Ciji : Nə deməkdir ? Etimologiyası, Mənaları

Azərbaycan dilində və mədəniyyətində ailədaxili ünsiyyət formaları, müraciət sözləri və ləqəblər xalqın zəngin mədəniyyət sərvətinin ayrılmaz hissəsidir. Xüsusilə ailə üzvlərinə edilən müraciətlər həm emosional bağları ifadə edir, həm də dərin milli-psixoloji köklərə əsaslanır. Bu müraciətlərdən biri də “Ciji” ifadəsidir. “Ciji” sözü bəzi bölgələrdə, xüsusilə şimal və qərb dialektlərinə malik olan kənd və rayonlarda analara müraciət zamanı istifadə olunan şirin, sevgi dolu və emosional yüklü ifadədir. Ənənəvi olaraq nənələr, analar, bəzən böyük bacılar da “Ciji” kimi çağırıla bilər. Bu söz eyni zamanda ailədaxili nəsil ierarxiyasının və hörmət anlayışının da bir göstəricisi kimi çıxış edir.

Ciji ifadəsinin dərinliyinə vardıqca, onun təkcə bir söz və ya ad yox, bir emosional çərçivə olduğunu görürük. “Ana” anlayışının nə qədər müqəddəs və əvəzolunmaz olduğuna diqqət yetirildikdə, bu cür səmimi çağırışların dəyəri bir daha aydın olur. Ədəbi mətnlərdə, şifahi xalq ədəbiyyatında və folklor nümunələrində də bu kimi ləqəb və müraciətlərin istifadəsinə tez-tez rast gəlmək mümkündür.

Əsasən şifahi ənənə ilə nəsildən-nəslə ötürülən bu cür ifadələr dialektoloji və etno-linqvistik baxımdan da tədqiq edilən mövzulardandır. “Ciji” sözü həm fonetik baxımdan, həm də semantik çalarda “ana” sözünü daha da yumşaq, doğma, yaxın və emosional edən bir funksiyaya malikdir.

Ciji sözünün etimologiyası və fonetik tərkibi

Azərbaycan dilinin dialekt və şivələrindəki zənginlik “Ciji” sözünün yaranmasında mühüm rol oynayır. Bu söz, fonetik baxımdan ikili hecadan ibarət olub, təkrarlı səslənməsi ilə diqqət çəkir. Bir çox linqvistik baxışa görə, “ciji” sözü yumşaqlıq və şəfqət hissi yaratmaq məqsədilə iki eyni hecanın birləşməsindən yaranmış ola bilər. Bu cür ikili fonetik struktura sahib sözlər dilimizdə sevgi, mərhəmət və yaxınlıq bildirən hallarda çox işlənir.

Məsələn, “baba”, “mama”, “dədə”, “nənə”, “gülgül”, “cici” və s. sözlərdə də eyni təkrarlılıq vardır. “Ciji” bu cərgədə həm fonetik, həm də semantik baxımdan uyğunluq təşkil edir. Bəzi hallarda bu sözün “cici” (şirin, gözəl, sevimli) sözündən təsirləndiyi də düşünülür. “Ciji” ifadəsinin yaranma səbəblərindən biri də uşaqların tələffüz tərzinin sadəliyi və rahatlığını təmin etmək ola bilər.

Ciji sözünün coğrafi yayılma arealı

“Ciji” ifadəsi hər bölgədə rast gəlinməsə də, xüsusilə Azərbaycanın qərb bölgələrində – Gəncə, Tovuz, Qazax, Şəmkir və Ağstafa ətrafında daha çox eşidilir. Eyni zamanda şimal-qərb bölgələrində də, məsələn, Zaqatala və Balakən kimi rayonlarda bu söz analara sevgi ilə müraciət etmək məqsədilə işlədilir.

Sosiolinqvistik araşdırmalarda göstərilir ki, bu cür sözlər daha çox kənd yerlərində, şifahi xalq danışığında və ailədaxili ünsiyyətdə qorunub saxlanılır. Şəhər mühitində bu cür ifadələrin istifadəsi nisbətən azalsa da, ailə içində nənə və ya ana üçün bu ifadə hələ də canlıdır.

Anaya müraciətdə istifadəsi və semantik yükü

“Ciji” sözü anaya müraciət zamanı səmimiyyəti və doğmalığı artıran bir ləqəb rolunu oynayır. “Ana” sözü ümumiləşmiş, formal və universal bir anlayış kimi qəbul olunduğu halda, “ciji” sözü daha fərdi, səmimi və emosional yüklü ünsiyyət vasitəsinə çevrilir.

Misal üçün, bir uşaq “Ciji, su ver” və ya “Ciji, bax buraya” deyə müraciət etdikdə, bu çağırış sanki təkcə bir söz deyil, həm də bir emosional əlaqənin göstəricisi kimi çıxış edir. Uşaq üçün ana yalnız “ana” deyil, həm də “ciji” – sevdiyi, yaxın olduğu, onun qayğısına qalan varlıqdır.

Sosial-mədəni kontekstdə ciji ifadəsinin rolu

“Ciji” kimi sözlərin formalaşması və yaşaması cəmiyyətin mədəni dəyərləri ilə sıx bağlıdır. Azərbaycan xalqının ailə strukturu, valideynə hörmət prinsipi, nəslin davamı kimi mövzular bu cür müraciətlərin mövcudluğunu qoruyub saxlayır.

“Ciji” sözü bir növ sosiomədəni kod rolunu oynayır. Hər bir insanın həyatında ana ilə olan bağ təkcə fiziki və hüquqi münasibətdən ibarət deyil, həm də mənəvi və dil üzərində qurulmuş bağlılıqdır. “Ciji” bu bağlılığın dil üzərində təzahür etmiş halıdır.

Ədəbi və folklor nümunələrində “Ciji” tipli ifadələr

Azərbaycan ədəbiyyatında və folklorunda birbaşa “Ciji” ifadəsinə az rast gəlinir. Bunun səbəbi isə sözün daha çox şifahi və ailədaxili danışıq sferasında istifadəsidir. Lakin “ana” anlayışının sinonimi, ləqəbi və ya ehtiram bildirmək məqsədilə verilmiş digər ifadələrin (“bibi”, “nənə”, “mama”, “ay ana”) tez-tez istifadə olunduğunu görürük.

Dastan və nağıl qəhrəmanlarının anaya müraciətləri zamanı oxşar emosional yüklü müraciətlər işlədildikdə, bunlar məhz “Ciji” kimi müraciətlərin tarixi köklərinə işarə edir. Eyni zamanda bəzi kənd folklorlarında nənənin və ya ananın şirin adla çağırılması tez-tez rast gəlinən haldır.

Ciji sözünün psixoloji aspektləri

Uşaq psixologiyası baxımından valideynə şirin, fərdi adla müraciət etmək emosional inkişafda müsbət rol oynayır. “Ciji” kimi ifadələr uşaqla valideyn arasında emosional yaxınlığı artırır və əlaqənin daha möhkəm, səmimi olmasına səbəb olur.

Bu cür çağırışlar həmçinin uşaqlarda özünü ifadə bacarığını gücləndirir, ana ilə daha çox paylaşım yaradır və uşağın sosial inkişafına da müsbət təsir göstərir. “Ciji” təkcə bir söz yox, həm də bir sevgi və bağlılıq kodudur.

Müasir dövrdə ciji ifadəsinin işləkliyi

Bütün bunlara baxmayaraq, müasir cəmiyyətdə “Ciji” kimi müraciətlərin istifadəsi əvvəlki illərlə müqayisədə azalmaqdadır. Texnologiyaların və qloballaşmanın təsiri ilə uşaqlar daha çox universal və beynəlmiləl formalarla ünsiyyət qururlar. “Mama”, “ana”, “mamaşka” kimi ifadələr daha çox yayılıb.

Lakin xüsusilə ailə dəyərlərinə önəm verən ailələrdə və kənd yerlərində “Ciji” ifadəsinin bu gün də yaşadığını görmək mümkündür. Bu səbəbdən bu kimi sözlərin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi xalqın mədəni varlığının davamlılığı baxımından əhəmiyyətlidir.

Dilçilik baxımından ciji sözünün təhlili

Dilçilik nöqteyi-nəzərdən “Ciji” sözü dialektoloji və semantik baxımdan maraqlı nümunələrdən biridir. Bu cür sözlər əsasən kontekstdə mənalandırılır və leksik sistemdə sabit forma kimi yer almaya bilər. Buna görə də bu kimi sözlərin toplanması, sənədləşdirilməsi və lüğətə salınması vacibdir.

Azərbaycan dilində bu cür müraciətlər bir çox hallarda “gizli leksika” – yəni rəsmi şəkildə tanınmayan, lakin geniş istifadə olunan sözlər kimi qavranılır. Leksikologiya və semasiologiya baxımından “Ciji” sözü sevgi, yaxınlıq, hörmət və mənəvi bağ anlayışlarını ifadə edən maraqlı nümunə kimi tədqiq oluna bilər.

Ciji sözünün qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi

Qloballaşma dövründə milli mədəniyyətin və dilin qorunması əsas prioritetlərdən biridir. “Ciji” kimi sözlərin sadəcə şifahi danışıqdan yazılı dilə keçməsi üçün tədqiqatların aparılması, folklor mətnlərində istifadəsi və tədris prosesində bu cür ifadələrin nümunə kimi verilməsi vacib sayılır.

Bu sözlərin yaşaması üçün ailələrdə onların istifadəsinə önəm verilməli, uşaqlara erkən yaşda bu sözlərin emosional və mədəni dəyəri aşılanmalıdır. Bu, həm də milli kimliyin bir forması kimi, gələcək nəsillər üçün mədəni yaddaşın qorunmasını təmin edəcəkdir.

“Ciji” sözü Azərbaycan dilində analara və nənələrə yönələn sevgi dolu, səmimi və xüsusi emosional yüklü müraciət formalarından biridir. Bu söz təkcə bir ləqəb və ya çağırış deyildir. O, xalqın ailə strukturu, mədəni dəyərləri, sevgi və hörmət anlayışı ilə formalaşmış bir dil örnəyidir. Cəmiyyətin bu cür ifadələri qorumaq və gələcək nəsillərə ötürmək məsuliyyəti bu gün daha da aktuallaşıb. Dil yalnız informasiya ötürmək vasitəsi deyil, həm də emosiyaların, bağlılıqların və dəyərlərin daşıyıcısıdır. “Ciji” isə bu daşıyıcıların ən doğma və incə formalarından biridir.

Ən Çox Verilən Suallar