Çapar Kəndi: Coğrafi Mövqeyi, Təbii Şəraiti

Çapar kəndi, Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunun mühüm tarixi və strateji əhəmiyyətə malik yaşayış məntəqələrindən biridir. Coğrafi mövqeyinə görə dağlıq ərazidə yerləşən kənd, zəngin təbiəti, qədim tarixi və toponim mənşəyi ilə seçilir. 40°09′13″ şimal enliyi və 46°25′26″ şərq uzunluğunda yerləşən Çapar, dəniz səviyyəsindən təxminən 1.183 metr yüksəklikdədir. Ən son məlumata görə, 2005-ci ildə kəndin əhalisi 252 nəfər təşkil edirdi. Tarixi gedişatına nəzər saldıqda, kəndin bir əsrdən çox bir müddətdə müxtəlif inzibati bölgülərə tabe olduğu görünür.
1887-ci ildə keçmiş Zəngəzur mahalının Qaraqışlaq, Zamzur və Tatev kəndlərindən köçən ailələr tərəfindən salınan bu kənd, əvvəlcə Caparxana adlı poçt məntəqəsinin yerində formalaşıb. “Çapar” sözü tarixi baxımdan dövlət poçtunu daşıyan xidmətçilərə verilən adla bağlıdır. XIX əsrin sonlarında bölgədə poçt rabitəsi mühüm əhəmiyyət daşıyırdı və bu səbəbdən belə bir adın yaranması təbii idi.
Kəndin inzibati mənsubiyyəti zamanla dəyişib. SSRİ dövründə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Ağdərə rayonuna tabe olan Çapar, 1992-ci ildə Ağdərə rayonunun ləğvindən sonra Kəlbəcər rayonunun inzibati ərazisinə qatıldı. 1993-cü ildən 10 noyabr 2020-ci ilədək Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin işğalı altında qaldı. 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanmış üçtərəfli bəyanata əsasən kənd Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin nəzarətinə verildi. 2023-cü il sentyabrın 19-20-də Azərbaycan Ordusunun Qarabağda həyata keçirdiyi antiterror əməliyyatı nəticəsində Çapar kəndi yenidən Azərbaycanın nəzarətinə qayıtdı.
Bu dönüş nöqtəsi kəndin sosial, iqtisadi və mədəni həyatında yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. 5 dekabr 2023-cü ildə isə inzibati qərarla kənd Ağdərə rayonunun tərkibinə daxil edildi. Çapar kəndi hazırda yenidənqurma, sosial infrastrukturların bərpası və əhalinin geri qayıdışı kimi mühüm proseslərin mərkəzindədir.

Tarixi inkişaf mərhələləri

Çapar kəndinin tarixi XIX əsrin sonlarına qədər gedib çıxır. 1887-ci ildə Zəngəzur mahalından köçən ailələr burada məskunlaşaraq kəndin əsasını qoyublar. Kəndin yaranma səbəblərindən biri də poçt yolunun üzərində yerləşməsi idi. Caparxana adlı poçt məntəqəsi kəndin adının formalaşmasında mühüm rol oynayıb.
XX əsrin əvvəllərində kəndin əhalisi əsasən əkinçilik və maldarlıqla məşğul olurdu. Sovet dövründə kolxoz təsərrüfatı yaradıldı, kənddə məktəb, klub və digər ictimai obyektlər fəaliyyət göstərirdi. Bu dövrdə Çapar kəndi Ağdərə rayonunun mühüm kəndlərindən biri sayılırdı.

Coğrafi mövqeyi və təbii şəraiti

Çapar kəndi dəniz səviyyəsindən 1.183 metr hündürlükdə yerləşir. Coğrafi mövqeyi kəndə həm strateji, həm də təbii üstünlüklər qazandırır. Ərazi əsasən dağlıq və meşəlikdir. Burada iqlim mülayim-continental tipinə yaxındır, yay ayları sərin, qış ayları isə qar və şaxta ilə müşahidə olunur.
Təbii sərvətlər baxımından kənd ətrafı otlaq, su mənbələri və meşələrlə zəngindir. Bu da kəndin tarixi boyu maldarlıq və əkinçilik üçün əlverişli şərait yaratmışdır.

Toponimik mənşə

“Çapar” adı tarixi baxımdan maraqlı bir mənşəyə malikdir. Keçmişdə poçt rabitəsini təmin edən dövlət qulluqçularına “çapar” deyilirdi. Kəndin yerləşdiyi ərazidə Caparxana adlı poçt məntəqəsinin mövcudluğu adın yaranmasına səbəb olmuşdur.
Bu toponim həm də kəndin XIX əsrin sonlarında bölgədə rabitə və nəqliyyatın mühüm mərkəzlərindən biri olduğunu göstərir. Yerli əhali arasında bu ad illərlə qorunub saxlanılıb.

İşğal dövrü və nəticələri

1993-cü ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin hücumu nəticəsində Çapar kəndi işğal edildi. İşğal dövründə kəndin əhalisi məcburi köçkün kimi Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə səpələndi. Kəndin infrastruktur obyektləri, evləri və təsərrüfatları dağıdıldı.
İşğal illərində kənddə demoqrafik dəyişikliklər baş verdi və iqtisadi həyat tamamilə dayandı. 27 ilə yaxın müddətdə kənd öz sakinlərindən məhrum qaldı.

Azad olunması və bərpa mərhələsi

2023-cü ilin sentyabr ayında keçirilən lokal antiterror tədbirləri nəticəsində Çapar kəndi Azərbaycanın nəzarətinə qaytarıldı. Bu hadisə kəndin tarixi taleyində mühüm dönüş nöqtəsi oldu.
Hazırda kəndin infrastrukturunun bərpası, yolların, enerji xətlərinin və sosial obyektlərin yenidən qurulması istiqamətində layihələr hazırlanır. Məcburi köçkünlərin geri dönüşü üçün dövlət proqramı icra olunur.

Əhali və sosial həyat

2005-ci ildə aparılan siyahıyaalma nəticələrinə görə, kəndin əhalisi 252 nəfər idi. İşğaldan əvvəl burada yaşayan əhali əsasən azərbaycanlılardan ibarət idi.
Sosial həyat kənd icmasının birgə əmək fəaliyyəti üzərində qurulmuşdu. Əkinçilik, maldarlıq və arıçılıq kəndin əsas gəlir mənbələri idi. Hazırda bu sahələrin bərpası istiqamətində işlər görülür.

İqtisadi potensial

Çapar kəndi təbii şəraiti ilə kənd təsərrüfatı üçün əlverişlidir. Otlaq sahələri, məhsuldar torpaqlar və təmiz su mənbələri burada maldarlıq və əkinçiliyin inkişafına şərait yaradır.
Gələcəkdə kənddə həm də ekoturizm potensialının inkişaf etdirilməsi mümkündür. Dağ mənzərələri, təmiz hava və təbii flora-fauna turistlər üçün cəlbedici faktor ola bilər.

Mədəni irs və adət-ənənələr

Çapar kəndinin sakinləri qədim Azərbaycan adət-ənənələrini qoruyub saxlamışdır. Qonaqpərvərlik, toy mərasimləri, kənd şənlikləri və milli bayramlar burada xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
İşğaldan əvvəl kənddə Novruz bayramı, kənd təsərrüfatı yığıncaqları və mövsümi şənliklər geniş şəkildə qeyd olunurdu. Yenidənqurma mərhələsində bu ənənələrin bərpası mədəni həyatın dirçəlməsinə səbəb olacaq.

Çapar kəndi, Azərbaycanın tarixi, coğrafi və mədəni dəyərlərini özündə birləşdirən, strateji mövqeyə malik mühüm yaşayış məntəqələrindən biridir. XIX əsrin sonlarında salınan bu kənd, XX əsrdə kənd təsərrüfatı və sosial həyatı ilə tanınmış, SSRİ dövründə inkişaf etmişdir. 1993-cü ildə işğal nəticəsində əhalisi didərgin düşmüş, kənd uzun illər xarabalıq vəziyyətində qalmışdır. 2023-cü ilin sentyabr ayında kəndin yenidən Azərbaycanın nəzarətinə keçməsi, tarixində yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. Hazırda kəndin sosial-iqtisadi inkişafı üçün dövlət proqramları həyata keçirilir, infrastruktur bərpa olunur. Əhalinin geri dönüşü və kənd təsərrüfatının dirçəlməsi üçün əlverişli şərait yaradılır. Coğrafi mövqeyi, təbii sərvətləri və tarixi irsi ilə Çapar kəndi gələcəkdə həm kənd təsərrüfatı, həm də turizm sahəsində əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Onun yenidən qurulması yalnız yerli əhalinin rifahını yüksəltmək deyil, həm də milli mədəniyyətin yaşadılmasına xidmət edəcək.

Ən Çox Verilən Suallar