İnsanların davranış və əxlaqi keyfiyyətləri əsrlər boyu cəmiyyətlərdə formalaşmış və dəyərləndirilmişdir. Bu dəyərlərdən biri də “cömərdlik” anlayışıdır. “Cömərd” sözü sadəcə bir sifət olmaqdan əlavə, bir insanın iç dünyasını, xarakterini və münasibətini ifadə edən dərin mənalı anlayışlardan biridir. Bu söz daha çox əliaçıqlıq, səxavət və yardımsevərliklə əlaqələndirilir. Azərbaycan xalqının mənəvi irsində cömərdlik həm dini, həm mədəni, həm də ailəvi mühitdə yüksək qiymətləndirilmişdir.
Qədim türk dastanlarında, xalq nağıllarında, atalar sözlərində və klassik ədəbiyyatda “cömərd” insan obrazı ideal insan nümunəsi kimi təqdim olunmuşdur. Cömərd olmaq yalnız maddi yardım göstərmək deyil, həm də vaxtını, diqqətini, mərhəmətini, sevgisini paylaşmaq bacarığıdır. Bu anlayış, insan münasibətlərində mərhəmət və dostluğun əsas dayaqlarından biri kimi çıxış edir.
Cömərd sözünün lüğəvi və etimoloji mənası
“Cömərd” sözü Azərbaycan dilinə fars dilindən keçmişdir. Farsca “javanmard” sözündən törəmişdir. Bu söz “gənc və mərd”, yəni “igid, kişilikli və səxavətli” mənalarını özündə birləşdirir. Sonralar türk dillərində bu forma “cömərd” kimi qısaldılmış və ümumi mənada “əliaçıq, səxavətli, yardımsevər” şəklində işlənməyə başlamışdır.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində “cömərd” sözü aşağıdakı kimi izah edilir:
“Əliaçıq, xəsis olmayan, var-dövlətini ehtiyacı olanlarla paylaşmaqdan çəkinməyən insan”.
Reklam
Bu tərifdən də göründüyü kimi, cömərdlik yalnız maddi imkanla deyil, insanın daxili keyfiyyətləri ilə bağlıdır. Bir insanın cömərd olması onun humanist və mərhəmətli olmasının göstəricisidir.
Cömərdlik anlayışının ədəbi və folklor baxımından izahı
Azərbaycan xalq ədəbiyyatında “cömərd” obrazı qəhrəmanlıqla, dürüstlüklə və xalq üçün çalışan şəxsiyyətlərlə bir sırada çəkilir. Qəhrəmanlar nə qədər igid və döyüşkən olsalar da, eyni zamanda cömərd olmaları onların əsl xalq qəhrəmanı kimi yadda qalmasına səbəb olur. Məsələn, Dədə Qorqud dastanlarında cömərdlik igidlik qədər uca tutulur. El üçün çalışan, qonağa hörmət edən, malını bölüşən insan cəmiyyətin hörmətini qazanır.
Atalar sözlərində də cömərd insanın yüksək dəyəri vurğulanır:
- “Cömərd varını yeyər, adını qoyar.”
- “Cömərd verdikcə sevilər, xəsis verdikcə sevilməz.”
Bu ifadələr göstərir ki, xalq arasında cömərdlik həm mənəvi zənginlik, həm də nüfuzlu insan olmanın təməlidir.
İslam dinində cömərdlik
İslamda cömərdlik çox yüksək qiymətləndirilən əxlaqi keyfiyyətlərdəndir. Qurani-Kərimdə və Hədislərdə səxavət, zəkat, infak, ehsan və xeyirxahlıq kimi anlayışlar cömərdliyin təzahürləri kimi göstərilir. Müsəlmanlar üçün bu, bir ibadət formasıdır. Allah yolunda mal vermək, ehtiyacı olanlara yardım etmək, könüllü olaraq paylaşmaq imanın gücünü və Allaha yaxınlığı göstərən əməllərdən sayılır.
Peyğəmbər Məhəmməd (s.ə.s) buyurur:
“Cömərd insan Allaha, cənnətə və insanlara yaxın, xəsis isə onlardan uzaqdır.”
Bu hədis göstərir ki, cömərdlik yalnız sosial münasibət deyil, həm də dini məsuliyyət kimi qəbul edilir. İslam tarixində tanınmış səhabələr, övliya və alimlər eyni zamanda cömərdlik nümunələri ilə yadda qalmışlar.
Cömərdliyin gündəlik həyatda əhəmiyyəti
Cəmiyyətin sağlam inkişafı üçün cömərd insanların çoxluğu vacibdir. Əliaçıq insanlar sosial yardımlaşmanı gücləndirir, kasıblar və ehtiyacı olanlar üçün ümidsizlik hissini azaldır. Cömərdlik təkcə pul vermək deyil, eyni zamanda:
- Vaxtını bölüşmək,
- Bacarığını paylaşmaq,
- İnsanlara mənəvi dəstək olmaq kimi formalarda da təzahür edir.
Qonşuya bir boşqab yemək aparmaq, ehtiyacı olan şagirdə kitab bağışlamaq, xəstəyə baş çəkmək – bütün bunlar cömərdlik nümunəsidir. Bu davranışlar cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini qoruyur, insanlar arasında inam və sevgi yaradır.
Cömərd və xəsis anlayışlarının müqayisəsi
“Cömərd” sözünün əks mənalısı “xəsis”dir. Xəsis insan imkanlı olsa belə, yardım etməz, paylaşmaqdan çəkinər, hətta başqasının ehtiyacını görə-görə susar. Cömərdlik isə bunun əksinə olaraq, fədakarlıq və insansevərlik tələb edir.
| Anlayış | Müsbət xüsusiyyət | Mənfi xüsusiyyət |
|---|---|---|
| Cömərd | Paylaşmaq, yardım etmək, insanlara fayda vermək | – |
| Xəsis | – | Mənfəət düşkünü olmaq, paylaşmamaq, cəmiyyətə yadlaşmaq |
Xalq içində cömərd insanlar nüfuzlu, xəsis insanlar isə tənqid olunan kəslərdir. Buna görə də cəmiyyət cömərdliyi təkcə əxlaqi deyil, həm də sosial məsuliyyət kimi qəbul edir.
Cömərdlik və liderlik əlaqəsi
Əsl lider olmaq üçün təkcə ağıllı və bacarıqlı olmaq kifayət etmir. Cəmiyyəti arxasınca aparan şəxs həm də cömərd və əliaçıq olmalıdır. Tarixdə tanınmış liderlər – istər dövlət başçıları, istər sərkərdələr, istərsə də dini rəhbərlər – cömərdlikləri ilə yadda qalıblar.
Cömərd lider:
- Əməkdaşlarına qarşı ədalətli olur,
- Sosial layihələrə dəstək verir,
- Müxtəlif təbəqələrə eyni məsafədə durur,
- Fədakar davranışlar göstərir.
Bu keyfiyyətlər insanları onun ətrafına cəlb edir və etimad yaradır. Liderlikdə cömərdlik həm maddi, həm də mənəvi mənada aparıcı gücdür.
Cömərdlik uşaqlara necə aşılanmalıdır?
Cömərdlik öyrədilə bilən və tərbiyə ilə formalaşan əxlaqi bir keyfiyyətdir. Uşaqlara erkən yaşlardan bu dəyəri aşılamaq üçün ailə və məktəb mühüm rol oynayır. Məsələn:
- Uşağa pay verməyi öyrətmək,
- Ehtiyacı olanla paylaşmaq vərdişi yaratmaq,
- Təşəkkür və minnətdarlıq hissini inkişaf etdirmək,
- Kiçik yaşlardan cəmiyyətə xidmət etməyi təşviq etmək.
Bu dəyərlər öyrədildikdə cömərdlik uşağın xarakterinə hopur və gələcəkdə onu vicdanlı, empatiya sahibi bir şəxsiyyətə çevirir.
Cömərdlik insanın mənəvi zənginliyinin göstəricisidir. Maddi imkanların çoxluğu ilə yox, paylaşmaq iradəsi ilə dəyərləndirilir. Cömərd insan başqasının sevincindən sevinən, dərdini bölən və ehtiyac içində olanı tək qoymayan insandır. Həm dini baxımdan, həm sosial həyat, həm də fərdi inkişaf üçün cömərdlik həyatın ayrılmaz hissəsidir. Cəmiyyətin güclənməsi və mənəvi dirçəlişi cömərd insanlarla mümkündür. Ona görə də cömərd olmaq təkcə seçim deyil, həm də borcdur.
Ən Çox Verilən Suallar
Cömərd sözü əliaçıq, səxavətli, xəsis olmayan və ehtiyacı olanlarla paylaşmaqdan çəkinməyən insanı ifadə edir. Bu anlayış həm maddi, həm də mənəvi yardımları əhatə edir.
Cömərd sözü fars dilindən gəlir və ‘javanmard’ – yəni ‘gənc və mərd’ ifadəsinin qısaldılmış formasıdır. Türk dillərində mənası ‘igid, səxavətli, kişi kimi’ anlamlarına uyğunlaşdırılmışdır.
Xeyr. Cömərdlik yalnız pul və ya mal verməklə məhdudlaşmır. Vaxt ayırmaq, bilik paylaşmaq, mənəvi dəstək vermək də cömərdliyin nümunələridir.
İslamda cömərdlik yüksək dəyər kimi qəbul olunur. Quranda və Hədislərdə yardım etmək, səxavətli olmaq və mal-dövlətini ehtiyacı olanla bölüşmək Allaha yaxın əməllərdən sayılır.
Cömərdliyin əksi xəsislikdir. Xəsis insan paylaşmağı sevməz, yardım etməz və malını özündə saxlamaq istəyər. Xəsislik həm mənəvi, həm sosial baxımdan neqativ keyfiyyət sayılır.
Xeyr. Cömərdlik var-dövlətlə ölçülmür. İnsan az da olsa paylaşmaq, başqasına fayda vermək istəyirsə, o, cömərddir. Əsas məsələ niyyət və əxlaqi yanaşmadır.
Uşaqlara cömərdlik kiçik yaşlardan örnək göstərməklə, paylaşmağı təşviq etməklə və onların başqalarına kömək etməsinə şərait yaratmaqla aşılanmalıdır. Ailədə bu dəyərin yaşadılması vacibdir.
Cömərd insanlar cəmiyyətin sosial ədalətini, yardımlaşma və birlik ruhunu gücləndirir. Onlar ehtiyaclılara kömək etməklə həm nümunə olur, həm də inamı artırırlar.
Azərbaycan xalq ədəbiyyatında cömərd obrazları qəhrəmanlıqla bir sırada verilir. Dədə Qorqud dastanları, atalar sözləri və klassik ədəbiyyat nümunələrində cömərdlik yüksək mənəvi keyfiyyət kimi təqdim olunur.
Əsl lider cəmiyyəti arxasınca aparmaq üçün sadəcə ağıllı deyil, həm də cömərd olmalıdır. Cömərd liderlər əməkdaşlıq yaradır, etimad qazanır və sosial məsuliyyət daşıyır.
