Cift : Elmi-Tibbi Tərifi, Formalaşması, Quruluşu

“Cift” anlayışı Azərbaycan mədəniyyətində və tibbi terminologiyada fərqli kontekstlərdə istifadə olunur. Ən çox tanınan mənası ilə “cift” doğuş prosesinə aid edilən bir bioloji orqandır. Hamiləlik zamanı uşağın ana bətnində bəslənməsini, oksigen almasını və tullantıların atılmasını təmin edən bu orqan “plasenta” olaraq da tanınır. Digər tərəfdən, cəmiyyətin bəzi bölgələrində “cift” sözü, insanın eyni anda dünyaya gələn əkiz bacı və ya qardaşına da deyilir. Bundan əlavə, xalq arasında bəzi mifoloji, dini və simvolik anlamlar da bu sözə yüklənmişdir.

Maraqlıdır ki, “cift” təkcə bioloji anlayışla məhdudlaşmır, onun ətrafında formalaşmış bir sıra inanclar, adətlər və davranış modelləri mövcuddur. Bu inanc və davranışlar yüz illər boyu formalaşmış və bəzi bölgələrdə bu günə qədər qorunub saxlanılmışdır. Hamiləlik dövründə və doğuşdan sonra ciftin torpağa basdırılması, müəyyən dualarla torpağa verilməsi, bəzi mərasimlərdə istifadə olunması kimi hallar həm folklorun, həm də mədəniyyətin bir parçasına çevrilib.

Ciftin Elmi-Tibbi Tərifi

Cift (plasenta) qadın orqanizmində hamiləlik zamanı formalaşan müvəqqəti bir orqandır. Bu orqan dölün ana ilə əlaqəsini təmin edir və onun həyatda qalması üçün olduqca vacib rol oynayır.

Cift ana bətnindəki döl ilə ana arasında maddə mübadiləsini təmin edən bir vasitədir. Bu orqan qan vasitəsilə körpəyə oksigen və qida maddələrinin çatdırılmasına, eləcə də tullantı maddələrinin döl tərəfindən atılmasına kömək edir. Cift yalnız hamiləlik zamanı mövcud olur və doğuş zamanı uşaqlıqdan ayrılaraq bədəndən çıxarılır.

Ciftin Formalaşması və Quruluşu

Hamiləliyin ikinci həftəsindən etibarən ciftin formalaşması prosesi başlayır. Əsasən dölün xarici hüceyrələrindən inkişaf edir və uşaqlığın daxili divarına birləşir.

Ciftin strukturunda damarlar, villuslar (kiçik barmaqvari çıxıntılar), damar içi maye və birləşdirici toxumalar yer alır. Bu orqanın səthi son dərəcə nazik olmasına baxmayaraq, o, oksigen, qida və hormonların ötürülməsində fövqəladə dərəcədə səmərəlidir.

Ciftin Funksiyaları

Cift bir neçə həyati vacib funksiyanı yerinə yetirir. Qidalanma funksiyası sayəsində dölə qida və oksigen ötürülür, tullantı maddələr isə ana qanına keçir.

Digər bir funksiyası hormon istehsalıdır. Cift hamiləlik hormonlarını (HCG, progesteron, estrogen) ifraz edir və bu, hamiləliyin qorunmasına yardım edir. Eyni zamanda immunoloji baryer rolu oynayaraq bəzi infeksiyalardan qoruyur.

Ciftlə Bağlı Mifoloji və Xalq İnancları

Azərbaycanın bir sıra bölgələrində “cift”in xüsusi qüvvəyə malik olduğu düşünülür. İnanclara görə, cift insanın “sirdaşı” və ya “bədənin tamamlayıcısı” sayılır.

Çox vaxt doğuşdan sonra cift torpağa basdırılır. İnanılır ki, cift düzgün şəkildə basdırılmazsa, uşaq böyüyəndə sağlamlıq və davranış problemləri yaşaya bilər. Bu, folklorun bir hissəsi olaraq nəsildən-nəslə ötürülür.

Əkiz Doğumlarda “Cift” Anlayışı

Əkiz doğulan uşaqlardan biri digərinə nisbətən zəif olarsa, kənd yerlərində bu vəziyyət “cifti güclüdür, o biri zəifdir” deyə şərh olunur. Bəzi bölgələrdə isə əslində “cift” sözü bir insanın “ruh əkizi” kimi də qəbul edilir.

Əkiz uşaqların valideynləri tərəfindən biri digəri ilə müqayisədə daha çox himayə olunursa, bu zaman da “cifti budur” deyimi işlədilir.

Ciftin Təhlükəli Halları və Diaqnostikası

Bəzi hallarda cift düzgün yerləşməyə və ya vaxtından əvvəl ayrılmağa başlaya bilər. Bu hallar həm ana, həm də döl üçün təhlükə yarada bilər.

Placenta previa (ciftin uşaqlıq yolunu bağlaması), placenta abruption (vaxtından əvvəl ayrılması) və ciftin qanlanmasının zəifləməsi kimi hallar vaxtında aşkarlanmalıdır. Ultrasəs diaqnostikası bu baxımdan vacibdir.

Doğuşdan Sonra Ciftin Atılması və Tibbi Prosesi

Uşaq doğulduqdan sonra qısa müddətdə (adətən 5-30 dəqiqə) cift də bədəndən ayrılır. Bu mərhələ doğuşun son hissəsi hesab olunur.

Cift tam çıxarıldıqdan sonra onun bütövlüyü yoxlanılır. Əgər ciftin hissəsi ana bədənində qalsa, infeksiya və ağır qanaxma yarana bilər. Bu səbəbdən həkimlərin nəzarəti vacibdir.

Dini və Simvolik Yanaşmalar

İslam dinində ciftin müqəddəsliyi qeyd olunmasa da, bəzi alimlər onun hörmətlə torpağa basdırılmasını tövsiyə edir. Bu, əslində gigiyenik və mədəni baxımdan da mənalı sayılır.

Bəzi hallarda cift evin həyətində, bəzən isə müqəddəs yerlərin yaxınlığında torpağa verilir. Məqsəd uşağın həyatına bərəkət və uğur gətirməkdir.

Azərbaycanda Mədəni Dəyərlər və Ciftlə Bağlı Adətlər

Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində ciftlə bağlı fərqli adətlər var. Quba, Lənkəran, Şəki kimi yerlərdə cift xüsusi dua və mərasimlərlə torpağa verilir.

Bu zaman yaşlı qadınlar dua oxuyur, uşağa sağlamlıq və xoşbəxtlik arzulayırlar. Bəzən ciftin basdırıldığı yerə ağac əkilir və bu, uşağın ağacı sayılır.

Cift anlayışı bioloji, tibbi və mədəni baxımdan zəngin və çoxşaxəlidir. O, hamiləlik dövründə körpənin yaşaması və inkişafı üçün həyati əhəmiyyətə malik bir orqandır. Onun funksiyaları, quruluşu və doğuşdan sonra bədəndən çıxarılması tibbi baxımdan ciddi nəzarət tələb edir.

Eyni zamanda, Azərbaycan xalqı arasında ciftin simvolik və mənəvi anlamları da böyük yer tutur. Ciftə bağlı inanclar, mərasimlər və adətlər, xalqın təbiətə və insan həyatına verdiyi dərin dəyəri əks etdirir. Ciftin həm müasir tibb, həm də qədim mədəniyyət kontekstində öyrənilməsi, anlayışın çoxqatlı təhlilinə imkan verir. Bu baxımdan ciftə yanaşma təkcə bioloji deyil, həm də mədəni miras baxımından əhəmiyyətlidir.

Ən Çox Verilən Suallar