Bikar sözü Azərbaycan dilinin zəngin söz ehtiyatında qədimdən mövcud olan, gündəlik danışıqda və yazılı mətnlərdə istifadə edilən ifadələrdən biridir. Bu sözün kökü fars dilinə dayanır və “bi” (olmadan, yox) və “kar” (iş, məşğuliyyət) hissələrindən ibarətdir. Yəni, birbaşa tərcümədə “işsiz”, “məşğuliyyətsiz”, “faydasız fəaliyyətlə məşğul olan”, “boş-bekar qalan” kimi mənalar verir. Bikar ifadəsi Azərbaycan ədəbiyyatında, folklorunda və gündəlik danışıq dilində müxtəlif çalarlarda işlədilir. Tarix boyunca bu söz həm sosial statusu, həm fərdi davranış modelini, həm də insan həyatına verilən mənəvi qiyməti ifadə edən termin kimi cəmiyyət həyatında özünəməxsus yer tutub.
Orta əsr mənbələrində, klassik şeirdə və dini ədəbiyyatda bikar anlayışı, adətən, insanın həyatının səmərəsiz, mənasız və boş keçməsi ilə əlaqələndirilib. Məsələn, məşhur şairlərin divanlarında “bikar ömür”, “bikar günlər” ifadələri həyatdan səmərə götürməyən, məqsədsiz, öz potensialını reallaşdırmayan insan obrazının təsviri üçün istifadə olunub. Eyni zamanda, Azərbaycanda sadə xalq danışığında “bikar adam”, “bikar gəzən”, “bikar oturmaq” kimi deyimlər işlədilir ki, bunların hər biri konkret sosial və mənəvi mənanı əks etdirir.
Bikar Sözünün Lüğəvi və Kontekstual Mənası
Lüğəvi baxımdan bikar – işsiz, məşğuliyyətsiz, vaxtını faydasız və səmərəsiz şəkildə keçirən insanı və ya fəaliyyəti ifadə edir. Sözün daha geniş mənasına baxdıqda, burada həm sosial, həm də psixoloji aspektlər ortaya çıxır. Bikar yalnız əmək bazarında iş tapmayan adam deyil, həm də özünü faydasız hiss edən, cəmiyyətə və ailəsinə xeyir verməyən, sosial həyata inteqrasiya edə bilməyən fərdi də təsvir edir.
Dilin incəliklərinə baxanda bikar anlayışında müəyyən mənfi emosional ton da öz əksini tapır. Kiməsə “bikar” deyəndə, adətən, onun yalnız işsiz olduğunu yox, həm də həyatda məqsədsiz və səmərəsiz yaşadığını nəzərdə tuturlar. Fərdi və ictimai dəyərlərdə bu sözün istifadə forması zaman və məkan kontekstindən asılı olaraq dəyişə bilər.
Ədəbiyyat və Folklorda Bikar Anlayışının Təsviri
Azərbaycan ədəbiyyatında bikar anlayışına münasibət daim birmənalı olmayıb. Klassik poeziyada, xüsusilə də Füzuli, Nizami, Xətai kimi şairlərin əsərlərində bikarlıq həm tənqid, həm də bəzən bir növ fəlsəfi baxışla təqdim olunur. Şairlər bir tərəfdən işsizliyin, səmərəsiz həyatın mənfi nəticələrini vurğulayır, digər tərəfdən bəzən dünyadan bezgin, həyatdan razı qalmayan qəhrəmanların daxili təlatümlərini məhz “bikar” sözündə cəmləşdirirlər.
Azərbaycan xalq folklorunda, atalar sözləri və deyimlərdə də bikar anlayışı mənfi məna daşıyır. “Bikar oturanı iş götürməz”, “Bikar insanı kasıbçılıq tapar”, “Bikarın başı yuxarı, əli aşağı” kimi ifadələr çalışqanlıq, fəaliyyət və zəhmətin nə qədər yüksək dəyərə sahib olduğunu göstərir. Folklor nümunələrində bikarlıq adətən tembellik, passivlik və iradəsizlik kimi təqdim olunur.
Bikar Olmaq: Psixoloji və Sosial Təsirlər
Bikarlığın yalnız sosial status yox, həm də psixoloji aspektləri var. Müasir psixologiya və sosiologiya elmlərində bikar insan – özünü həyata və cəmiyyətə lazım olmayan, faydasız, məqsədsiz hiss edən fərddir. İşsizlik, sosial təcrid, ümidsizlik, depressiya və motivasiya çatışmazlığı bikar həyatın başlıca psixoloji nəticələrindəndir.
Bikar insanlar çox vaxt öz potensialını reallaşdıra bilmir, bacarıqlarını inkişaf etdirmir və zaman keçdikcə sosial cəhətdən passivləşir. Uzun müddət bikar vəziyyətdə olan insanlarda emosional pozğunluqlar, ünsiyyət çətinlikləri, özünə inamsızlıq və gələcəklə bağlı ümidsizlik müşahidə edilir. Araşdırmalar göstərir ki, ictimai inkişaf səviyyəsi aşağı olan, iqtisadi imkanları məhdud cəmiyyətlərdə bikarlıq səviyyəsi də yüksək olur və bu, cəmiyyətin ümumi rifahına ciddi zərər vurur.
Bikar və İşsiz Anlayışı: Fərqlər və Ortaq Cəhətlər
Bikar və işsiz anlayışları bir-birinə bənzəsə də, tam eyni deyil. İşsiz – əmək bazarında faktiki iş yeri olmayan şəxsdir və bu, rəsmi statistikada ölçülən sosial göstəricidir. Bikar isə daha geniş məfhumdur. Bəzən insan işsiz olur, lakin həyatında digər məqsədli və faydalı fəaliyyətlə məşğuldur və buna görə də bikar sayılmır. Əksinə, rəsmi iş yeri olan, lakin gününü, vaxtını və imkanlarını səmərəsiz, məzmunsuz və faydasız şəkildə keçirən biri də bikar hesab edilə bilər.
Bunu daha aydın göstərmək üçün aşağıdakı cədvələ nəzər salaq:
| Nümunəvi insan | İşsiz | Bikar | Fərq |
|---|---|---|---|
| Universitet tələbəsi | Bəzən | Ola bilər | Təhsilə yönəlib, lakin fəaliyyətsizdirsə bikar sayılır |
| Evdar qadın | Bəzən | Ola bilər | Ev işləri görürsə bikar deyil, fəaliyyətsizdirsə bikar |
| Təməl işsiz | Bəli | Bəli | Heç bir faydalı fəaliyyətlə məşğul olmur |
| Qeyri-rəsmi işləyən | Xeyr | Ola bilər | İşsiz deyil, lakin vaxtını bihudə keçirirsə bikar sayılır |
Beləliklə, bikarlıq anlayışı təkcə işsizliyə aid edilmir, insan həyatının ümumi faydalılıq və səmərəlilik dərəcəsini əks etdirir.
Bikar İnsanın Cəmiyyətə və Özünə Təsiri
Cəmiyyət baxımından bikarlıq resursların səmərəsiz istifadəsi, potensialın reallaşmaması, sosial passivlik, innovativ ideyaların yaranmaması və ümumi məhsuldarlığın aşağı düşməsi deməkdir. Bikar insanlar ailə münasibətlərində də tez-tez konfliktlərlə qarşılaşır, özlərinə və yaxınlarına dəstək verə bilmir, nəticədə sosial adaptasiyadan kənarda qalırlar.
Fərdi aspektdə isə bikar həyat insanın özünə olan inamını azaldır, psixoloji narahatlıq və məyusluq doğurur. İnsanda vaxtının və ömrünün səmərəsiz keçməsi hissi yaranır. Mütəxəssislər vurğulayır ki, uzun müddət faydasız və boş-bekar qalmaq insanın həyat enerjisini azaldır, motivasiyasını məhdudlaşdırır və ümumilikdə mənəvi tənəzzülə səbəb olur.
Tarixi və Fəlsəfi Baxış
Tarixi baxışda bikarlıq bəzən fəlsəfi kontekstdə də analiz olunub. Antik dövr filosofları insanın yalnız fəaliyyətdə və məqsədli yaşadığı təqdirdə kamilliyə çatacağına inanırdılar. Fars və türk klassik ədəbiyyatında da “bikar” obrazı təkcə işsiz deyil, həm də hədəfsiz və boş yaşamağın simvolu kimi təqdim olunur.
Bəzi filosoflar və psixoloqlar bildirir ki, insan həmişə işləyən, yaradan, öyrənən və fayda verən bir varlıqdır. Bikar olmağın psixoloji kökündə isə özünə və cəmiyyətə inamın zəifləməsi, passivlik və iradəsizlik dayanır. Ədəbiyyatda bikarlıq bəzən “var olmaq və yaşamın mənası” suallarına cavab axtaran fərdin daxili narahatlığı kimi göstərilir.
Müasir Cəmiyyət və Bikar Fenomeni
Müasir dövrdə bikar anlayışı yalnız işsizliklə məhdudlaşmır. Yeni texnologiyalar, sosial şəbəkələr, fərdi və kollektiv asudə vaxt formaları bəzən cəmiyyətin bəzi təbəqələrində bikarlığın yeni formalarını ortaya çıxarır. Məsələn, gənclər arasında gününü mənasız oyunlara, sosial mediada vaxt keçirməyə, nəticəsiz müzakirələrə sərf edən, iş qabiliyyəti və potensialı olduğu halda fəaliyyətsiz qalan insanlar da bikar hesab edilir.
Digər tərəfdən, müasir cəmiyyətlərdə asudə vaxtın düzgün təşkili, könüllü fəaliyyət, sosial layihələrdə iştirak, yeni bacarıqların öyrənilməsi və innovasiyalara yönəlik təşəbbüslər bikarlığın aradan qaldırılması üçün əsas vasitələr kimi dəyərləndirilir. Cəmiyyətin və fərdin inkişafı üçün bikarlıqdan uzaq olmaq, fəaliyyət, əmək və yaradıcılıq ruhunu qorumaq böyük əhəmiyyət daşıyır.
Bikar Olmağın Qarşısını Almaq Üsulları
Bikarlığın qarşısının alınması üçün həm fərdi, həm də ictimai səviyyədə bir sıra tədbirlər görülməlidir. Fərdi səviyyədə insanın özünü tanıması, bacarıq və maraqlarını kəşf etməsi, gündəlik və uzunmüddətli məqsədlər qoyması, planlı və səmərəli həyat tərzi aparması vacibdir. Təhsil, özünüinkişaf, fiziki və intellektual fəaliyyət, könüllü və ictimai təşəbbüslərdə iştirak da bikarlıqdan xilas olmağa kömək edir.
Cəmiyyət səviyyəsində isə iş imkanlarının genişləndirilməsi, gənclərin və qadınların əmək bazarına inteqrasiyası, sosial layihələrin təşviqi, sahibkarlığın və innovasiyaların dəstəklənməsi, təhsil və məşğulluq proqramlarının gücləndirilməsi bikarlığın azaldılmasına səbəb olur. Dövlət və qeyri-dövlət qurumlarının birgə fəaliyyəti cəmiyyətdə fəaliyyətsizliyin və səmərəsizliyin qarşısını almaqda xüsusi rol oynayır.
Bikar sözü Azərbaycan dilində və cəmiyyətində, tarixi, ədəbi, sosial və psixoloji baxımdan dərin köklərə malikdir. Bikar olmaq yalnız işsizlik deyil, həm də insan potensialının tam reallaşmaması, vaxtın və imkanların səmərəsiz istifadəsi, məqsədsiz və mənasız həyat tərzi kimi qiymətləndirilir. Müasir cəmiyyət üçün bikarlıqla mübarizə məhsuldar, faydalı və məqsədli fəaliyyətin təbliği, fərdin və kollektivin inkişafına yönəlmiş təşəbbüslərin dəstəklənməsi ilə mümkün olur. Hər bir insan üçün bikarlıqdan çıxış yolunu tapmaq və fəaliyyət ruhunu qorumaq həyatın əsas şərtlərindən biridir.
Ən Çox Verilən Suallar
Bikar sözü əsasən “işsiz”, “məşğuliyyətsiz”, “vaxtını faydasız keçirən”, “boş-bekar qalan” insan və ya fəaliyyət üçün işlədilir. Fars dilindən gəlir və iki hissədən – “bi” (olmadan) və “kar” (iş) sözlərindən ibarətdir.
Bəli, fərq var. İşsiz rəsmi şəkildə işləməyən şəxsə deyilir, bikar isə həm işsiz, həm də ümumiyyətlə səmərəsiz, məqsədsiz və passiv həyat tərzi keçirən insana aiddir.
Klassik və müasir Azərbaycan ədəbiyyatında bikar obrazı adətən məqsədsiz, səmərəsiz, boş-bekar və həyatdan narazı qəhrəmanlar kimi təsvir edilib. Folklorda isə bikar olmaq çox vaxt mənfi mənada işlədilir.
Bikar insanlar cəmiyyətdə sosial passivlik, potensialın itirilməsi və məhsuldarlığın azalmasına səbəb ola bilər. Bu, ümumi inkişaf və tərəqqiyə mənfi təsir göstərir.
Uzun müddət bikar olan insanlarda özünə inamsızlıq, motivasiya itkisi, ümidsizlik, sosial təcrid və emosional pozğunluqlar müşahidə oluna bilər.
Xeyr. Rəsmi iş yeri olan, lakin vaxtını və imkanlarını səmərəsiz və məqsədsiz keçirən insan da bikar sayılır. Yalnız işsiz olmaqla məhdudlaşmır.
Bikarlıqdan xilas olmaq üçün məqsədli və planlı həyat tərzi seçmək, təhsil və özünüinkişaf, sosial layihələrdə iştirak, asudə vaxtı faydalı fəaliyyətə yönəltmək tövsiyə olunur.
“Bikar oturanı iş götürməz”, “Bikar insanı kasıbçılıq tapar”, “Bikarın başı yuxarı, əli aşağı” kimi atalar sözləri və deyimlər Azərbaycanda geniş yayılıb.
Bəli, yeni texnologiyalar və sosial şəbəkələr gənclər arasında zamanın mənasız və səmərəsiz keçməsi – yeni tip bikarlıq formalarını yaradıb. Bəzən rəsmi işi olsa belə, insan sosial mediada gününü bikar keçirə bilər.
Xeyr, cəmiyyətdə iş imkanlarının genişliyi, təhsil, sosial dəstək, könüllü və ictimai layihələrin mövcudluğu da bikarlığın qarşısının alınmasında böyük rol oynayır. Yəni məsuliyyət həm fərdi, həm də ictimaidir.
