Seftriakson : Kimyəvi Tərkibi, İstifadəsi, Bakteriyalara Qarşı Effekti

Bakterial infeksiyaların müalicəsində istifadə olunan antibiotiklər arasında Seftriakson öz təsir gücü, geniş tətbiq sahəsi və farmakoloji xüsusiyyətləri ilə fərqlənən dərmanlardan biridir. Bu antibiotik tərkibinə görə üçüncü nəsil sefalosporinlər qrupuna aiddir və onun həm bakteriostatik, həm də bakterisid təsiri vardır. Yəni, bu dərman bakteriyaların həm çoxalmasının qarşısını alır, həm də onları məhv edir. Seftriaksonun xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, çoxsaylı gram-müsbət və gram-mənfi bakteriyalara qarşı effektivlik nümayiş etdirir.

Seftriakson dərmanı adətən xəstəxana şəraitində istifadə olunur və ən çox əzələdaxili (intramuskulyar) və ya venadaxili (intravenoz) yolla tətbiq edilir. Onun gündə bir dəfə tətbiq edilməsi kifayət edir, çünki preparatın yarımparçalanma müddəti kifayət qədər uzundur – bu da onu digər antibiotiklərdən fərqləndirir. Bütün bu göstəricilər onun kəskin infeksiyaların müalicəsində effektiv və praktik seçim olmasına səbəb olur.

Əhali arasında “güclü iynə”, “ağrılı iynə” kimi tanınan Seftriakson, əslində düzgün tətbiq və istifadə qaydalarına əməl edildikdə çox təsirli və təhlükəsiz bir vasitədir. Lakin bəzi hallarda istifadə zamanı allergik reaksiyalar və digər əlavə təsirlər yarana bilər ki, bu da peşəkar həkim nəzarətinin zəruriliyini ortaya qoyur. Seftriaksonun istifadəsi zamanı düzgün dozanın və tətbiq üsulunun seçilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır.

Seftriaksonun kimyəvi tərkibi və təsnifatı

Seftriakson natrium duzu şəklində təqdim olunur və sefalosporinlər qrupuna aiddir. Bu, yarısintetik antibiotik olmaqla, β-laktam halqasına malikdir. Strukturuna görə penisilinlərə oxşar olsa da, ondan daha geniş təsir spektrinə malikdir. Onun əsas təsir mexanizmi bakteriyaların hüceyrə divarının sintezini pozmaqla onları məhv etməyə yönəlmişdir. Bu proses bakteriyaların böyüməsinə və çoxalmasına mane olur.

Preparatın molekul çəkisi təxminən 554 q/mol-dur və həm qram-müsbət, həm də qram-mənfi bakteriyalara qarşı güclü təsir göstərir. Tərkibindəki natrium duzu onu su ilə həll oluna bilən hala gətirir və bu da venadaxili və əzələdaxili inyeksiyalar üçün əlverişli şərait yaradır.

Təsir mexanizmi və bakteriyalara qarşı effekti

Seftriakson bakteriyaların hüceyrə divarını yaradan peptidoqlikan strukturunu sintez edən fermentləri inhibə etməklə fəaliyyət göstərir. Bu proses nəticəsində bakteriyalar struktur baxımından zəifləyir və lizis yolu ilə məhv olurlar. Bu xüsusiyyət sayəsində Seftriakson daha çox ağır infeksiyalarda, xüsusən də sepsis, meningit, pnevmoniya, osteomielit kimi hallarda üstünlük təşkil edir.

Preparat bir çox növ streptokok, stafilokok, neisseriya, hemofilus, salmonella və klebsiella kimi bakteriyalara qarşı təsirli olur. Bununla belə, bəzi bakteriyalar Seftriaksona müqavimət göstərə bilər. Buna görə, istifadədən əvvəl antibiotikə həssaslıq testi – antibiogram aparılması tövsiyə olunur.

Seftriaksonun istifadə sahələri

Seftriakson geniş spektrli bir antibiotik olduğundan, müxtəlif infeksion xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Bu sahələrə aşağıdakılar daxildir:

• Aşağı və yuxarı tənəffüs yolları infeksiyaları (bronxit, pnevmoniya)
• Mərkəzi sinir sistemi infeksiyaları (meningit)
• Sidik yolları infeksiyaları (pielonefrit, sistit)
• Qarın boşluğu infeksiyaları (peritonit)
• Dəri və yumşaq toxuma infeksiyaları
• Sümük və oynaq infeksiyaları (osteomielit)
• Qonoreya və digər cinsi yolla keçən xəstəliklər
• Septikemia (qan zəhərlənməsi)
• Postoperativ infeksiyaların qarşısının alınması

Əksər hallarda Seftriakson həkim nəzarətində, hospital şəraitində təyin olunur və pasiyentin yaşına, çəkisinə və xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinə uyğun dozada verilir.

Dozaj və tətbiq qaydaları

Böyüklərdə və uşaqlarda dozaj fərqli ola bilər. Tipik olaraq böyüklər üçün gündə 1-2 qram arasında, uşaqlarda isə 20–80 mq/kq arasında dozaj təyin edilir. Daha ağır hallarda, məsələn, meningitdə, gündəlik doza 4 qramadək arta bilər.

Seftriakson əzələdaxili istifadə zamanı lidokainlə qarışdırıla bilər ki, bu da inyeksiyanın ağrısını azaldır. Venadaxili istifadədə isə steril su və ya fizioloji məhlulla seyreldilir. Dərmanın həll edilməsi üçün istifadə olunan məhlulun tərkibi və miqdarı həkimin göstərişinə əsasən olmalıdır.

Əks göstərişlər və ehtiyat tədbirləri

Seftriaksona və ya digər sefalosporin antibiotiklərinə qarşı allergiyası olan şəxslərdə bu dərmanın istifadəsi qəti şəkildə qadağandır. Penisilin allergiyası olan xəstələrdə də çarpaz reaksiya riski olduğuna görə ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. Yenidoğulmuş körpələrdə (xüsusilə sarılıqla doğulanlarda) Seftriaksonun tətbiqi biliyer sistemə təsir edə biləcəyindən tövsiyə edilmir.

Hamilə və laktasiya dövründə istifadəsi zamanı həkim göstərişi ilə ciddi qiymətləndirmə aparılmalıdır. Böyrək və qaraciyər çatışmazlığı olan pasiyentlərdə dozanın tənzimlənməsi vacibdir.

Əlavə təsirləri və fəsadlar

Seftriakson ümumilikdə yaxşı tolere olunan antibiotik hesab olunsa da, bəzi hallarda yan təsirlər müşahidə oluna bilər. Bunlar arasında:

• Allergen reaksiyalar (qızartı, səpki, qaşınma)
• Anafilaksiya (çox nadir hallarda)
• Qarın ağrısı, ürəkbulanma, ishal
• Öd yollarında çöküntü (safra kristalları)
• Qan hüceyrələrində dəyişikliklər (leykopeniya, trombositopeniya)
• Böyrək funksiyasında dəyişikliklər

Hər hansı əlavə təsir və ya reaksiya müşahidə edildikdə dərhal həkimə müraciət edilməlidir.

Preparatın saxlanma şəraiti və istifadə müddəti

Seftriakson toz halında şüşələrdə təqdim olunur və istifadədən əvvəl həll edilməlidir. Hazır məhlul mümkün qədər tez istifadə olunmalıdır və saxlanma müddəti məhlulun tərkibindən və mühitdən asılı olaraq dəyişir.

Quru toz otaq temperaturunda, birbaşa günəş şüasından və rütubətdən uzaq yerdə saxlanmalıdır. Uşaqların əli çatmayan yerlərdə qorunmalıdır.

Seftriaksonun Azərbaycanda istifadəsi və əlçatanlığı

Azərbaycanda Seftriakson müxtəlif apteklərdə, fərqli brend adları ilə mövcuddur. Ən geniş yayılmış ticarət adlarına aşağıdakılar daxildir: Ceftriaxone, Rocephin, Medaxon, Zefxon və s. Bu dərmanlar yalnız resept əsasında satılır və həkim göstərişi olmadan istifadə olunmamalıdır.

Bəzi regionlarda isə təəssüf ki, hələ də bu dərman vasitəsi ilə özbaşına müalicə hallarına rast gəlinir ki, bu da antibiotiklərə qarşı müqavimətin artmasına səbəb ola bilər. Bunun qarşısını almaq üçün əhalinin maarifləndirilməsi və tibbi nəzarətin gücləndirilməsi vacibdir.

Seftriakson müasir tibbin effektiv antibiotiklərindən biridir və düzgün istifadə edildikdə ciddi infeksiyaların müalicəsində mühüm rol oynayır. Lakin hər hansı dərman kimi onun da istifadəsi ciddi nəzarət və təcrübə tələb edir. Seftriaksonun təsir gücü ilə yanaşı, onun potensial əlavə təsirləri və əks göstərişləri də diqqətlə nəzərə alınmalıdır. Həkim məsləhəti olmadan bu dərmana müraciət etmək, həm şəxsi sağlamlıq, həm də ümumi antibiotik effektivliyi baxımından riskli sayıla bilər. Xüsusilə uşaqlarda, yaşlılarda və hamilə qadınlarda istifadə zamanı xüsusi ehtiyatlılıq tələb olunur. Antibiotiklərin düzgün istifadəsi, onların gələcək nəsillər üçün də effektivliyini qoruyub saxlaması baxımından əhəmiyyətlidir.

Ən Çox Verilən Suallar