“Cüssə” Azərbaycan dilində əsasən insanın və ya heyvanın bədən ölçüsünü, fiziki quruluşunu ifadə edən sözdür. Bu söz, həm canlı varlıqların həcmi və görünüşü, həm də bəzən predmetlərin ümumi ölçülərini təsvir etmək üçün istifadə olunur. Cüssə anlayışı, təkcə ölçü ilə məhdudlaşmır, həm də sağlamlıq, güc və görünüşlə əlaqəli ümumi təəssüratı ifadə edə bilər. Məsələn, iri cüssəli bir insan haqqında danışarkən, biz təkcə onun boyunu və çəkisini deyil, həm də ümumi bədən quruluşunu nəzərdə tuturuq. Ədəbi və gündəlik dilimizdə “cüssə” sözü tez-tez müxtəlif sifətlərlə işlədilir – iri cüssəli, balaca cüssəli, zərif cüssəli və s. Bu, təsvir edilən varlığın daha canlı və aydın təsvirini yaradır. Qrammatik baxımdan isim olan “cüssə” həm konkret, həm də bədii mətnlərdə təsviri məqsədlə geniş istifadə edilir. Tarixi baxımdan söz ərəb dilindən dilimizə keçmiş və mənasını qoruyaraq işlənməyə davam etmişdir. Gündəlik həyatdakı istifadəsi çoxdur: idmanda, tibb sahəsində, məişətdə və hətta metaforik mənada şəxsiyyətin gücünü və təsirini ifadə etmək üçün işlədilə bilər.
Cüssə sözünün lüğəvi mənası
“Cüssə” sözü insanın və ya heyvanın bədən ölçüsü, fiziki həcmi mənasında işlədilir. Bu, həm hündürlük və en ölçülərini, həm də ümumi fiziki görünüşü əhatə edir. İri cüssə gücü, balaca cüssə isə çevikliyi təsvir edə bilər.
Bəzi hallarda “cüssə” sözü əşya və predmetlər üçün də işlədilir. Məsələn, “cüssəsi böyük bina” ifadəsi onun həcminin çox olduğunu göstərir. Bu istifadədə sözün məcazi çalarları da ortaya çıxır.
Mənşə və etimologiya
“Cüssə” ərəb dilindən Azərbaycan dilinə keçmişdir. Ərəb dilində “jussa” (جثة) şəklində olan bu söz bədən, kütlə, ölçü mənalarını ifadə edir. Orta əsrlərdən etibarən ədəbi dilimizdə mövcud olmuş və orijinal mənasını qorumuşdur.
Azərbaycan türkcəsində bu söz tələffüz baxımından sadələşərək “cüssə” formasını almışdır. Bu gün də həm danışıq dilində, həm də yazılı ədəbi dildə işləkdir.
Qrammatik xüsusiyyətləri
Qrammatik baxımdan “cüssə” isimdir və cümlədə mübtəda, tamamlıq və ya xəbər vəzifəsində işlənə bilər. Çox vaxt təyinlə birlikdə işlənərək təsviri gücü artırır.
Məsələn: “O, iri cüssəli bir kişidir” və ya “Qartalın cüssəsi kiçik olsa da, gücü böyükdür”. Bu nümunələrdə söz həm insan, həm də heyvan haqqında işlədilir.
Sinonimlər və antonimlər
“Cüssə” sözünün sinonimləri sırasında “bədən quruluşu”, “fiziki ölçü”, “görünüş” ifadələrini qeyd etmək olar. Daha poetik mətnlərdə “gövdə” sözü də sinonim kimi istifadə oluna bilər.
Antonim olaraq isə “balaca bədən quruluşu”, “kiçik ölçü” kimi ifadələr göstərilə bilər. Ədəbi dilimizdə antonimlər adətən sifətlərlə birlikdə qurulur.
Ədəbi dildə və təsviri üslubda istifadəsi
Bədii ədəbiyyatda “cüssə” çox vaxt obrazın xarakterini təsvir etmək üçün işlədilir. İri cüssəli obrazlar adətən güclü, qəhrəman xarakterlər kimi təsvir olunur.
Kiçik cüssəli obrazlar isə çevik, ağıllı və bəzən zəif, lakin hiyləgər xüsusiyyətlərlə təqdim edilir. Bu, sözün təsviri üslubda çevik istifadə imkanını göstərir.
Gündəlik nitqdə “cüssə” sözündən həm insanları, həm heyvanları, həm də obyektləri təsvir etmək üçün istifadə edilir. Məsələn, idmançılar haqqında “iri cüssəli güləşçi” ifadəsi geniş yayılıb.
Heyvan təsvirlərində isə “cüssəsi böyük ayı” və ya “balaca cüssəli pişik” kimi ifadələr istifadə olunur. Bu, nitqə aydınlıq və konkretlik gətirir.
Cümlə nümunələri ilə izah
- O, iri cüssəsinə baxmayaraq çox çevik idi.
- Balaca cüssəli bu uşaq çox güclü çıxış etdi.
- Qartalın cüssəsi kiçik olsa da, qanadları çox geniş idi.
- Bu binanın cüssəsi bütün məhəlləni kölgədə qoyurdu.
- Cüssəli idmançı asanlıqla qalib gəldi.
- Kiçik cüssəli it sahiblərinə çox bağlı idi.
- Atın cüssəsi onun gücünü göstərirdi.
- Bu avtomobil kiçik cüssəli olsa da, çox sürətlidir.
- O, iri cüssəsi ilə hamının diqqətini çəkirdi.
- Zərif cüssəli rəqqasə səhnədə yüngül hərəkət edirdi.
Məcazi mənada istifadəsi
Bəzən “cüssə” sözü məcazi mənada da işlədilir. Məsələn, “fikrin cüssəsi” ifadəsi ideyanın böyüklüyünü vurğulayır.
Bu tip istifadələrdə söz fiziki ölçüdən çıxaraq mənəvi və ya intellektual gücü ifadə edir. Ədəbi dildə bu, təsviri daha da dərinləşdirir.
“Cüssə” sözü Azərbaycan dilində həm birbaşa, həm də məcazi mənada işlədilən, təsvir imkanları geniş bir anlayışdır. Onun əsas mənası insanın, heyvanın və ya əşyanın fiziki ölçüsü, bədən quruluşudur. Ərəb dilindən keçmiş olan bu söz əsrlərdir dilimizdə işlənir və mənasını qoruyur. Ədəbi dildə obraz təsviri üçün mühüm vasitədir, gündəlik nitqdə isə aydın və konkret təsvir yaratmaq üçün istifadə olunur. “Cüssə” həm güc, həm də zəiflik simvolu ola bilər – bu, onun işlədildiyi kontekstdən asılıdır. Müasir dildə də aktiv işlənməsi göstərir ki, söz hələ uzun illər ifadə imkanlarını qoruyacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
Cüssə insanın, heyvanın və ya əşyanın bədən ölçüsü, fiziki quruluşu və həcmi deməkdir. Bu söz həm birbaşa, həm də bəzən məcazi mənada işlədilir.
Cüssə ərəb dilindən Azərbaycan dilinə keçmişdir. Ərəb dilində ‘jussa’ bədən, kütlə və ölçü mənalarını ifadə edir.
Cüssə isimdir. Cümlədə mübtəda, tamamlıq və ya xəbər vəzifəsində çıxış edə bilər.
Bədən quruluşu, fiziki ölçü, görünüş və gövdə sözləri ‘cüssə’ ilə yaxın mənalıdır.
Kiçik bədən quruluşu, balaca ölçü kimi ifadələr antonim sayılır. Ədəbi dildə bu, sifətlərlə qurulur.
Gündəlik nitqdə cüssə sözü insan, heyvan və əşyaların ölçüsünü təsvir etmək üçün işlədilir. Məsələn, iri cüssəli idmançı.
Ədəbi dildə cüssə obrazın xarakterini və fiziki təsvirini yaratmaq üçün istifadə olunur. İri cüssə gücü, kiçik cüssə çevikliyi vurğulaya bilər.
O, iri cüssəsinə baxmayaraq çevik idi; Balaca cüssəli uşaq güclü idi; Qartalın cüssəsi kiçik olsa da, güclü qanadları vardı.
Bəli, məsələn, ‘fikrin cüssəsi’ ifadəsi ideyanın böyüklüyünü göstərir. Bu, bədii dildə təsviri gücləndirir.
Çünki o, varlığın ölçüsü və xarici görünüşü haqqında dəqiq təsəvvür yaradır, həm də nitqin təsir gücünü artırır.
