Çexiya : Coğrafi Yerləşmə, Əhali, Turizm

Avropanın mərkəzində yerləşən, qədim tarixi, zəngin mədəniyyəti və inkişaf etmiş iqtisadiyyatı ilə tanınan Çexiya Respublikası həm geosiyasi baxımdan, həm də turizm, təhsil və sənaye sahəsində mühüm rola malik ölkələrdən biridir. Çexiya, Şərqi və Qərbi Avropanı birləşdirən ərazidə yerləşməklə, bir növ keçid coğrafiyası funksiyasını yerinə yetirir. Uzun illər boyu Avropa tarixinin əsas hadisələrində iştirak etmiş bu ölkə, həm Avropa İttifaqı, həm də NATO-nun fəal üzvlərindəndir. Ölkənin paytaxtı və eyni zamanda ən böyük şəhəri olan Praqa, dünya miqyasında həm tarixi memarlığı, həm də elm, texnologiya və turizm sahəsindəki nailiyyətləri ilə tanınır.

Çexiyanın coğrafiyası müxtəlifliyə malikdir: burada yüksək dağlar, meşələr, vadilər və çaylar geniş yayılmışdır. Elə buna görə də, bu ölkə təbiət turizmi üçün də olduqca əlverişlidir. Vltava, Elba kimi çaylar həm su resursları baxımından, həm də şəhərsalma və nəqliyyat baxımından strateji əhəmiyyətə malikdir. İqlimi mülayim kontinentaldır; yay ayları isti və nisbətən rütubətli, qışlar isə soyuq və qarlıdır. Bu iqlim şəraiti kənd təsərrüfatının inkişafı üçün də əlverişli mühit yaradır.

Çexiyanın iqtisadiyyatında sənaye əsas aparıcı sahədir. Xüsusilə avtomobil istehsalı, maşınqayırma, kimya sənayesi və enerji sektoru ölkə iqtisadiyyatında mühüm yer tutur. Şkoda kimi dünya miqyaslı brendlərin bu ölkədə fəaliyyət göstərməsi, Çexiyanın texnoloji və sənaye potensialını sübut edir. Eyni zamanda, ölkədə təhsilin keyfiyyəti, elmi tədqiqatların səviyyəsi və universitetlərin beynəlxalq reytinqlərdə yüksək yerlər tutması, Çexiyanı tələbələr üçün də cəlbedici edir. Xarici tələbələrin sayının hər il artması da bunu təsdiqləyir.

Çex mədəniyyəti çoxşaxəlidir: musiqi, teatr, incəsənət, memarlıq və ədəbiyyat sahəsində bu ölkənin dünya mədəni irsinə verdiyi töhfələr böyükdür. Franz Kafka, Antonín Dvořák, Bedřich Smetana kimi dünya şöhrətli sənətkarlar bu torpaqda yetişmişdir. Çex xalqı öz milli kimliyini qoruyaraq, eyni zamanda Avropa mədəniyyətinə də sıx inteqrasiya olunmuşdur. Əsrlər boyu bu ərazidə mövcud olan mədəni müxtəliflik ölkənin memarlıq üslubunda da əksini tapır: Qotik, Barokko, Renessans və Modernist tərzdə tikililər Praqa küçələrində yanaşı dayanır.

Coğrafi yerləşməsi və sərhədləri

Çexiya Mərkəzi Avropada yerləşir və dörd ölkə ilə sərhədlənir: qərbdə Almaniya, şimalda Polşa, cənubda Avstriya və şərqdə Slovakiya. Ölkənin ümumi sahəsi 78,866 km² təşkil edir və bu ərazi əsasən dağlıq və meşəlik relyeflə örtülüdür. Çexiya ərazisi üç əsas coğrafi bölgəyə bölünür: Bohemiya (qərbdə), Moraviya (şərqdə) və Sileziya (şimal-şərqdə).

Bohemiya bölgəsi daha çox düzənlik və vadilərdən ibarət olub, ölkənin iqtisadi və inzibati mərkəzidir. Moraviya isə üzümçülük, kənd təsərrüfatı və sənaye baxımından əhəmiyyətlidir. Sileziya bölgəsi isə Polşa ilə sərhəd yaxınlığında yerləşir və daha çox təbii resurslarla zəngindir. Bu üç bölgə Çexiyanın inzibati və mədəni strukturunda mühüm yer tutur.

Əhalisi və etnik tərkibi

Çexiyada təxminən 10.7 milyon insan yaşayır. Əhalinin böyük əksəriyyəti etnik çexlərdən ibarətdir, lakin ölkədə slovaklar, romanlar, polyaklar, ukraynalılar və digər azlıqlar da yaşayır. Əhali urbanizasiyası yüksək səviyyədədir: insanların böyük hissəsi şəhərlərdə məskunlaşıb və paytaxt Praqa ən sıx yaşayış mərkəzi hesab olunur. Əhalinin orta yaşı yüksəkdir və bu da ölkədə demoqrafik qocalma meyillərinin olduğunu göstərir.

Müasir dövrdə Çexiyada miqrasiya prosesləri də aktivdir. Xüsusilə Ukraynadan, Vyetnamdan və Rusiya Federasiyasından olan şəxslər bu ölkədə iş və təhsil imkanlarından yararlanmaq üçün gəlirlər. Dövlətin multikultural siyasəti bu inteqrasiyanı asanlaşdırır.

Tarixi mərhələlər

Çexiya ərazisi qədim dövrlərdən bəri müxtəlif sivilizasiyaların təsiri altında olmuşdur. Roma dövründən başlayaraq bu torpaqlar öncə Keltlər, sonra Slavyan tayfaları tərəfindən məskunlaşdırılmışdır. 9-cu əsrdə Böyük Moraviya dövləti qurulmuş və bu dövlətdə xristianlığın yayılması prosesi başlamışdır. Daha sonra 10-cu əsrdə Bohemiya Krallığı yaranmış və uzun illər ərzində Roma-German İmperiyasının bir hissəsi olmuşdur.

16-cı əsrdə Habsburqlar sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi ilə Çexiya uzun müddət Avstriya-Macarıstan imperiyasının tərkibində qalmışdır. 1918-ci ildə Birinci Dünya Müharibəsinin ardından Çexoslovakiya dövləti yaradılmış və bu dövlət 1993-cü ildə dinc yolla iki hissəyə ayrılaraq müstəqil Çexiya Respublikası formalaşmışdır.

Siyasi sistem və idarəetmə

Çexiya parlamentli respublika üsul-idarəsinə malikdir. Ölkənin başçısı prezidentdir, lakin səlahiyyətləri məhduddur və daha çox simvolik xarakter daşıyır. İcraedici hakimiyyət baş nazir və Nazirlər Kabinetinə aiddir. Qanunvericilik orqanı isə ikipalatalı parlament – Deputatlar Palatası və Senatdan ibarətdir. Ölkədə demokratik seçki sistemi mövcuddur və əsas siyasi qüvvələr arasında Mülki Demokratik Partiya, Çex Sosial Demokrat Partiyası, Pirat Partiyası və ANO Hərəkatı yer alır.

İqtisadi inkişaf və sənaye sahələri

Çexiya Avropa İttifaqında iqtisadi baxımdan ən sabit və dinamik ölkələrdən biri sayılır. Ölkənin ÜDM-si əsasən sənaye və ixrac yönümlü iqtisadiyyata əsaslanır. Avtomobil sənayesi ölkənin aparıcı sahəsidir və “Škoda Auto” brendi ilə beynəlxalq bazarda güclü mövqeyə sahibdir. Həmçinin dəmir və polad istehsalı, elektronika, maşınqayırma, farmasevtika və kimya sahələri də yüksək inkişaf etmişdir.

Çexiya Avropa İttifaqı bazarına məhsul ixrac edən ölkələr arasında mühüm yer tutur. Əsas ticarət tərəfdaşları Almaniya, Polşa, Slovakiya və Fransa kimi ölkələrdir. İdxal və ixrac balansı sabit səviyyədə saxlanılır və işsizlik səviyyəsi aşağıdır. Eyni zamanda Çexiya dünya üzrə investisiya cəlbediciliyi yüksək olan ölkələrdən biri kimi tanınır.

Təhsil və elmi potensial

Çexiya təhsil sistemi dünya səviyyəsində tanınır və keyfiyyətli ali təhsil imkanları təqdim edir. Çexiya universitetləri, xüsusilə Charles University (Karl Universiteti) və Czech Technical University kimi müəssisələr beynəlxalq sıralamalarda öz yerini qoruyur. Tələbələrə ingilis, alman və çex dillərində təhsil proqramları təklif olunur.

Beynəlxalq tələbələr üçün təqaüd proqramları, Erasmus+ mübadilə imkanları və dövlət dəstəyi mövcuddur. Çexiyada təhsil almağın üstünlüklərindən biri də təhsil haqqının digər Avropa ölkələrinə nisbətən daha əlverişli olmasıdır. Eyni zamanda texniki və təbiət elmləri sahəsində elmi tədqiqatlara böyük sərmayə qoyulur.

Turizm və mədəni irs

Çexiya turizm baxımından Avropanın ən cəlbedici ölkələrindən biridir. Praqa şəhəri hər il milyonlarla turist cəlb edir. Karl Körpüsü, Praqa Qəsri, Astronomik Saat və digər memarlıq inciləri ölkənin tarixi və mədəni kimliyinin göstəricisidir. Çexiya UNESCO-nun Ümumdünya İrsi siyahısına daxil edilmiş bir neçə tarixi bölgəyə malikdir: Kutna Hora, Český Krumlov, Telč və s.

Ənənəvi çex mətbəxi də ölkənin turizm cazibəsinə böyük təsir göstərir. Xüsusilə qovrulmuş ördək, knedlik (çörəkli kökə), guláš (qovurma) və məşhur çex pivələri yerli və xarici turistlər tərəfindən böyük maraqla qarşılanır.

Nəqliyyat və logistika

Çexiyanın mərkəzi coğrafi mövqeyi ölkəni nəqliyyat və logistika baxımından Avropada əsas tranzit mərkəzinə çevirir. Avtomobil yolları və dəmir yolları yüksək keyfiyyətdə inkişaf etdirilib. Praqa Beynəlxalq Hava Limanı (Václav Havel Airport) regionun ən sıx istifadə olunan hava limanlarından biridir. Həmçinin ölkədə sürətli qatarlar, şəhərlərarası nəqliyyat sistemləri və geniş yayılmış tramvay şəbəkəsi mövcuddur.

Diplomatik əlaqələr və Azərbaycanla münasibətlər

Çexiya Azərbaycanla siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələr qurmuş və bu münasibətlər son illərdə daha da inkişaf etmişdir. Bakı ilə Praqa arasında diplomatik nümayəndəliklər fəaliyyət göstərir. Ticarət əlaqələri enerji, nəqliyyat, texnologiya və təhsil sahələrini əhatə edir. Çexiyada yaşayan azərbaycanlı diasporu, tələbələr və iş adamları bu münasibətlərin möhkəmlənməsində xüsusi rol oynayır.

Çexiya həm qədim tarixə, həm zəngin mədəni irsə, həm də müasir iqtisadi potensiala malik olan bir ölkədir. Avropanın qəlbində yerləşən bu dövlət həm təhsil, həm turizm, həm də biznes imkanları ilə fərqlənir. Demokratik idarəetmə forması, müasir sənaye infrastrukturu və stabil iqtisadi siyasəti Çexiyanı beynəlxalq arenada nüfuzlu və sabit ölkələrdən birinə çevirir. Bu səbəbdən də Çexiya, yalnız Avropa üçün deyil, dünya üçün də əhəmiyyətli bir tərəfdaş və inkişaf mərkəzi olaraq qalır.

Ən Çox Verilən Suallar