Boğaz xərçəngi insan sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaradan və erkən mərhələdə aşkarlanmadıqda həyat keyfiyyətinə, bəzən isə həyati təhlükəyə səbəb olan onkoloji xəstəliklərdən biridir. Hər il dünyada minlərlə insan bu xəstəliyə tutulur və vaxtında həkimə müraciət etmədikdə, xəstəliyin gedişi daha ağır olur. Boğaz xərçəngi əsasən boğazın müxtəlif hissələrində – udlaq, qırtlaq və ya səs telləri nahiyəsində inkişaf edə bilər. Hər yaşda insanda rast gəlinə bilər, lakin xüsusilə siqaret çəkənlər, alkoqol istifadə edənlər və risk qrupuna aid olan şəxslərdə xəstəlik riski qat-qat artır.
Boğaz xərçənginin təhlükəsi ondadır ki, ilkin mərhələdə simptomlar çox yüngül və ya ümumi ola bilər. Sadə öskürək, səsdə dəyişiklik və ya boğazda narahatlıq kimi gündəlik şikayətlərə bənzəyən əlamətlər xəstənin və ya ətrafdakıların diqqətindən yayınır. Lakin xəstəlik irəlilədikcə səsin tamamilə batması, udqunma çətinliyi, kəskin ağrı və hətta boyun nahiyəsində şişkinlik müşahidə oluna bilər. Erkən diaqnoz və vaxtında başlanan müalicə xəstənin sağalma şansını xeyli artırır.
Risk faktorları arasında siqaret və digər tütün məhsullarından istifadə, alkoqol, pis gigiyena, HPV virusu, zərərli iş şəraiti və immun sistemin zəifləməsi qeyd olunur. Əlamətlərin vaxtında tanınması və həkim nəzarətinə müraciət edilməsi isə sağalmanın əsas şərtidir. Hər bir insan sağlamlığının qeydinə qalmalı, profilaktik tədbirlərə əməl etməli və kiçik simptomlara belə ciddi yanaşmalıdır.
Boğaz Xərçənginin Əsas Səbəbləri
Boğaz xərçənginin yaranmasında bir neçə əsas səbəb və risk faktoru rol oynayır. Siqaret və digər tütün məhsullarının müntəzəm istifadəsi birinci yerdə dayanır. Siqaretin tərkibindəki zərərli maddələr boğaz selikli qişasını uzun müddət qıcıqlandırır və xərçəng hüceyrələrinin inkişafı üçün şərait yaradır.
Alkoqolun həddindən artıq qəbulu, xüsusilə siqaretlə birlikdə istifadəsi riski daha da artırır. HPV (human papilloma virusu) infeksiyası, zəif immunitet, asbest və digər zərərli maddələrlə uzunmüddətli təmas, həmçinin pis ağız-boğaz gigiyenası boğaz xərçənginin yaranmasında mühüm amillərdir.
Xəstəliyin İbtidai Əlamətləri
Boğaz xərçənginin ilkin mərhələdə əlamətləri çox qeyri-spesifik olur. Ən çox rast gəlinənlər boğazda narahatlıq, yüngül ağrı və ya qaşınma hissidir. Səsdə dəyişiklik, xüsusilə də batıqlıq, davamlı öskürək, udqunma zamanı xoşagəlməz hisslər də ilkin simptomlara daxildir.
Bəzən bu əlamətlər soyuqdəymə, faringit və ya digər yüngül boğaz xəstəlikləri ilə səhv salınır. Xəstəlik irəlilədikcə simptomlar güclənir və digər ciddi problemlər ortaya çıxır.
Səsdə Dəyişiklik Və Səs Batması
Boğaz xərçəngi çox zaman səs tellərində inkişaf etdiyindən, səsdə dəyişiklik ən erkən əlamətlərdən biridir. Səs batıq, xırıltılı və ya zəifləmiş olur, bəzən isə tamamilə itir. Xəstəlik irəlilədikcə səsin tam bərpası mümkün olmur və daimi səs itkisi yaranır.
Səsdə dəyişiklik iki həftədən çox davam edirsə, xüsusən də ağrı və digər simptomlarla müşayiət olunursa, təcili mütəxəssis məsləhəti alınmalıdır. Bu əlamət xüsusilə siqaret çəkənlər üçün ciddi siqnaldır.
Udqunma Çətinliyi Və Boğazda Ağrı
Boğaz xərçəngi irəlilədikcə udqunarkən güclü ağrı və diskomfort yaranır. Bəzi xəstələr yemək və ya içki qəbulunda çətinlik çəkir, sanki boğazda nəsə ilişib qalır. İltihab və ya şişin artması nəticəsində bu simptomlar daha da ağırlaşır.
Bəzən udqunma zamanı qulaq nahiyəsinə vuran ağrı da müşahidə oluna bilər. Bu əlamətlərin uzun müddət davam etməsi mütləq həkimə müraciət edilməsini tələb edir.
Boğazda Və Boyunda Şişkinlik
Boğaz xərçəngi zamanı şiş çox zaman boğazda, bəzən isə boyunda hiss olunur. Boyun limfa düyünləri böyüyə və sərtləşə bilər. Şişkinlik ağrılı və ya ağrısız ola bilər, ancaq hər iki halda diqqət tələb edən simptomdur.
Əgər boyunda izaholunmaz bir şişkinlik yaranıb və uzun müddət keçmirsə, mütləq müayinə və diaqnostik prosedurlara ehtiyac var.
Qanlı Bəlğəm Və Ağızda Pis Qoxu
Boğaz xərçənginin irəliləməsi zamanı bəzən öskürək və ya bəlğəmlə birlikdə qan qarışıq selik müşahidə edilir. Bu, xəstəlik hüceyrələrinin toxumaları zədələməsi və yerli qan damarlarının sıradan çıxması nəticəsində baş verir.
Ağızda pis qoxunun yaranması da boğaz və ya ağız boşluğunda xərçəngin göstəricisi ola bilər. Bu simptomlar digər ağız və diş xəstəliklərində də olur, amma uzun sürərsə diqqət tələb edir.
Qulaq Ağrısı Və Eşitmə Problemləri
Boğaz xərçəngi bəzi hallarda udlaq və ya qırtlaqdan qulağa yayılan ağrılar yarada bilər. Qulaqda basqı və ya zəif eşitmə də müşahidə olunur. Bu əlamətlər əsasən şişin sinir və ətraf toxumalara yayılması ilə bağlı olur.
Qulaq ağrısı, xüsusilə udqunarkən və ya danışarkən kəskinləşirsə, kompleks müayinə üçün LOR və onkoloqa müraciət edilməlidir.
Kəskin Arıqlama Və Ümumi Zəiflik
Xərçəng hüceyrələrinin orqanizmdə yayılması, qida qəbulunda çətinlik və davamlı ağrı xəstədə sürətli arıqlama, zəiflik və iştahsızlıq yaradır. Bu əlamətlər xəstəliyin irəlilədiyini göstərir.
Kəskin çəki itkisi və xroniki yorğunluq boğaz xərçəngi ilə yanaşı, digər ağır xəstəliklərdə də müşahidə olunur. Hər halda belə dəyişikliklər ciddi tibbi qiymətləndirmə tələb edir.
Cədvəl: Boğaz Xərçənginin Əsas Əlamətləri
| Əlamət | Xüsusiyyətləri və Qeyd |
|---|---|
| Boğazda narahatlıq, ağrı | Uzunmüddətli, davamlı, bəzən udqunarkən şiddətlənir |
| Səsdə dəyişiklik, səs batması | Xırıltılı, zəif, davamlı batıq səs, iki həftədən çox sürə bilər |
| Udqunma çətinliyi | Qida və su qəbulunda ağrı, udqunarkən qulağa vuran ağrı |
| Boyunda və boğazda şişkinlik | Hiss olunan və ya görünən şiş, sərt limfa düyünləri |
| Qanlı bəlğəm | Bəlğəmdə və ya tüpürcəklə qan qarışığı |
| Ağızda pis qoxu | Uzun müddət davam edərsə diqqət yetirilməlidir |
| Qulaq ağrısı | Udqunma və danışıq zamanı qulağa yayılan ağrı |
| Kəskin arıqlama | Sürətli çəki itkisi və ümumi zəiflik |
Boğaz xərçənginin erkən diaqnozu həyat üçün əsas şərtlərdən biridir. Kiçik simptomlara belə laqeyd yanaşmamaq, risk faktorlarından uzaq durmaq və profilaktik yoxlamalar keçmək uzun və sağlam ömrün sirridir. Müasir tibb texnologiyaları, vaxtında aparılan müalicə və fərdi yanaşma boğaz xərçəngindən xilas olmaq üçün real şans yaradır. Hər bir insan sağlamlığını qorumağa, profilaktik qaydalara riayət etməyə və bədənin siqnallarına diqqətlə yanaşmağa borcludur. Xəstəliyin qarşısını almaq mümkündürsə, müalicəsi də daha uğurlu və asan olur.
Ən Çox Verilən Suallar
Boğaz xərçəngi udlaq, qırtlaq və səs telləri nahiyəsində inkişaf edən bədxassəli şişdir. O, orqanizmin hüceyrələrinin nəzarətsiz bölünməsi nəticəsində yaranır. Erkən mərhələdə aşkarlanmadıqda həyati təhlükə yarada bilər. Müalicə isə xəstəliyin mərhələsindən asılı olaraq dəyişir.
Ən tez-tez rast gəlinən əlamətlərə səsdə dəyişiklik və ya səs batması, uzun müddətli boğaz ağrısı, udqunma çətinliyi, boğazda və boyunda şişkinlik, bəlğəmdə qan, qulaq ağrısı və səbəbsiz arıqlama daxildir. Bu simptomlar uzun müddət davam edirsə, həkimə müraciət lazımdır. Erkən diaqnoz müalicədə uğurun əsas şərtidir.
Əsas risk amilləri siqaret və tütün məhsulları, alkoqol istifadəsi, HPV infeksiyası, zəif immunitet, pis ağız-boğaz gigiyenası, zərərli iş şəraiti və uzunmüddətli qıcıqlandırıcı təsirlərdir. Risk qrupuna daxil olan şəxslər profilaktik tədbirlərə xüsusi diqqət yetirməlidir. Siqaretdən uzaq durmaq xəstəliyin qarşısını alır.
Boğaz xərçəngi əsasən 40 yaşdan yuxarı şəxslərdə daha çox müşahidə olunsa da, siqaret, alkoqol, viruslar və digər risk faktorlarına məruz qalan gənclərdə də rast gəlinə bilər. Xüsusilə HPV infeksiyasına yoluxmuş gənclərdə son illər bu xəstəlik artmaqdadır. Hər yaşda diqqətli olmaq vacibdir.
Müalicə xəstəliyin mərhələsindən, yerləşdiyi yerdən və xəstənin ümumi vəziyyətindən asılıdır. Ən çox istifadə olunan üsullar cərrahi əməliyyat, radioterapiya və kimyaterapiyadır. Müasir dövrdə kombinəolunmuş müalicə metodları daha effektlidir. Erkən mərhələdə sağalma şansı daha yüksəkdir.
Əlamətlərə görə həkim müayinəsi, boğaz və boyunun ultrasəs, endoskopik baxışı, kompüter tomoqrafiyası və biopsiya kimi metodlar tətbiq olunur. Bəzən qan analizləri və molekulyar testlər də aparılır. Erkən diaqnoz üçün profilaktik yoxlamalar vacibdir. Kiçik simptomlara ciddi yanaşmaq lazımdır.
Siqaret və alkoqoldan imtina, ağız-boğaz gigiyenasına riayət, zərərli iş şəraitindən və qıcıqlandırıcı maddələrdən uzaq durmaq, immuniteti gücləndirmək və virus infeksiyalarına qarşı peyvəndlər profilaktik tədbirlərin əsas hissəsidir. Müntəzəm tibbi müayinələr də erkən aşkarlanma üçün vacibdir. Sağlam həyat tərzi xərçəng riskini azaldır.
Əgər səsdə dəyişiklik və ya səs batması iki həftədən çox davam edirsə, xüsusilə ağrı və udqunma çətinliyi də müşahidə olunursa, bu, təhlükəli simptom sayılır. Belə hallarda LOR və ya onkoloqa müraciət etmək lazımdır. Xəstəliyin erkən mərhələdə aşkar olunması müalicənin uğur şansını artırır.
Boğaz xərçənginin birbaşa irsi ötürülməsi çox nadir hallarda müşahidə olunur. Əsas risk amilləri xarici təsirlər və həyat tərzi ilə bağlıdır. Amma ailədə xərçəng halları çoxdursa, diqqətli olmaq və profilaktik tədbirlər görmək məsləhətdir. Hər halda, sağlam həyat tərzi riskləri azaldır.
Müalicə olunmayan və ya gec diaqnoz qoyulan boğaz xərçəngi həyati təhlükə yaradır, metastazlar digər orqanlara yayılır, qida və nəfəs borusunun tutulmasına səbəb ola bilər. Səs itkisi, daimi ağrı və bəzən psixoloji travmalar da ağırlaşmalar sırasındadır. Vaxtında müayinə və müalicə həyatı xilas edə bilər.
