onlar ov zamanı uzun müddət səbirli şəkildə gizlənir, ovunu qəfil hücumla tutur. Gündəlik fəaliyyətinin əsas hissəsini ov axtarışı, əraziyə nəzarət, ağaclarda və qayalıqlarda dincəlmək təşkil edir. Bəbirin bədən quruluşu ona həm yerüstü, həm də ağaclarda rahat hərəkət etməyə imkan verir. O, digər iri pişiklərdən fərqli olaraq, ovunu tez-tez ağacların başına çıxarır və orada yeyir. Bu, həm digər yırtıcıların ovunu əlindən almaması, həm də təhlükəsizlik məqsədilə edilir.

Bəbirin qidalanması və ov davranışı

Bəbir qidalanmasına görə tam yırtıcıdır və müxtəlif heyvan növləri ilə qidalanır. Onun əsas ovları antiloplar, ceyranlar, meşə donuzları, tikanlı kirpilər, maymunlar, bəzi hallarda kiçik məməlilər və quşlardır. Bəbir ovunu ya gizli şəkildə yaxınlaşaraq, ya da pusqu quraraq, sürətli və qəfil hücumla tutur. Onun güclü çənə və iti dişləri ovunu tez və səmərəli şəkildə öldürməyə imkan verir. Bəzi regionlarda bəbir insan məskənlərinə yaxınlaşır və mal-qara, it, bəzən isə toyuq kimi ev heyvanlarına hücum edir. Bu, daha çox təbii qida ehtiyatlarının azalması ilə bağlıdır.

Bəbirin çoxalması və balaların böyüdülməsi

Bəbirin çoxalması il ərzində müxtəlif vaxtlarda baş verə bilər. Dişi bəbir adətən 2-3 il aralıqla bala doğur. Bir doğuşda 1-3 bala dünyaya gəlir. Bala bəbirlər kor və zəif doğulur, həyatlarının ilk həftələrində ananın qayğısı olmadan yaşaya bilmirlər. Anası balalarını gizli yerlərdə saxlayır, onları tez-tez yerdən-yera daşıyır və təhlükədən qoruyur. Bala bəbirlər bir neçə ay ana südü ilə qidalanır, sonra isə tədricən ov etməyə öyrədilir və 1-1,5 il ərzində müstəqil həyat tərzinə keçirlər. Bala bəbirlərin yaşama şansı təbiətdə çox aşağıdır, çünki onlar təbii düşmənlərə, aclığa və xəstəliklərə qarşı çox həssasdırlar.

Bəbirin ekosistemdə rolu və təbiət üçün əhəmiyyəti

Bəbir təbiətdə əsas tənzimləyici yırtıcılardan biri sayılır. O, populyasiyaların sağlamlığını qoruyur, xəstə və zəif heyvanların sayını azaldır, ekosistemdə bioloji tarazlığı təmin edir. Bəbirin yox olması müəyyən ekoloji zəncirin qırılmasına, bəzi növlərin həddən artıq artmasına, bitki örtüyünün məhv olmasına gətirib çıxara bilər. Bəbirlər, həmçinin biomüxtəlifliyin qorunmasında və genetik müxtəlifliyin saxlanmasında böyük rol oynayır.

Bəbirlərin təbiətdə təhlükə altında olması və qorunma statusu

Bəbir XXI əsrdə nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan növlər siyahısına daxil edilib. Onun başlıca təhlükə mənbələri yaşayış yerlərinin məhv edilməsi, qanunsuz ovçuluq, insan fəaliyyəti və iqlim dəyişikliyidir. Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqı (IUCN) bəbirin statusunu “zəif” (vulnerable) kimi qiymətləndirir. Azərbaycan Respublikasında da bəbirin qorunması dövlət səviyyəsində prioritet məsələlərdən biridir. Qanunvericilikdə bəbirin ovlanması qəti qadağandır və onun təbii arealının bərpası üçün xüsusi proqramlar həyata keçirilir.

Bəbirin mədəniyyət, folklor və ədəbiyyatda yeri

Bəbir Azərbaycan və dünya folklorunda, mifologiyasında, poeziya və ədəbiyyatında cəsarət, igidlik, çeviklik, mərdlik və ehtiyatkarlığın simvolu kimi təqdim olunur. Tarixi dövrlərdə bəbir obrazı xalça və miniatür sənətində, nağıllarda, dastanlarda, xüsusilə epik qəhrəmanların silah və geyimlərində öz əksini tapıb. Klassik Azərbaycan poeziyasında bəbir ləqəbi ilə tanınan şairlər, qəhrəmanlar, igidlər həmişə xüsusi hörmətlə anılıb.

Bəbirin Azərbaycanda yayılması və araşdırmalar

Bəbirin Azərbaycanda yayılması əsasən Talış, Lənkəran, Quba-Xaçmaz və qismən Naxçıvan bölgələrinə təsadüf edib. XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq ölkə ərazisində bəbirlərin sayı kəskin azalıb. Bu səbəbdən, bir çox beynəlxalq və yerli təşkilatlar, zooloqlar və ekologiya mütəxəssisləri bəbirlərin təbii mühitinin bərpası, bioloji monitorinq, genetik tədqiqatlar və maarifləndirmə layihələri həyata keçirirlər.

Bəbir və ekoturizm

Ekoturizmin inkişafı ilə bəbir kimi nadir və nəcib heyvanların qorunmasına maraq artıb. Bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda daşıyıcı ekosistemlərin, milli parkların və qorunan ərazilərin yaradılması, turistlərin maarifləndirilməsi, təbiətsevərlərin müşahidəsi bəbirlərin və digər nəsli kəsilməkdə olan növlərin qorunmasına təkan verir. Ekoturizm həm də yerli icmaların sosial-iqtisadi inkişafına, təbiətin qorunmasına və gələcək nəsillər üçün bioloji müxtəlifliyin saxlanmasına xidmət edir.

Bəbir həm təbiətdə, həm də insan düşüncəsində bənzərsiz yırtıcı, güc və cəsarət simvolu kimi qəbul edilir. Onun ekosistem üçün əhəmiyyəti, bioloji və mədəni dəyəri, həm də nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olması onu təbiət və mədəniyyət üçün nadir və əvəzsiz varlıq kimi göstərir. Bəbirin qorunması, təbliği və təbii yaşayış mühitinin bərpası gələcək nəsillərin ən böyük vəzifələrindən biridir. Azərbaycanda və dünyada bəbirlərin yaşaması və qorunması üçün elmi, hüquqi və ictimai tədbirlərin ardıcıl həyata keçirilməsi həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Ən Çox Verilən Suallar