Bəşəriyyətin inkişafı və gündəlik həyatın təminatı üçün enerji əsas strateji resurslardan biridir. Ənənəvi enerji mənbələrinin – kömür, neft və təbii qaz kimi – ehtiyatları məhdud və tükənməkdədir, həm də bu mənbələr ətraf mühit üçün ciddi təhlükələr yaradır. İqlim dəyişikliyi, hava çirkliliyi, ekoloji böhranlar və enerji təhlükəsizliyi məsələləri qlobal gündəmin əsas mövzularından biri halına gəlib. Bütün bunların fonunda bərpa olunan enerji mənbələrinin rolu gündən-günə artır. Günəş, külək, su, biokütlə və geotermal enerji kimi mənbələr yeni, ekoloji təmiz, iqtisadi baxımdan sərfəli və uzunmüddətli alternativlər təqdim edir. Bu gün bərpa olunan enerji təkcə gələcəyin deyil, həm də bu günün əsas prioriteti kimi dəyərləndirilir.
Bərpa olunan enerji nədir və əsas prinsipləri
Bərpa olunan enerji, təbiətin daim yenilənən və tükənməyən mənbələrindən alınan enerjidir. Bu növ enerji mənbələri günəş, külək, su, biokütlə və geotermal kimi təbiətin özünü daima bərpa etmə qabiliyyətinə əsaslanır. Onların əsas prinsipi, təbiət qüvvələrinin (günəş şüaları, hava axınları, su dövriyyəsi və s.) davamlı və ekoloji cəhətdən təmiz şəkildə istifadəsidir. Ənənəvi enerji mənbələrindən fərqli olaraq, bərpa olunan enerji istismar olunduqda təbii ehtiyatların azalmasına və ekoloji fəsadlara səbəb olmur. Eləcə də, bu mənbələrin işləməsi zamanı atmosferə karbon qazı və digər zərərli tullantılar minimum səviyyədə atılır.
Günəş enerjisi
Günəş enerjisi – bərpa olunan enerji mənbələri arasında ən geniş yayılmış və ən sürətlə inkişaf edən sahələrdən biridir. Günəş panelləri vasitəsilə günəş şüaları birbaşa elektrik və ya istilik enerjisinə çevrilir. Fotovoltaik texnologiya ilə günəş panelləri evlərin damında, sənaye obyektlərində və hətta böyük günəş elektrik stansiyalarında geniş tətbiq edilir. Günəş enerjisinin əsas üstünlüyü onun tükənməzliyi, ekoloji təmizliyi və qlobal miqyasda hər yerdə əlçatan olmasıdır. Günəş enerjisi həm fərdi istehlakçı, həm də milli enerji sistemi üçün strateji əhəmiyyət daşıyır.
Külək enerjisi
Külək enerjisi – atmosferdə yaranan hava axınlarının kinetik enerjisinin mexaniki və elektrik enerjisinə çevrilməsi prosesidir. Külək turbinləri və külək elektrik stansiyaları vasitəsilə bu mənbədən səmərəli istifadə olunur. Dəniz sahilləri, dağətəyi və geniş düzənliklərdə külək enerjisi böyük potensiala malikdir. Son illər texnologiyanın inkişafı nəticəsində külək turbinlərinin səmərəliliyi və ömrü artıb, maya dəyəri isə azalıb. Külək enerjisi karbon qazı tullantılarını azaldır, ekosistemin sabitliyinə töhfə verir.
Su enerjisi (hidroenergetika)
Su enerjisi – çay, göl və su anbarlarının hərəkət enerjisindən istifadə edərək elektrik enerjisinin əldə olunmasıdır. Hidroelektrik stansiyalar böyük gücə və uzunmüddətli istismar imkanına malikdir. Kiçik və mikro hidroenergetika layihələri kənd yerlərində enerji təminatında və kənd təsərrüfatında mühüm rol oynayır. Su enerjisinin əsas üstünlüklərindən biri sabit və davamlı enerji axını təmin etməsidir. Bununla belə, böyük hidrotexniki layihələr bəzən ekoloji və sosial problemlər doğurur – torpaq sahələrinin su altında qalması, bioloji müxtəlifliyin pozulması və s.
Biokütlə və biogaz enerjisi
Biokütlə – bitki və heyvan mənşəli tullantıların, oduncaq, saman, qamış, üzvi gübrə və s. şəklində enerji mənbəyi kimi istifadəsidir. Biokütlənin yandırılması, fermentasiyası və ya biokimyəvi parçalanması nəticəsində elektrik və istilik enerjisi, həmçinin biogaz əldə edilir. Bu növ enerji kənd təsərrüfatı üçün tullantıların azaldılmasına, ekoloji balansın qorunmasına və kənd əhalisinin gəlirlərinin artırılmasına xidmət edir. Biogaz qurğuları həm fərdi təsərrüfatlarda, həm də iri sənaye müəssisələrində istifadə olunur.
Geotermal enerji
Geotermal enerji – yerin dərin qatlarındakı istilik və termal mənbələrin istismarına əsaslanır. Bu enerji mənbəyi vulkanik zonalarda, isti su mənbələrinin və yeraltı aktiv geoloji sahələrin olduğu yerlərdə xüsusilə geniş yayılıb. Geotermal enerji elektrik stansiyaları və istilik təchizatı üçün istifadə edilir. Ekoloji təmizliyi, sabitliyi və az istismar xərcləri geotermal enerjini mühüm alternativə çevirir.
Bərpa olunan enerji mənbələrinin üstünlükləri
Bərpa olunan enerji mənbələrinin ən əsas üstünlükləri bunlardır:
- Ekoloji təmizlik: Karbon qazı, azot oksidi, kükürd oksidi kimi zərərli tullantıların minimuma endirilməsi.
- Tükənməz resurslar: Günəş, külək, su və biokütlə daim təbiətdə yenilənir və məhdud deyil.
- Enerji təhlükəsizliyi: Xarici enerji asılılığının azalması, milli enerji sisteminin dayanıqlığı.
- İqtisadi inkişaf: Yeni iş yerlərinin yaranması, yerli istehsalın və ixrac potensialının artması.
- Regionların inkişafı: Kənd yerlərində, ucqar ərazilərdə elektrik təminatının yaxşılaşdırılması və sosial rifahın yüksəldilməsi.
Çətinliklər və problemlər
Bərpa olunan enerji mənbələrinin sürətli inkişafına baxmayaraq, bir sıra problemlər də mövcuddur:
- İnfrastruktur və ilkin investisiya xərcləri: Günəş panelləri, külək turbinləri və digər avadanlıqlar üçün yüksək başlanğıc investisiya tələb olunur.
- Enerji daşıyıcılarının saxlanılması: Bəzi mənbələr (günəş, külək) fasiləli işlədiyindən, enerji ehtiyatı və saxlanması məsələsi aktualdır.
- Ekoloji və sosial təsirlər: Su elektrik stansiyalarının tikintisi zamanı ekosistemə və yerli əhaliyə təsirlər ola bilər.
- Texnologiyanın inkişafı: Effektivlik, davamlılıq və maya dəyərinin azaldılması üçün yeni texnologiyalar lazımdır.
Azərbaycan və bərpa olunan enerji
Azərbaycan zəngin enerji ehtiyatları olan ölkə kimi ənənəvi enerji sektorunda liderlik edir. Bununla yanaşı, ölkədə bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biridir. Xüsusən Abşeron yarımadası, Naxçıvan, Qarabağ və Aran bölgələri günəş və külək enerjisi üçün yüksək potensiala malikdir. Azərbaycanın “Yaşıl Enerji Zonası”, yeni enerji layihələri, günəş və külək stansiyaları, beynəlxalq tərəfdaşlıqlar ölkənin enerji təhlükəsizliyi və ekoloji sabitliyi üçün yeni imkanlar açır. Bərpa olunan enerji sahəsində yerli və xarici investisiyalar artmaqdadır. Həmçinin kənd yerlərində mikro hidroenergetika, biokütlə və biogaz texnologiyaları tətbiq edilir.
Qlobal tendensiyalar və gələcək perspektivlər
Bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı bütün dünyada yeni texnoloji inqilaba yol açır. Avropa, ABŞ, Çin, Hindistan və digər ölkələr bu sahəyə milyardlarla dollar investisiya yatırır, “yaşıl iqtisadiyyat” konsepsiyası inkişaf etdirilir. Elektrik avtomobilləri, ağıllı şəbəkələr, enerji effektiv binalar və enerji saxlanma sistemləri gələcəyin əsas prioritetləri sırasındadır. Beynəlxalq təşkilatlar, xüsusən BMT, Paris Sazişi, COP sammitləri qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə bərpa olunan enerjini əsas çıxış yolu hesab edir.
Bərpa olunan enerji və ekoloji məsuliyyət
Bərpa olunan enerji mənbələri təbiətin qorunması, iqlim dəyişikliyinin qarşısının alınması və ekoloji tarazlığın təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Atmosferə tullantıların azaldılması, su və torpaq ehtiyatlarının qorunması, bioloji müxtəlifliyin saxlanılması və ictimai şüurun artırılması üçün bərpa olunan enerjinin yayılması həyati əhəmiyyət daşıyır.
Bərpa olunan enerji sahəsində maarifləndirmə və təhsil
Enerji səmərəliliyi və bərpa olunan mənbələrin yayılması üçün cəmiyyətin maarifləndirilməsi, məktəb və ali təhsil proqramlarına daxil edilməsi, ictimai təşəbbüslər və könüllü layihələr vacibdir. Azərbaycanın “Yaşıl məktəb” layihələri, beynəlxalq elmi konfranslar və seminarlar, qeyri-hökumət təşkilatlarının təşəbbüsləri bu istiqamətdə mühüm addımlardır.
Bərpa olunan enerji mənbələri XXI əsrin əsas strateji resursu kimi cəmiyyətin, dövlətin və dünyanın enerji təhlükəsizliyi, ekoloji sabitlik və iqtisadi rifahı üçün əsas açardır. Gələcəkdə bu sahənin inkişafı bəşəriyyətin daha təmiz, yaşıl və dayanıqlı gələcəyi üçün fundamental şərtdir. Azərbaycanın bu prosesdə fəal iştirakı, texnoloji inkişafı və beynəlxalq əməkdaşlığı ölkənin enerji təhlükəsizliyi, ekoloji məsuliyyəti və sosial rifahı üçün mühüm zəmin yaradır. Hər bir vətəndaş enerji sərfiyyatında məsuliyyətli davranmalı, bərpa olunan enerjinin yayılması və tətbiqində fəal iştirak etməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Təbii şəkildə daim yenilənən, tükənməyən və ekoloji təmiz enerji mənbələridir (günəş, külək, su, biokütlə, geotermal və s.).
Günəş enerjisi, külək enerjisi, su (hidroenergetika), biokütlə və geotermal enerji.
Tükənməzlik, ekoloji təmizlik və uzunmüddətli iqtisadi səmərəlilik.
Günəş enerjisi günəş şüalarından, külək enerjisi isə atmosfer hava axınlarından alınır. İqlim və coğrafiyadan asılı olaraq tətbiq sahələri dəyişir.
Atmosferə tullantıların azaldılması, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və təbiətin qorunması üçün əsas vasitədir.
Günəş, külək, hidroenerji və bəzi regionlarda biokütlə enerji potensialı yüksəkdir.
Başlanğıc investisiya, enerji saxlanması, infrastruktur və bəzən ekoloji təsirlər.
Mühəndis, energetik, ekoloq, texniki işçi, layihə meneceri, tədqiqatçı və s.
Enerji səmərəliliyi bərpa olunan mənbələrin effektli istifadəsini təmin edir və enerji israfını azaldır.
Evdə günəş paneli quraşdırmaq, enerji səmərəliliyi tədbirləri görmək, ekoloji savadlılıq və təşviqatla məşğul olmaq.
