Körpəlik dövrü insan həyatının ən intensiv və sürətli inkişaf mərhələsidir. Bu dövrdə oyunlar təkcə əyləncə deyil, həm də uşağın fiziki, əqli, sosial və emosional inkişafı üçün mühüm vasitədir. Oyun körpənin ətraf aləmlə tanışlığına, yeni bilik və bacarıqların əldə edilməsinə, idrak və motorika funksiyalarının inkişafına şərait yaradır. Elmi araşdırmalar sübut edib ki, oyunun təsiri ilə uşaqlarda beyin sinapslarının sayı artır, düşünmə və problem həll etmə bacarıqları inkişaf edir.
Körpələr üçün oyunlar valideynlərlə və ya tək başına oynana bilər. Bu, körpənin özünə inamını, müstəqilliyini, ailə bağlarını və sosial münasibətlərini gücləndirir. Həmçinin, oyun zamanı valideynlərlə qurulan emosional əlaqə körpənin psixoloji rifahı və gələcək münasibətləri üçün əsas yaradır.
Körpələr üçün oyunların növləri və mərhələlərə uyğun seçimi
Körpəlik dövründə oyun növləri uşağın yaşına, fiziki və psixoloji hazırlıq səviyyəsinə uyğun olmalıdır. 0-3 ay arası körpələr üçün əsas oyunlar vizual, eşitmə və toxunma stimullarına əsaslanır: yüngül barmaq masajı, rəngli və səsli oyuncaq asqıları, ana səsi, nəğmələr. 3-6 ayda körpə daha fəal olur və tutmaq, yelləmək, çevrilmək kimi motor bacarıqları inkişaf edir; bu mərhələdə rəngli dişliklər, yumşaq toplar, müxtəlif materiallardan hazırlanmış oyuncaq parça kitablar faydalıdır.
6-12 ayda əşyaları atmaq, yerə sürtmək, üzü üstə və oturaq vəziyyətdə oynamaq ön plana çıxır. Bu yaşda səbəb-nəticə əlaqəsinə əsaslanan oyuncaq və oyunlar – məsələn, düyməyə basanda səslənən oyuncaq, bir-birinin içinə keçən qablar – körpənin idrakını sürətləndirir. 1 yaşdan sonra isə tikinti oyuncaqları, böyük bloklar, bir-birinə uyğunlaşdırılan hissələr, sadə musiqi alətləri və klassik “gizlən-paç” kimi sosial oyunlar üstünlük təşkil edir.
Oyunlar vasitəsilə fiziki inkişafın stimullaşdırılması
Oyunlar körpənin fiziki inkişafında əvəzedilməz rol oynayır. Əl və barmaq motorikasını inkişaf etdirən oyunlar (məsələn, muncuq toxunmaq, yumşaq bloklar yığmaq, düymə basmaq) körpənin əzələlərini möhkəmləndirir, çevikliyi və koordinasiyasını artırır. Sürünmə, oturma, əyilmə, topu yuvarlama kimi hərəkətlər körpənin bədənini və tarazlığını möhkəmləndirir.
Körpələr üçün müxtəlif idman formalı oyunlar – məsələn, böyük topları qollarında tutmaq, ip üzərində yerimək (əlbəttə, böyüklərin nəzarəti altında), pilləkənləri dırmaşmaq və yumşaq maneələrdən keçmək – həm sağlamlığı, həm də motor inkişafını təmin edir.
İntellektual və idrak oyunları
Körpələrdə zəkaya və yaddaşa təsir edən oyunlar onların gələcək öyrənmə bacarıqlarının bünövrəsini qoyur. Sadə bulmacalar, şəkilli kartlar, uyğunlaşdırıcı bloklar, əşyaların formasına görə yerləşdirilməsi, “tap və göstər” tipli oyunlar körpənin məntiqi düşünməsini, yaddaşını, diqqətini və müşahidə qabiliyyətini artırır. Əşyaları bir qutudan digərinə doldurmaq, rəngləri və formaları ayırd etmək, yeni səsləri və sözləri eşidib təkrarlamaq kimi oyunlar öyrənməni əyləncəli və təsirli edir.
Sosial və emosional inkişaf üçün oyunlar
Körpələr üçün sosial oyunlar onların ailə üzvləri ilə ünsiyyətini möhkəmləndirir və emosional inkişafı gücləndirir. Məşhur “gizlən-paç”, “bax-bax”, “ əl çal” (clap-clap), ana və ata ilə birgə mahnı və nəğmə demək, üz mimikası və səs oyunları körpənin sosial siqnallara cavab verməsini, duyğularını ifadə etməsini və ailə ilə emosional əlaqə qurmasını təmin edir.
Eyni zamanda, bu oyunlar körpədə empatiya, paylaşmaq, gözləmək, növbə gözləmək kimi sosial davranışların təməlini yaradır. Valideynlərin uşağa diqqət və sevgi göstərməsi, oyun zamanı onu tərifləməsi, uğurlarına sevinc göstərməsi körpənin özünə inamını gücləndirir.
Musiqili oyunların rolu
Musiqi və ritm körpə inkişafında əvəzsiz vasitədir. Yavaş və melodik musiqi körpəni sakitləşdirir, onun yuxu keyfiyyətini artırır, ritmik səslər və təkrarlanan mahnılar isə onun dil və eşitmə qabiliyyətini inkişaf etdirir. Sadə musiqi alətləri (zəng, tamburin, kastanyet, marakas) ilə oynamaq, bədən ritminə uyğun əl çalmaq, oyuncaqların səsləri ilə tanış olmaq körpədə həm motor, həm də intellektual inkişafı dəstəkləyir.
Valideynlərlə birgə oxunan mahnılar və sayaq oyunlar körpənin dil öyrənməsində, ritmik və musiqi hissinin formalaşmasında böyük rol oynayır.
Dil və nitq inkişafı üçün oyunlar
Körpənin dil və nitq bacarıqlarının formalaşması üçün oyunlar olduqca vacibdir. Rəngli şəkilli kitablar, heyvan səslərini təqlid etmək, bədən üzvlərini göstərmək, gündəlik əşyaların adını demək, “tap və adını çək” tipli oyunlar körpədə həm söz ehtiyatını, həm də başa düşmə və ifadə etmə qabiliyyətini artırır.
Valideynlərin körpəyə tez-tez sual verməsi, yeni sözləri təkrarlatması, sadə cümlələrlə danışması, şeirlər və sayaq oyunlar körpənin danışıq bacarığının təməlini qoyur.
Əl işləri və yaradıcılıq oyunları
Körpələr üçün yaradıcılıq oyunları onların təxəyyülünü və estetik hissini inkişaf etdirir. Barmaq boyaları, yapışqanlı kartlar, parça və müxtəlif fakturalı materiallarla oyun, rəngli bloklar və kağızlar körpənin hiss, forma və rəng ayırd etməsini asanlaşdırır. Əl işi və rəsmlə məşğul olmaq, əşyaları birləşdirmək, sadə tikmələr yaratmaq körpənin incə motorikasını və əl-göz koordinasiyasını artırır.
Bu oyunlar həm də gələcək məktəbəqədər təhsil üçün vacib bacarıqların inkişafında rol oynayır, körpənin yeni ideyalar kəşf etməsinə və fərdi yaradıcılığını ifadə etməsinə şərait yaradır.
Təbiətə çıxış və açıq havada oyunların əhəmiyyəti
Körpələr üçün açıq havada oyunlar onların sağlamlığı və psixoloji vəziyyəti üçün əvəzsizdir. Parkda gəzmək, çimərlikdə qum oynamaq, daş və yarpaq toplamaq, quşlara və heyvanlara baxmaq körpənin müşahidə qabiliyyətini, bədən hərəkətlərini və ətraf aləmlə münasibətini gücləndirir.
Açıq havada oynanan top, qum qalası tikmək, yüngül qaçış, təbiət səslərini dinləmək, ağac kölgəsində dincəlmək körpənin həm immunitetini, həm də ümumi psixoloji rifahını artırır.
Valideynlərin və ailənin rolu
Valideynin körpə ilə birgə oyun oynamağı, ona vaxt ayırması, yeni oyunlar öyrətməsi körpənin inkişafı üçün vacib şərtdir. Oyun zamanı uşağın hərəkətlərini müşahidə etmək, onu təşviq etmək, təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etmək ailənin məsuliyyətidir. Ailədə dəstək və sevgi görən körpə özünü etibarlı hiss edir və daha cəsarətli şəkildə kəşf etməyə başlayır.
Valideynlər oyunun məqsədini, uşağın maraqlarını və fərdi ehtiyaclarını nəzərə almalı, oyun zamanı həm öyrədici, həm də əyləncəli mühit yaratmalıdırlar.
Körpələr üçün oyunlar onların fiziki, intellektual, sosial və emosional inkişafında əvəzsiz rol oynayır. Müxtəlif oyunlar vasitəsilə körpələr yeni bacarıqlar qazanır, dünyanı tanıyır, ailə bağlarını möhkəmləndirir və öz potensialını aşkar edir. Uğurlu və məqsədyönlü oyunlar sağlam, ağıllı və xoşbəxt uşaqların formalaşmasına zəmin yaradır. Valideynlərin aktiv iştirakı, sevgi və diqqəti bu prosesin ən əsas şərtidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Körpənin fiziki, əqli, sosial və emosional inkişafını stimullaşdırmaq, yeni bacarıq və biliklərin qazanılmasına şərait yaratmaqdır.
Bəli, körpənin yaşına və inkişaf mərhələsinə uyğun olaraq fərqli oyun növləri seçilməlidir. 0-6 ay vizual və toxunma, 6-12 ay motorika və idrak, 1 yaşdan sonra sosial və yaradıcılıq oyunları daha uyğundur.
Körpə doğulduğu ilk günlərdən etibarən ona uyğun sadə oyunlar (məsələn, səsli və rəngli oyuncaq, ana səsi) ilə oynamaq olar.
Bəli, oyunlar əzələ və hərəkət sistemini, çeviklik və tarazlığı inkişaf etdirir, motor bacarıqları formalaşdırır.
Rəngli kitablar, səsləri təqlid etmək, yeni sözləri təkrar etmək, bədən üzvlərini göstərmək, mahnı və sayaq oyunlar nitq inkişafı üçün faydalıdır.
Bu oyunlar körpənin incə motorikasını, təxəyyülünü və yaradıcı düşüncəsini inkişaf etdirir.
Bəli, açıq havada oynamaq körpənin sağlamlığı, psixoloji balansı və ətraf aləmlə ünsiyyəti üçün əhəmiyyətlidir.
Valideynlər uşağa diqqət göstərməli, ona dəstək olmalı, təhlükəsiz şərait yaratmalı və öyrədici-əyləncəli mühit təmin etməlidirlər.
Bəli, oyunlar paylaşmaq, empatiya, ünsiyyət və növbə gözləmə kimi sosial davranışların inkişafında mühüm rol oynayır.
Uşağın inkişaf tempinə uyğun olaraq yeni oyunlar əlavə edilməli, maraq və bacarıqlar dəyişdikcə oyun növləri fərqləndirilməlidir.
