Boşanma prosesi nikah kimi insan həyatının hüquqi və emosional kəsişməsində dayanan hadisədir; hər iki tərəfin iradəsini, uşaqların rifahını, əmlak və borc öhdəliklərini eyni anda tənzimləyən ciddi prosedur çərçivəsi mövcuddur. Boşanma ərizəsi bu çərçivənin başlanğıc nöqtəsidir: tərəflərin iradəsini rəsmi sənədə çevirən ilk addım, məhkəmənin səlahiyyətini işə salan hüquqi siqnaldır. Ərizədə qeyd edilən faktlar yalnız hakim üçün deyil, həm də dövlət statistikasını formalaşdıran orqanlar, icra və vergi strukturları üçün istinad mənbəyinə çevrilir. Qanunvericilik nikahın pozulmasını Ailə Məcəlləsinin 32–39-cu maddələrinə əsasən tənzimləyir; tərəflər razılığa gəlib uşaqsızdırsa notariat yolu, razılaşma yoxdursa, yaxud azyaşlı varsa məhkəmə yolu seçilir. Ərizə forması seçilən prosedurdan asılı olaraq sadə və ya geniş ola bilər, lakin mütləq şəkildə nikahın qeydə alındığı orqan, nikah haqqında şəhadətnamənin seriya nömrəsi, nikah tarixi, uşaqların şəxsi məlumatları, birgə əmlak və borc haqqında bəndlər, aliment tələbləri, həmçinin tərəflərin tam ünvanları göstərilir. Düzgün tərtib olunmuş ərizə hüquqi prosesi sürətləndirir, səhvlər isə rüsumun yenidən ödənilməsinə və işin geri qaytarılmasına səbəb ola bilər. Odur ki, vəkil cəlb etmək zəruri şərt olmasa da, formanın məzmununda hüquqi terminologiyanı dəqiq işlətmək üçün peşəkar məsləhət qiymətli addımdır. Elektron məhkəmə portalı (e-məktub) vasitəsilə ərizə göndərmək fiziki sənəd dövriyyəsini azaltmaqla yanaşı, tərəflərə prosesi onlayn izləmək imkanı da verir. Boşanma yalnız ailə üzvlərini deyil, onların sosial statusunu, kredit scoringini, hətta vergi güzəştlərini də dəyişdirdiyi üçün ərizədəki hər bənd gələcək hüquqi münasibətlərin təməl daşına çevrilir. Buna görə düzgün tərtibat emosional yorğunluğu azaldır, hüquqi prosedurun səmərəliliyini artırır.
Boşanma ərizəsinin hüquqi əsasları
Boşanma ərizəsi Ailə Məcəlləsinin 32-ci maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən nikahın pozulması üçün ilkin və məcburi sənəd hesab olunur. Ərizə nikahdan irəli gələn şəxsi və əmlak hüquqlarının tənzimlənməsi üçün məhkəməyə və ya qeydiyyat orqanına səlahiyyət verir; bu olmadan hakim və ya ZAGS nikahın pozulması barədə qərar verə bilməz. Öhdəliklərə dair bəndlərin dəqiq yazılması hakimə məsələləri ayrıca icraata bölmədən bir qərarda həll etməyə imkan yaradır.
Ərizədə nikahın pozulmasına səbəb göstərmək hüquqi baxımdan tələb edilməsə də, ailə məhkəmələri motivasiyanı biləndə barışıq üçün əlavə vaxt verib-verməməyə qərar verə bilir. Səbəblərin obyektiv faktlarla dəstəklənməsi – uzunmüddətli ayrı yaşama, xasiyyət uyğunsuzluğu, fiziki zorakılıq haqda sübut – işin müəyyən maddə üzrə icraata götürülməsinə təsir edir.
Ərizənin məzmununda vacib bəndlər
Ərizə rəsmi məktub forması ilə başlayır: sənədin “şapka”sında məhkəmənin adı, tərəflərin pasport məlumatları, VÖEN və yaşayış ünvanı yazılır. Ardınca nikah şəhadətnaməsinin seriya nömrəsi, qeydiyyat tarix və yeri göstərilir; bu, ZAGS-da qeyd axtarışı üçün əsasdır. Uşaq varsa, onların doğum haqqında şəhadətnamə seriyaları, yaşayış ünvanı və saxlanma tələbini bildirən bənd əlavə edilir.
Əmlak bölüşdürülməsi tələb edilirsə, ərizə predmetinə “birgə mülkiyyətin bölüşdürülməsi” sözləri daxil edilir və dəyərlər təqribən göstərilir. Aliment tələbi varsa, Ailə Məcəlləsinin 78 və 96-cı maddələrinə istinad edilir. Ərizənin sonunda “Xahiş edirəm nikahı pozmaq, şəxslərin soyadını saxlayıb-saxlamadığını göstərmək, azyaşlının yaşayış yerini müəyyən etmək, alimenti təyin etmək” kimi xahişlər konkretləşdirilir.
Məhkəməyə müraciət forması və proses
Məhkəmə yolu seçilirsə, nicah rəsmən qeydiyyatdan keçdiyi ZAGS-ın yerləşdiyi rayon məhkəməsi ərazi səlahiyyətinə malikdir. Ərizə iki nüsxə təqdim olunur: biri məhkəmə, biri cavabdeh üçün. Dövlət rüsumu 100 manat təşkil edir və ödəniş qəbzi ərizəyə əlavə edilməlidir.
Məhkəmə 5 iş günü ərzində ərizəni qeydiyyata alır və 30 gün ərzində tərəfləri barışdırmaq üçün vaxt verə bilər. Barışıq mümkün deyilsə, hazırlıq iclasında tərəflərin iddia və sübutları qəbul edilərək əsas məhkəmə iclasının tarixi müəyyən edilir. İş qrafiki asılı olaraq 1-3 ay ərzində qərar çıxarılır.
Notarial qaydada razılaşmalı boşanma
Uşağı olmayan və əmlak mübahisəsi daşımayan tərəflər nikahı notarius vasitəsilə pozmaq hüququna malikdir. Burada ərizə əvəzinə notarial müqavilə tərtib olunur; müqavilədə nikahın pozulması barədə qarşılıqlı razılıq, soyad seçimi və əmlak iddiasının olmaması təsdiqlənir.
Notariat müraciətində dövlət rüsumu 15 manat, notarial əməliyyat haqqı isə 50-100 manat aralığında müəyyən edilir. Müqavilə imzalandığı andan 30 günlik düşünmə müddəti var; bu müddətdə tərəflər fikrini dəyişərsə, müraciəti geri götürə bilər. Əks halda, notarius müqaviləni ZAGS-a göndərir və nikah avtomatik pozulur.
Ərizə təqdimatında ödəniş və dövlət rüsumu
Məhkəmə rüsumu dövlət büdcəsinə köçürülən məcburi ödənişdir və e-ödəmə portalları vasitəsilə onlayn həyata keçirilə bilər. Rüsumu ödəmədən ərizə qəbul edilmir və geri qaytarılır; yeni ödəniş qəbzi əlavə edildikdən sonra yenidən təqdim olunmalıdır.
Aliment, əmlak iddiası və ya aliment borcu ilə bağlı əlavə mübahisələr rüsumu artıra bilər; bu halda rüsum iddianın qiymətindən faiz olaraq tutulur. Az təminatlı və əlil kateqoriyasına düşən şəxslərdən rüsum dövlət hesabına ödənilə bilər, bunun üçün sosial müdafiə orqanının təstiq sənədi əlavə edilir.
Uşaqların himayəsi və aliment tələbləri
Ərizədə azyaşlı uşaqların yaşayış yeri haqqında bənd məhkəmənin əsas diqqət etdirici hissəsidir. Hakim uşaqla bağlı qərar verərkən onun maraqlarını ən üstün meyar sayır; valideynlərin həyat şəraiti, gəliri, mənzil şəraiti sorğulanır. Tərəflər razılığa gəlirsə, razılaşma protokol kimi qərara daxil edilir.
Aliment tələbi uşağın saxlanması üçün ərizədə ayrıca qeyd olunmalı, aylıq məbləğ və ödəniş metodu göstərilməlidir. Əgər tərəflər məbləğ üzərində anlaşa bilmirsə, Məcəllənin 74-cü maddəsinə əsasən gəlirin 25, iki uşaqda 33, üç və daha çox uşaqda 50 faizi alimentə yönləndirilir.
Əmlak bölgüsü ilə bağlı tələblərin əlavə edilməsi
Nikah dövründə qazanılmış əmlak tərəflərin birgə mülkiyyəti sayılır. Ərizədə “birgə əmlakın bölüşdürülməsi” bəndi əlavə olunarsa, hakim bölüşdürməni qərarla nikah pozulduqdan sonra ayrıca icraata verə bilər. Bəzən kompleks ekspertiza – daşınmaz əmlakin bazar qiyməti, avtonəqliyyatın amortizasiya dəyəri – tələb olunur.
Tərəflər barışıq protokolunda əmlakı könüllü bölə bilər: mənzil birinə, avtomobil digərinə və s. Bu zaman protokol məhkəmə qətnaməsinin ayrılmaz hissəsinə çevrilir və icra sənədi kimi çıxarılır. Əks halda hakim qanunvericiliyin 50/50 prinsipi ilə qərar verir.
Boşanma ərizəsində tez-tez rast gələn səhvlər
Məhkəmə praktikasında ərizənin tez-tez geri qaytarılma səbəblərindən biri nikah şahədtnaməsinin surətinin əlavə edilməməsidir. Bəzən tərəf vəkilə etibarnamə vermədən imzalamaq istəmir, lakin etibarnamə notarial təsdiq tələb edir; bu sənəd əlavə edilməsə, hakim sənədi geri qaytarır.
Aliment bəndində konkret aylıq məbləğ əvəzinə “müvafiq məbləğ” yazmaq da qərarın icrasını çətinləşdirir. Eyni səhv rüsum qəbzinin tarixini göstərməmək, cavabdehin ünvanını natamam yazmaq kimi texniki məqamlarla tamamlanır. Dəqiq ərizə işin uzunmüddətli gətiyatını önləyir.
| Məsələ | Rüsum (AZN) | Sənəd sayı | Məhkəmə vaxtı (orta) |
|---|---|---|---|
| Sadə boşanma (uşaqsız) | 100 | 5 | 1 ay |
| Uşaqlı, razılıqsız | 100 | 7 | 3–4 ay |
| Əmlak iddialı | 100 + % rüsum | 10 | 6–9 ay |
| Notarial razılıq | 15 + 50 notariat | 3 | 1 ay |
Boşanma ərizəsi nikahın pozulması prosesinin hüquqi start xətti kimi məsuliyyətlidir; burada yazılan hər bənd ailə həyatının qalan epizodlarına – uşaq himayəsindən əmlak bölgüsünədək – mühüm təsir göstərir. Tərəflər proseduru seçərkən uşağın rifahını, dövlət rüsumu yükünü və münasibətlərin gələcək hüquqi nəticələrini əvvəlcədən təhlil etməlidir. Elektron məhkəmə alətləri sənəd oborotunu azaldır, ancaq doğru doldurulmuş PDF forması, ödəniş qəbzi və şəhadətnamə surəti mütləqdir. Notarial razılaşma vaxt qənaətini təklif etsə də, yalnız uşaqsız və əmlak mübahisəsiz nikahlara tətbiq olunur; bu şərtlərə uyğun olmayan cütlüklər qanunun tələb etdiyi məhkəmə yolunu keçməli olur. Dövlət rüsumu nə qədər sadə görünsə də, səhv ödəniş kodu işin uzanmasına səbəb ola bilər. Uşaq və aliment bəndləri emosional faktorlara baxmayaraq hüquqi dilin dəqiqliyini tələb edir; konkret məbləğ, ödəniş metodu və icra mexanizmi qeyd edilməlidir. Əmlak bölgüsü iddiası varsa, bazar dəyəri haqqında sübutlar toplanmalı və ərizəyə əlavə edilməsi işin gedişini sürətləndirir. Boşanma ərizəsində ən böyük risk səhv və natamam məlumatdır; ona görə də peşəkar hüquqi dəstək həm emosional yükü azaldır, həm də qərarın icrasını asanlaşdırır. Doğru tərtib olunan ərizə ailə hüququnun çətin marafonunu qısa məsafəyə çevirir və tərəflərə yeni mərhələyə sakit keçid imkanı yaradır.
Ən Çox Verilən Suallar
Ərizə nikahın qeydiyyata alındığı ZAGS ünvanına uyğun rayon (şəhər) məhkəməsinə, tərəflər burada yaşamırsa cavabdehin qeydiyyatda olduğu rayon məhkəməsinə verilir. Əgər uşaq var və onun yaşayış yeri iddiaçıdadırsa, məhkəməyə iddiaçının ünvanına təqdim oluna bilər. Məhkəmənin ərazi səlahiyyəti düzgün seçilməsə, hakim ərizəni geri qaytaracaq.
Şəhadətnamə itibsə ZAGS-dan dublikat çıxarılmalıdır; buna qədər məhkəmə ərizəni qəbul etmir. ZAGS-a ərizə, şəxsiyyət vəsiqəsi və rüsum qəbzi təqdim olunur, dublikat 5 iş günü ərzində verilir. Dublikat alınmadan verilən ərizə qeydə alınsa belə, iclasda hökmən tələb olunacaq.
“Elektron Məhkəmə” portalında şəxsi kabinet açaraq PDF formatlı ərizə, skan şəhadətnamə və rüsum qəbzini yükləmək mümkündür. Elektron imza və ya ASAN İmza ilə təsdiq tələb olunur. Portal ərizəni qeydiyyata alır və statusu onlayn izləməyə imkan verir. Fiziki sənədi sonradan təqdim etməyə ehtiyac qalmır.
Boşanma uşağın soyadını avtomatik dəyişmir; hər iki valideyn razılıq versə, ZAGS uşağın soyadını ananın və ya atanın soyadına keçirməyə icazə verə bilər. Razılıq olmayan halda uşaq 18 yaşa çatana qədər soyad dəyişikliyi üçün məhkəmə qərarı lazımdır. Hakim uşağın maraqlarına əsasən qərar verir.
Cavabdehə çağırış göndərilib, lakin əsaslı səbəb göstərilmədən gəlməzsə, məhkəmə işi onun iştirakı olmadan baxa bilər. Əgər səbəb ciddi sayılarsa (xəstəlik, ezamiyyət) hakim prosesi təxirə sala bilər. Üçüncü dəfə də gəlməzsə, iş yenə qiyabi qaydada həll olunur və qətnamə normal qaydada icraya yönləndirilir.
Ərizə məhkəmə qərar çıxarana qədər hər mərhələdə geri götürülə bilər. İddiaçı məhkəməyə ərizə ilə müraciət edir, hakim iclasda istefa ərizəsini qəbul edib işi icraata xitam verir. Geri götürülmə 10 ay ərzində yenidən eyni predmet üzrə müraciətə mane olmur.
Bəli, tərəflər aliment, əmlak və yaşayış yeri barədə razılıq protokolu tərtib edib imzalaya bilər. Lakin protokol notariat təsdiqli olmadıqda hakim ərizə imzalarının həqiqiliyinin sübutunu tələb edə bilər. Notariatda təsdiq edilmiş protokol məhkəmə qərarına əlavə olunaraq icra sənədi gücündə olur.
Ərizə işə qəbul olunmamışdan və ya iddiaçı ərizəni geri götürdükdən sonra rüsumun 80 faizi geri qaytarılır. Bunun üçün Vergilər Nazirliyinə elektron ərizə təqdim edilməlidir. Məhkəmə qərar çıxardıqdan sonra rüsum qaytarılmır, ancaq iddia qismən təmin olunsa, cavabdehə ödənilən rüsumun bir hissəsi yüklənə bilər.
Məhkəmə qərarı elan olunduğu gündən 30 gün keçdikdən sonra apellyasiya edilməyibsə, qanuni qüvvəyə minir. Bu vaxtdan sonra ZAGS-a təqdim olunaraq nikahın pozulması barəsində qeyd aparılır və yeni şəhadətnamə verilir. Tərəf 30 gün ərzində apellyasiya edərsə, qərarın qüvvəyə minməsi təxirə salınır.
Əgər cavabdeh məhkəmə prosesini əsassız gecikdirir və əlavə xərc yaradırsa, hakim mülki prosessual qanunvericiliyin 152-ci maddəsinə əsasən iddiaçının çəkdiyi xərclərin (vəkil pulu, ekspertiza, dəftərxana) qarşılanmasını cavabdehin üzərinə qoya bilər. Bunun üçün xərc qəbzləri və gecikmənin sübutları təqdim olunmalıdır.
