Cəsəd: Anlayışın Mənası, Dini Aspekti

İnsanın dünyaya gəlişi kimi, dünyadan köçməsi də həyatın qaçılmaz həqiqətlərindən biridir. Hər bir insan doğulur, yaşayır, müxtəlif təcrübələr toplayır və nəhayət, bədənindəki ruh ayrıldığında həyat dövrü tamamlanır. Bu nöqtədən sonra insan bədəni artıq “cəsəd” adlanır. Dini baxımdan cəsədin statusu, ona göstərilən hörmət və həyata keçirilən dəfn mərasimləri xüsusi önəm daşıyır. İslam dini, habelə digər səmavi dinlər, insanın bədənini ruh ayrıldıqdan sonra da müqəddəs sayır və onun təmiz, hörmətli şəkildə torpağa tapşırılmasını əmr edir. Qurani-Kərimdə insanın torpaqdan yaradıldığı və yenidən torpağa qayıdacağı vurğulanır ki, bu da bədənin faniliyi və əbədi həyatın ruhani yönünə işarədir. Peyğəmbərimiz Məhəmməd (s.ə.s.) də cəsədlə davranışda diqqətli olmağı, onun təhqir edilməməsini və tezliklə dəfn olunmasını tövsiyə etmişdir. Cəsədin yuyulması, kəfənlənməsi və dəfn edilməsi dini ənənələrdə yalnız ritual deyil, həm də böyük əhəmiyyət daşıyan mənəvi borc hesab olunur. Bu mərasimlərdə məqsəd, ölən insana son hörməti göstərmək və onun ruhuna dua etməkdir. Cəsədin dini baxımdan dəyərləndirilməsi yalnız İslamla məhdudlaşmır; xristianlıq və yəhudilikdə də bədən Tanrı tərəfindən yaradılmış müqəddəs bir əmanət kimi görülür. Hər dinin özünəməxsus qaydaları olsa da, ortaq fikir budur ki, cəsəd nə qədər cansız olsa da, hörmətlə davranılması vacibdir. Bu anlayış həm də insanın həyatda olduğu kimi, ölümündən sonra da dəyərli olduğuna dair dərin mənəvi bir baxışın göstəricisidir.

Cəsədin dini baxımdan anlayışı

İslam dininə görə cəsəd, ruhun müvəqqəti məskəni olan bədən formasıdır. Ruh ayrıldıqdan sonra bədən canlılıq xüsusiyyətini itirsə də, Allahın yaratdığı bir varlıq olaraq hörmət görməyə davam etməlidir. Qurani-Kərimdə “Biz sizi torpaqdan yaratdıq, yenə torpağa qaytaracağıq” (Taha surəsi, 55) ayəsi bu anlayışın əsasını təşkil edir. Bu ayə həm bədənin mənbəyini, həm də son məqamını açıq şəkildə bildirir.

Dini baxımdan cəsəd yalnız maddi bir varlıq deyil, həm də bir insanın yaşadığı həyatın izlərini daşıyan əmanətdir. Ona görə də müsəlman cəmiyyətlərində cəsədin təhqir edilməsi, zərər verilməsi və ya hörmətsiz şəkildə saxlanılması qətiyyən qəbul edilmir. Hətta qəbir ziyarəti zamanı belə bədənin olduğu məkan müqəddəs sayılır.

Cəsədin təmizlənməsi və yuyulması qaydaları

İslam fiqhində cəsədin yuyulması “ğusl” adlanır və bu əməl mütləq qaydada yerinə yetirilməlidir. Bu proses yalnız müsəlman tərəfindən və xüsusi qaydalara uyğun aparılır. Ölünün bədəni diqqətlə yuyulur, təmiz paltar və ya kəfənlə örtülür. Bu təmizlik yalnız gigiyenik məqsəd daşımır, həm də dini mənada ölüyə hörmətin göstəricisidir.

Yuyulma mərasimi zamanı bədənə yumşaq şəkildə toxunulur, xüsusi dualar oxunur və hərəkətlər ibadət niyyəti ilə icra edilir. Əgər cəsəd zədələnmiş və ya yanmış vəziyyətdədirsə, fiqh alimləri tərəfindən müəyyən istisna qaydalar tətbiq olunur ki, bu da yenə hörmət prinsiplərinə əsaslanır.

Kəfənlənmənin dini mənası

Kəfən, cəsədin dəfn edilmədən əvvəl büründüyü təmiz parça dəstidir. İslam ənənəsinə görə, kəfən sadə, ağ rəngli və bədən ölçüsünə uyğun olmalıdır. Kəfənlənmə mərasimi, ölən şəxsin dünya ilə maddi əlaqəsinin tamamilə kəsildiyinin simvoludur.

Kəfən həm də bərabərliyin dini təzahürüdür. Çünki zəngin və ya kasıb, hər bir insan eyni sadə parça ilə torpağa tapşırılır. Bu, insanların Allah qarşısında bərabər olduğunu və dünyəvi fərqlərin ölüm anında heç bir əhəmiyyət daşımadığını göstərir.

Cəsədin dəfn qaydaları

İslam dinində cəsədin tezliklə torpağa verilməsi tövsiyə olunur. Bunun səbəbi həm gigiyenik, həm də dini baxımdan hörmət prinsipidir. Qəbir torpağın təmiz və dərin olması, bədənin yırtıcı heyvanlardan qorunması üçün vacibdir.

Dəfn zamanı cəsəd qibləyə doğru uzadılır. Bu, müsəlmanların ibadət istiqamətinin ölüm sonrası da davam etdiyini göstərən bir simvolik hərəkətdir. Dəfn mərasimində çox vaxt səssizlik qorunur, dua edilir və ölünün ruhu üçün mərhəmət dilənir.

Quranda və hədislərdə cəsədlə bağlı hökmlər

Quranda cəsədin yaradılışı və faniliyi ilə bağlı çoxlu ayələr mövcuddur. Hədislərdə isə ölüyə hörmət mövzusu geniş şəkildə izah olunur. Peyğəmbər (s.ə.s.) buyurmuşdur: “Ölü müsəlmana söyməyin, çünki o, artıq etdiyi əməllərinə görə cavabını almışdır.”

Bəzi hədislərdə, düşmən belə olsa, ölünün bədəninə zərər vurmağın haram olduğu bildirilir. Bu yanaşma, insan bədəninə verilən dəyərin dini baxımdan necə yüksək olduğunu açıq şəkildə göstərir.

Digər dinlərdə cəsəd anlayışı

Xristianlıqda cəsəd Allahın yaratdığı müqəddəs bir varlıq kimi qəbul edilir. Onların dəfn mərasimləri də hörmət və dua üzərində qurulub. Yəhudilikdə də bədənə toxunmaq və onunla davranış ciddi dini qaydalarla tənzimlənir.

Hinduizm və Buddizmdə isə cəsədin yandırılması ənənəsi var. Bu, ruhun bədəndən tamamilə ayrılmasını simvolizə edir. Hər dinin öz dəfn mədəniyyəti olsa da, ortaq məqam odur ki, cəsəd müqəddəs sayılır.

Cəsədin dini-mənəvi simvolizmi

Cəsəd dini mənada həyatın müvəqqəti olduğunu xatırladan bir təzahürdür. İnsanın dünyada etdiyi əməllərin nəticəsi ruhun taleyini müəyyənləşdirir, amma bədən yenidən torpağa qayıdır.

Bədən ruhun evi kimi qiymətləndirildiyi üçün ona ölümündən sonra da hörmətlə yanaşmaq dini borc hesab olunur. Bu, həm də yaşayanlara əxlaqi dərs verir ki, dünya nemətləri fanidir.

Müasir dövrdə dini dəfn adətlərinin qorunması

Bugünkü dünyada tibbi, hüquqi və texniki səbəblər bəzən dəfn prosesinə təsir edə bilər. Lakin dini icmalar mümkün qədər öz qaydalarını qoruyur. Müsəlman ölkələrində cəsədin yuyulması, kəfənlənməsi və dəfni hələ də ənənəvi şəkildə yerinə yetirilir.

Bu adətlərin qorunması yalnız dini bir məsələ deyil, həm də mədəni irsin yaşadılması baxımından vacibdir. İnsanlar bu mərasimləri yalnız ritual kimi deyil, mənəvi bir borc kimi görməyə davam edirlər.

Cəsəd dini baxımdan təkcə cansız bədən deyil, bir insanın həyatının maddi izidir. Ruh ayrıldıqdan sonra da ona hörmət göstərmək, təmizləmək, kəfənləmək və dəfn etmək dini borc hesab olunur. İslamda bu qaydalar həm Quran ayələrində, həm də hədislərdə açıq şəkildə izah olunmuşdur. Digər səmavi dinlərdə də cəsədin müqəddəs sayılması ortaq prinsiplərdən biridir. Bu hörmət anlayışı, insanın yaradıcısına qarşı dərin ehtiramının bir hissəsidir. Müasir dövrdə də dini dəfn adətləri qorunur, çünki bu, həm mənəvi, həm də mədəni irsin davamlılığını təmin edir. Cəsədin dini aspektdə qiymətləndirilməsi insan həyatına verilən dəyərin ölüm sonrası mərhələdə də qorunmasının simvolik ifadəsidir. Bu anlayış, hər bir insanın bərabər və hörmətli şəkildə son mənzilə yola salınmasının mənəvi və etik zərurət olduğunu göstərir. Beləliklə, bədən, ruhun müvəqqəti məskəni olaraq, ölüm anında da ilahi yaradılışın bir əlaməti kimi dəyərli qalır.

Ən Çox Verilən Suallar