Çeşməli kəndi Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun cənub hissəsində, dağlıq ərazidə yerləşən qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Kəndin tarixi, adı və mədəniyyəti özündə həm qədim türk-monqol köklərini, həm də yerli coğrafi xüsusiyyətləri əks etdirir. 1959-cu ilə qədər kənd “Çirkinli” adı ilə tanınırdı. Bu ad XIII əsrdə monqollarla Azərbaycana gəlmiş, daha sonra qızılbaş hərbi ittifaqına daxil olmuş çirkinli tayfasının adından qaynaqlanır. Lakin sonradan “çirkin” sözünün Azərbaycan dilində mənfi məna daşıması səbəbindən kəndin adı dəyişdirilərək ərazidəki “Çeşməli” adlı bulağın adı ilə rəsmiləşdirildi. Yeni ad “gözlü bulaq” mənasını verir və kəndin təbii su mənbələrinin bolluğunu simvolizə edir. Coğrafi mövqeyinə görə kəndin iqlimi qışda sərt və soyuq, yayda isə mülayim isti olur. Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik, maldarlıq, arıçılıq və son illərdə inkişaf edən tütünçülükdür. Əlverişli torpaq və təbii şərait kəndi Tovuz rayonunun aqrar bölgələri arasında önəmli mövqeyə çıxarır. Kəndin mədəni həyatında kitabxana, kənd klubu və digər ictimai obyektlər mühüm rol oynayır. Bu tarixi və mədəni zənginlik Çeşməlini həm tarixi baxımdan, həm də müasir kənd həyatı nümunəsi olaraq diqqətəlayiq edir.
Tarixi mənşə və toponimika
Çeşməli kəndinin tarixi kökləri XIII əsrə dayanır. Əvvəlki adı olan “Çirkinli” türk-monqol mənşəli çirkinli tayfasının adından yaranmışdır. Bu tayfa monqol yürüşləri dövründə Azərbaycana gəlmiş, daha sonra qızılbaş hərbi ittifaqında yer almışdır. Tarixi mənbələrdə onların hərbi gücü və siyasi təsiri haqqında məlumatlar mövcuddur.
1959-cu ildə kəndin adı dəyişdirilərək “Çeşməli” adını aldı. Bu dəyişiklik həm mənfi çağırışları aradan qaldırmaq, həm də kəndin təbii xüsusiyyətlərini vurğulamaq məqsədi daşıyırdı. Yeni ad kənd ərazisindəki bulaqdan götürülmüş və “gözlü bulaq” mənasında işlədilir.
Coğrafi mövqe və iqlim şəraiti
Çeşməli kəndi Tovuz rayonunun cənubunda, dağlıq zonada yerləşir. Bu mövqe kəndin həm təbii gözəlliyini, həm də strateji yerləşməsini müəyyən edir. Ətrafında meşəlik sahələr, təmiz su mənbələri və məhsuldar torpaqlar mövcuddur.
İqlim şəraiti qışda sərt və soyuq, yayda isə mülayim isti olur. Bu xüsusiyyət kənddə əsasən dənli bitkilərin, kartofun və digər kənd təsərrüfatı məhsullarının becərilməsinə əlverişli şərait yaradır. İqlim həm də maldarlıq və arıçılıq kimi fəaliyyətlər üçün uyğun mühit təmin edir.
Əhali və demoqrafik göstəricilər
1999-cu ildə kənddə 542 nəfər daimi əhali yaşayırdı, bunların 285-i kişi, 257-si qadın idi. 2009-cu ildə isə əhali sayı 508 nəfərə enmiş, kişi sayı 262, qadın sayı isə 246 olmuşdur. Əhali əsasən yerli ailələrdən ibarət olub, nəsillər boyu bu ərazidə məskunlaşıb.
Demoqrafik dəyişikliklərdə miqrasiya mühüm rol oynayır. Gənclərin bir qismi təhsil və iş məqsədilə şəhərlərə köçür, lakin kəndlə bağlılıq və ailə təsərrüfatlarının davamı üçün geri dönənlər də olur.
İqtisadi fəaliyyət sahələri
Çeşməli kəndinin iqtisadiyyatı əsasən kənd təsərrüfatına söykənir. Əhali kartofçuluqla məşğul olur və məhsullarını yerli bazarlarda, eləcə də Rusiya və Ukrayna kimi xarici bazarlarda satır. Əlverişli torpaq şəraiti və iqlim kartof istehsalını yüksək səviyyədə təmin edir.
Bundan başqa, arıçılıq və tütünçülük kəndin iqtisadi həyatında mühüm yer tutur. Arıçılıq bal istehsalında kəndin adını bölgədə tanıdır. Tütünçülük isə son illərdə inkişaf edən və əlavə gəlir gətirən sahələrdəndir.
Mədəni həyat və ictimai obyektlər
Kənddə Çeşməli kənd kitabxana filialı, kənd klubu və poçt şöbəsi fəaliyyət göstərir. Bu mədəni obyektlər kənd sakinlərinin maariflənməsi və sosial əlaqələrinin güclənməsi üçün mühüm mərkəzlərdir.
Kənddə telefon qovşağı, bələdiyyə idarəsi və Tovuz rayon icra hakimiyyətinin nümayəndəliyi mövcuddur. Bu idarə və təşkilatlar kəndin sosial, inzibati və mədəni həyatını tənzimləyir.
Təhsil və sosial inkişaf
Kənddə məktəb və məktəbəqədər təhsil müəssisələri mövcuddur. Burada yerli uşaqlar orta təhsil alır, bir çoxu isə sonradan rayon mərkəzində və ya digər şəhərlərdə ali təhsillərini davam etdirir. Təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün kitabxana və klubun fəaliyyəti mühüm dəstək verir.
Sosial inkişaf layihələri kənddə infrastrukturun yaxşılaşdırılmasına yönəlib. Yol, su və rabitə xidmətlərinin təkmilləşdirilməsi bu inkişafın əsas hissəsini təşkil edir.
Təbiət və su mənbələri
“Çeşməli” adının mənşəyi kəndin su mənbələri ilə bağlıdır. Burada təmiz bulaqlar və dağ çayları mövcuddur. Bu su mənbələri həm kənd əhalisinin içməli su təminatını qarşılayır, həm də kənd təsərrüfatı üçün suvarma imkanı yaradır.
Təbii gözəlliklər kəndin ekoturizm potensialını da artırır. Dağ mənzərələri, bulaqlar və təmiz hava kəndi gəzinti və istirahət üçün əlverişli edir.
İnfrastruktur və idarəetmə
Kənddə rabitə, poçt və telefon qovşağı, bələdiyyə və icra nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir. Bu infrastruktur kəndin idarə olunması və əhali ilə əlaqələrin qurulması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
İnfrastrukturun inkişafı kəndin gələcəkdə iqtisadi və sosial imkanlarını artıracaq. Əsas məqsəd kənd sakinlərinin rahat yaşayışı və təsərrüfat fəaliyyətlərinin səmərəli şəkildə davam etdirilməsidir.
Çeşməli kəndi tarixi, coğrafiyası, iqtisadiyyatı və mədəni həyatı ilə Tovuz rayonunun diqqətəlayiq yaşayış məntəqələrindən biridir. Kəndin adı qədim türk-monqol tayfa adından gəlir və zamanla dəyişərək təbii bulaqların adı ilə əvəzlənib. Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik, maldarlıq, arıçılıq və tütünçülükdür. Mədəni obyektlər və ictimai xidmətlər kənd həyatının ayrılmaz hissəsidir. Təbiət və iqlim şəraiti kəndin kənd təsərrüfatı və turizm potensialını artırır. İnfrastrukturun inkişafı və sosial layihələr kəndin gələcək inkişafında mühüm rol oynayacaq. Çeşməli, həm tarixi keçmişi, həm də müasir həyatı ilə Tovuz rayonunun mədəni və iqtisadi mənzərəsinə öz töhfəsini verir.
Ən Çox Verilən Suallar
Çeşməli kəndi Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun cənub hissəsində, dağlıq ərazidə yerləşir. Ətrafı meşəliklər, bulaqlar və məhsuldar torpaqlarla əhatəlidir.
Kəndin əvvəlki adı 1959-cu ilə qədər ‘Çirkinli’ olub. Bu ad türk-monqol mənşəli çirkinli tayfasının adından yaranmışdır.
1959-cu ildə kəndin adı mənfi çağırış yaratmaması üçün dəyişdirilib və ərazidəki ‘Çeşməli’ adlı bulağın adı ilə əvəz olunub.
‘Çeşməli’ sözü ‘gözlü bulaq’ və ya ‘bulaqlar’ mənasını verir. Bu ad kəndin təbii su mənbələrini ifadə edir.
Kəndin iqlimi qışda sərt və soyuq, yayda isə mülayim isti olur. Bu şərait kənd təsərrüfatına əlverişlidir.
Əhali əsasən əkinçilik, maldarlıq, arıçılıq və tütünçülüklə məşğuldur. Kartofçuluq kənd təsərrüfatında əsas yer tutur.
1999-cu ildə kənddə 542 nəfər, 2009-cu ildə isə 508 nəfər əhali yaşayırdı. Əhalinin bir hissəsi miqrasiya edir, lakin kəndlə bağlılıq qalır.
Kənddə kitabxana filialı, kənd klubu və poçt şöbəsi fəaliyyət göstərir. Bu obyektlər sosial və mədəni həyatın mərkəzidir.
Məhsuldar torpaq, əlverişli iqlim və təbii su mənbələri kəndin aqrar potensialını artırır. Əlavə olaraq arıçılıq və tütünçülük gəlir gətirir.
İnfrastrukturun inkişafı, kənd təsərrüfatının modernləşdirilməsi və ekoturizm kəndin gələcək inkişafında mühüm rol oynayacaq.
