Brüselyoz Xəstəliyi: Səbəbləri, Əlamətləri

Brüselyoz, həm insanlar, həm də heyvanlar arasında yayıla bilən, zoonoz mənşəli (yəni heyvanlardan insanlara keçən) yoluxucu xəstəlikdir. Bu xəstəlik əsasən Brucella cinsinə aid bakteriyalar tərəfindən törədilir və dünyada ən geniş yayılmış zoonozlardan biri hesab olunur. Brüselyoz yalnız sağlamlıq üçün deyil, həm də iqtisadi baxımdan ciddi problem yaradır, çünki heyvandarlıq sahəsində məhsuldarlığın azalmasına, bəzi hallarda isə heyvanların məhv edilməsinə səbəb olur. İnsanlarda brüselyoz çox vaxt uzunmüddətli, xroniki gedişə malik olur və düzgün diaqnoz qoyulmadıqda illərlə davam edə bilər. Xəstəlik həm əkinçilik və heyvandarlıqla məşğul olan insanlarda, həm də təbii yollarla yoluxa biləcək hər kəsdə müşahidə olunur. Yoluxma riski, xüsusilə çiy və pasterizasiya olunmamış süd məhsullarından istifadə edən, heyvanlarla birbaşa təmasda olan şəxslərdə yüksəkdir.

Brüselyoz xəstəliyinin səbəbləri və törədiciləri

Brüselyoz xəstəliyinin törədiciləri Brucella bakteriyalarının müxtəlif növləridir. Bunların hər biri fərqli heyvan növlərində əsasən rast gəlinir, lakin insanlara da keçə bilir. Ən çox rast gəlinən növlər bunlardır:

• Brucella melitensis – əsasən qoyun və keçilər arasında yayılır, insanlarda isə ən ağır gedişli formaya səbəb olur.
• Brucella abortus – inəklərdə yayılır, insanlarda isə nisbətən yüngül, lakin uzunmüddətli xəstəlik yaradır.
• Brucella suis – donuzlar arasında yayılır, insanlarda müxtəlif ağırlaşmalara səbəb ola bilər.
• Brucella canis – itlər arasında rast gəlinir və insanlara da yoluxa bilir.

Bakteriyalar çox davamlıdır. Onlar soyuqda, xüsusilə süd məhsullarında aylarla yaşaya bilər. Ancaq qaynatma və yüksək temperaturda tez məhv olurlar.

Yoluxma yolları

Brüselyoz insandan insana nadir hallarda keçir, əsas yoluxma mənbəyi yoluxmuş heyvanlar və onların məhsullarıdır. Əsas yoluxma yolları bunlardır:

• Çiy və pasterizasiya olunmamış süd və süd məhsulları – pendir, qatıq, qaymaq və s.
• Yoluxmuş heyvan əti – xüsusilə yaxşı bişirilməmiş ət məhsulları.
• Heyvanlarla birbaşa təmas – xüsusilə doğuş zamanı, abort hallarında, qan və digər bioloji mayelərlə təmasda.
• Tənəffüs yolu ilə – heyvan tullantılarının toz halında inhalyasiya edilməsi (əsasən baytarlar, fermerlər və laboratoriya işçilərində).

İnsanların niyə brüselyoza tutulma riski yüksəkdir?

İnsanlar bu xəstəliyə əsasən gigiyena qaydalarına riayət etmədikdə, pasterizasiya olunmamış süd məhsullarından istifadə etdikdə və yoluxmuş heyvanlarla qoruyucu vasitəsiz təmasda olduqda tutulurlar. Ən riskli qruplar bunlardır:

• Fermerlər və çobanlar – qoyun, keçi, inək və digər mal-qaraya yaxın olanlar.
• Baytarlar – heyvanların müayinəsi və müalicəsi zamanı yoluxma ehtimalı yüksəkdir.
• Süd məhsulları istehsalçıları – gigiyenik normalara əməl olunmadıqda yoluxma mümkündür.
• Ət kəsim məntəqələrində çalışan işçilər – yoluxmuş heyvan əti ilə işləyənlər.

Xəstəliyin əlamətləri

Brüselyozun simptomları bəzən digər xəstəliklərə bənzəyir, bu da diaqnozu çətinləşdirir. Əsas əlamətlər bunlardır:

• Uzunmüddətli, bəzən dalğavari xarakterli qızdırma
• Güclü tərləmə, xüsusilə gecələr
• Əzələ və oynaq ağrıları
• Ümumi halsızlıq, yorğunluq
• Qaraciyər və dalağın böyüməsi
• Bəzən dəri səpgiləri, limfa düyünlərinin böyüməsi

Xroniki brüselyoz zamanı isə bu əlamətlər aylarla, hətta illərlə davam edə bilər.

Diaqnostika

Brüselyozun diaqnozu üçün laborator analizlər əsas rol oynayır. Əsas diaqnostik üsullar:

• Seroloji testlər – qan nümunəsində Brucella əleyhinə anticisimlərin aşkarlanması (Wright testi, ELISA və s.)
• Mədəniyyət üsulu – qan və ya digər bioloji mayedən bakteriyanın ayrılması
• PCR analizləri – bakterial DNT-nin aşkarlanması

Diaqnoz üçün bəzən bir neçə metod birlikdə istifadə olunur.

Müalicə üsulları

Brüselyoz bakterial infeksiya olduğundan, müalicə əsasən antibiotiklər vasitəsilə aparılır. Adətən iki və ya daha çox antibiotikin kombinasiyası təyin olunur ki, bu da xəstəliyin təkrarlanma riskini azaldır. Ən çox istifadə olunan dərmanlar:

• Doksisiklin
• Rifampisin
• Streptomisin
• Gentamisin

Müalicə müddəti adətən 6 həftədən 3 aya qədər davam edir. Xroniki hallarda isə daha uzunmüddətli terapiya tələb olunur.

Qarşısının alınması yolları

Brüselyozun profilaktikası üçün əsas tədbirlər:

• Süd və süd məhsullarını pasterizasiya etmək
• Əti yaxşı bişirmək
• Heyvanlarla işləyərkən qoruyucu əlcək, maska və eynəkdən istifadə etmək
• Heyvanların mütəmadi olaraq baytar nəzarətindən keçirilməsi
• Yoluxmuş heyvanların təcrid edilməsi və lazımi tədbirlərin görülməsi

İctimai sağlamlığa təsiri

Brüselyoz yalnız fərdi sağlamlıq problemi deyil, həm də ictimai sağlamlıq üçün böyük təhlükədir. Kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın azalmasına, heyvan itkisinə, həmçinin insanların uzunmüddətli əmək qabiliyyətinin itirilməsinə səbəb olur. Bu baxımdan, xəstəliyin qarşısının alınması həm tibbi, həm də iqtisadi baxımdan əhəmiyyətlidir.

Brüselyoz xəstəliyi həm insanlar, həm də heyvanlar üçün ciddi təhlükə yaradan, uzunmüddətli və xroniki gedişə malik bir infeksiyadır. Onun əsas mənbəyi yoluxmuş heyvanlar və onların məhsullarıdır. Xüsusilə çiy süd, pasterizasiya olunmamış süd məhsulları və yaxşı bişirilməmiş ət xəstəliyin ən çox rast gəlinən ötürülmə yollarıdır. Gigiyenik qaydalara əməl edilməməsi, baytarlıq nəzarətinin zəif olması və risk qrupunda olan insanların qoruyucu tədbirlərdən istifadə etməməsi xəstəliyin yayılmasını sürətləndirir. Bu xəstəlik, vaxtında diaqnoz qoyulmadıqda və düzgün müalicə edilmədikdə, aylarla, hətta illərlə davam edən halsızlıq, oynaq və əzələ ağrıları, orqan zədələnmələri kimi ağır fəsadlara səbəb ola bilər. Buna görə profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsi, risk qruplarının maarifləndirilməsi və heyvanların mütəmadi baytar müayinəsindən keçirilməsi son dərəcə vacibdir.

Ən Çox Verilən Suallar