Azərbaycan vətəndaşlarının gündəlik həyatında hüquqi məsuliyyət anlayışı getdikcə daha da önəmli yer tutur. Avtomobil sahibləri, fərdi sahibkarlar, hüquqi şəxslər və hətta adi vətəndaşlar müxtəlif hallarda qanun pozuntularına görə cərimə oluna bilər. Cərimələrin vaxtında öyrənilməsi və ödənilməsi isə hüquqi problemlərin qarşısını almaq baxımından vacibdir.
Ölkəmizdə texnoloji infrastrukturun inkişafı ilə bir çox dövlət xidmətləri, o cümlədən cərimə məlumatlarının yoxlanması prosesi də elektronlaşmışdır. Bu, vətəndaşların həm vaxtına, həm də səylərinə qənaət edir. Məhkəmə qərarları, yol hərəkəti qaydalarının pozulması, vergi pozuntuları və digər inzibati xətalar nəticəsində tətbiq edilən cərimələrin vaxtında ödənilməsi, vətəndaşların maliyyə cəza tədbirlərindən və əlavə faizlərdən yayınmasına imkan yaradır.
Yol hərəkəti cərimələri xüsusilə diqqət çəkir. Kameralar vasitəsilə qeydə alınan pozuntular avtomatik olaraq sistemdə əks olunur və vətəndaş bu cəriməni sistemdən öyrənə bilər. Əgər bu cərimələr vaxtında ödənilməzsə, əlavə faizlər, sürücülük hüququndan məhrumetmə və ya avtomobilin dayanacaqda saxlanılması kimi nəticələrlə qarşılaşmaq mümkündür. Odur ki, cərimələrin yoxlanılması və nəzarətdə saxlanması hər bir məsuliyyətli vətəndaş üçün vacib vərdiş olmalıdır.
Cərimə növləri və tətbiq sahələri
Cərimələr hüquqi baxımdan inzibati məsuliyyət növüdür və onların məqsədi cəmiyyətdə nizam-intizamı qorumaqdır. Azərbaycanda tətbiq olunan cərimələr bir neçə əsas sahəni əhatə edir və hər sahənin özünəməxsus hüquqi əsasları vardır.
Ən çox rast gəlinən cərimə növü yol hərəkəti qaydalarının pozulmasına görə tətbiq olunan cərimələrdir. Sürət həddinin aşılması, işıqforun qırmızı işığında keçmək, təhlükəsizlik kəmərindən istifadə etməmək, mobil telefondan istifadə kimi hallar bu qəbildəndir. Bu cərimələr əsasən DYP (Dövlət Yol Polisi) tərəfindən təyin olunur və kameralar vasitəsilə qeydə alınır.
Digər növ cərimələr isə vergi qanunvericiliyinin pozulması ilə bağlıdır. Məsələn, vaxtında vergi hesabatlarının təqdim edilməməsi, gəlir vergisinin ödənilməməsi və ya saxta sənədlər təqdim edilməsi vergi orqanları tərəfindən ciddi cəzalandırılır. Bundan əlavə, ekoloji cərimələr, məhkəmə qərarlarının icrasına dair cərimələr və lisenziyasız fəaliyyət göstərən fiziki və hüquqi şəxslərə tətbiq edilən cərimələr də mövcuddur. Hər bir cərimə növü qanunvericilik aktlarında dəqiq şəkildə tənzimlənmişdir.
Elektron hökumət portalı ilə cərimə yoxlama
Cərimə məlumatlarının elektron şəkildə yoxlanılması üçün ən geniş istifadə olunan platforma e-gov.az və dyp.gov.az sistemləridir. Bu portallar vasitəsilə istənilən şəxs şəxsiyyət vəsiqəsinin nömrəsi, FİN kodu və ya avtomobilin dövlət qeydiyyat nişanını daxil etməklə öz adına yazılmış cərimələri görə bilər.
Elektron xidmətlərin üstünlüyü odur ki, istifadəçi sadəcə bir neçə dəqiqəyə istənilən məlumatı əldə edə bilir. Bu sistemdə vətəndaşlara cərimənin miqdarı, tətbiq olunduğu tarix, qayda pozuntusunun təsviri və hətta video görüntülər də təqdim edilir. Bu isə şəffaflığı və etibarlılığı artırır.
Bundan başqa, bu platformalarda cərimələrin onlayn ödənişi də mümkündür. Elektron ödəniş sistemləri – ASAN ödəniş, Kapital Bank, ABB və digər bankların mobil tətbiqləri ilə cəriməni dərhal ödəmək olur. Bu da prosesi sadələşdirir və vətəndaşı əlavə xərclərdən və vaxt itkisinə səbəb olan məhkəmə proseslərindən qoruyur.
Cərimə ödənişi necə həyata keçirilir?
Cərimə tətbiq edildikdən sonra onun ödənişi üçün 30 gün müddət verilir. Əgər vətəndaş bu müddət ərzində cəriməni ödəyərsə, əlavə faizlər tətbiq olunmur. Ancaq ödəniş gecikdirilərsə, gecikmə faizləri əlavə olunur. Əgər bu vəziyyət də uzanarsa, məsələ məhkəməyə göndərilə bilər və icra prosesi başlayar.
Cərimə ödənişləri elektron vasitələrlə həyata keçirilə bilər. Bu zaman ASAN ödəniş sistemi, bankların onlayn xidmətləri, mobil bankçılıq tətbiqləri və terminallar istifadə olunur. Ödəniş zamanı istifadəçidən şəxsiyyət vəsiqəsinin seriya nömrəsi və FİN kodu, yaxud cərimə qərarının nömrəsi tələb oluna bilər. Əgər avtomobilə aid cərimə varsa, dövlət nömrə nişanı və qeydiyyat şəhadətnaməsinin seriyası ilə ödəniş mümkündür.
Cərimələrə dair bildiriş və xəbərdarlıqlar
Cərimələr haqqında vətəndaşlara bildirişlər SMS və e-mail vasitəsilə göndərilə bilər. Əgər şəxs “e-gov.az” portalında qeydiyyatdan keçibsə və elektron hökumət xidmətlərinə abunə olubsa, o zaman DYP və digər orqanlardan gələn cərimələr haqqında dərhal xəbərdar olur. Bu sistemin bir digər üstünlüyü ondan ibarətdir ki, şəxs xəbərdarlıqdan sonra cəriməni daha tez ödəməklə gecikməyə görə faiz ödənilməsindən yayınır.
Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi hallarda bildirişlər gecikə bilər və bu səbəbdən vətəndaş öz təşəbbüsü ilə dövri olaraq cərimə vəziyyətini yoxlamalıdır. Bunun üçün aylıq yoxlama vərdişi formalaşdırmaq tövsiyə olunur.
Cərimələrin silinməsi və etiraz prosesi
Əgər vətəndaş cərimə qərarı ilə razı deyilsə, qanunvericiliyə uyğun olaraq, 10 gün müddətində həmin qərara etiraz edə bilər. Etiraz prosesi məhkəmə yolu ilə aparılır. Bu zaman şəxs sübutlar təqdim etməli və cərimənin əsassız olduğunu göstərməlidir.
Bəzi hallarda texniki səhvlər və ya qeyri-dəqiq kameralar nəticəsində cərimə yazıla bilər. Belə hallarda vətəndaş müvafiq orqana yazılı şəkildə müraciət etməklə, araşdırma tələb edə bilər. Araşdırma nəticəsində cərimənin silinməsi mümkündür. Cərimələrin silinməsi yalnız hüquqi əsaslarla mümkündür və bu prosesin nəticəsi müvafiq qərarlarla rəsmiləşdirilir.
Təşviqat və maarifləndirmə tədbirləri
Azərbaycan Respublikasının hüquq-mühafizə orqanları, xüsusilə Daxili İşlər Nazirliyi və Dövlət Yol Polisi vətəndaşların hüquqi maarifləndirilməsi üçün müxtəlif təşviqat kampaniyaları həyata keçirir. Sosial mediada video çarxlar, maarifləndirici postlar, mətbuat konfransları və açıq dərslər vasitəsilə cərimə mövzusunda məlumatlar yayılır.
Eyni zamanda məktəblərdə, ali təhsil müəssisələrində və iş yerlərində hüquqi biliklərə dair seminarlar keçirilir. Bu tədbirlər vətəndaşların məsuliyyət hissini artırır və qanunlara hörmət prinsipini gücləndirir. Maarifləndirmə cərimələrin azalmasına da birbaşa təsir edir.
Cərimələrin ödənilməməsinin nəticələri
Cərimənin ödənilməməsi ciddi hüquqi nəticələr doğura bilər. İlk mərhələdə faiz tətbiq olunur. Əgər bu da ödəməyə səbəb olmazsa, məsələ icra şöbələrinə yönləndirilir və mülki icra prosesi başlanır. Bu zaman vətəndaşın bank hesablarına, əmlakına və ya digər gəlirlərinə həbs qoyula bilər.
Avtomobil cərimələri zamanı cərimələr toplanaraq müəyyən həddi keçərsə, sürücülük hüququ müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Bundan başqa, bəzi hallarda ölkədən çıxışa da qadağa qoyula bilər. Belə hüquqi nəticələr vətəndaş üçün həm maddi, həm də sosial narahatlıq yarada bilər.
Cərimə yoxlama vərdişi formalaşdırmaq
Hər bir vətəndaşın mütəmadi olaraq cərimə vəziyyətini yoxlaması, hüquqi sabitlik və şəxsi rahatlıq baxımından faydalıdır. Ayda bir dəfə e-gov.az və ya dyp.gov.az portallarında yoxlama aparmaq, xəbərdarlıqları nəzərdən keçirmək və lazım gəldikdə ödənişləri gecikdirmədən həyata keçirmək tövsiyə olunur.
Texnoloji dövrümüzdə bu proseslər cəmi bir neçə dəqiqə vaxt tələb edir. Bu vərdiş həm cərimənin miqdarının artmasının, həm də hüquqi problemlərin qarşısını alır. Eyni zamanda bu məsuliyyətli yanaşma cəmiyyətin hüquqi maarifləndirilməsi prosesinə də töhfə verir.
Cərimə yoxlama prosesi yalnız yol hərəkəti qaydalarının deyil, ümumilikdə hüquqi məsuliyyətin daşıyıcısı olan bütün vətəndaşlar üçün əhəmiyyətlidir. Elektron portalların mövcudluğu bu prosesi əlçatan və sürətli edir. Cərimələrin vaxtında ödənilməsi, qanunvericiliklə tanışlıq və hüquqların qorunması cəmiyyətin hüquqi sabitliyini təmin edən əsas faktorlar sırasındadır. Hər bir vətəndaşın bu məsuliyyəti daşıması, həm onun şəxsi həyatında, həm də ümumi ictimai asayişdə müsbət dəyişikliklərə səbəb olur.
Ən Çox Verilən Suallar
Cərimə e-gov.az, dyp.gov.az və ya ASAN ödəniş portalları vasitəsilə şəxsiyyət vəsiqəsi və ya dövlət qeydiyyat nişanı ilə yoxlanıla bilər.
Vaxtında ödənilməyən cərimələrə faiz əlavə olunur, daha sonra məsələ icra orqanlarına yönləndirilə bilər.
Bəli. 10 gün müddətində məhkəməyə müraciət etməklə cərimə qərarına etiraz etmək mümkündür.
Kameralar, yol polisi əməkdaşları və digər avtomatik sistemlər vasitəsilə pozuntu qeydə alınaraq cərimə yazılır.
Mobil bankçılıq tətbiqləri, bank terminalları və internet bank vasitəsilə ödəmə mümkündür.
Texniki səhv və ya haqsız qərar olduğu sübuta yetirilərsə, cərimə silinə bilər.
Əgər elektron hökumət sistemində qeydiyyat varsa, SMS və ya e-mail vasitəsilə xəbərdarlıq edilir.
Bu məbləğ qanunla tənzimlənir və konkret faiz dərəcələri inzibati xətalar məcəlləsində göstərilib.
Bəzi hallarda borclu şəxslərə ölkədən çıxış qadağası qoyula bilər.
Qərarın tətbiqindən sonra 30 gün müddətində ödənilməlidir.
