Türkiyə universitetlərinə qəbul sistemi mərkəzləşdirilmiş imtahan infrastrukturu, beynəlxalq sertifikatların tanınması və çevik kvota siyasəti ilə regionun ən şəffaf mexanizmlərindən birinə çevrilib. Milli Ölçmə, Seçmə və Yerleştirmə Mərkəzi abituriyent, magistr namizədi və doktorant olmaq istəyən hər kəs üçün ardıcıl test ekosistemi quraraq akademik pillələri bir-birinə rəvan bağlayır. Bu yanaşma təhsil pillələri arasında sərhədləri aydın müəyyənləşdirir və eyni zamanda istedadlı gənclərə paralel marşrut imkanı yaradır. Abituriyent ölkədaxili YKS və ya beynəlxalq SAT balı təqdim etməklə eyni platformada namizəd ola, xarici pasportlu gənc isə YÖS və ya TR-YÖS nəticəsi ilə dövlət universitetinin eyni kontenjanına müraciət edə bilir. Mərkəzləşdirilmiş elektron ərizə sistemləri sənəd dövriyyəsini sürətləndirir, kvota və bal limitlərini real vaxtda göstərdiyindən yanlış seçim riskini azaldır. Yüksəköyrətim Kurulu akademik kadr ehtiyacını proqnozlaşdıraraq müxtəlif ixtisaslara xüsusi tənzimləyici imtahanlar (TUS, DUS, EUS) tətbiq edir və peşəkar hazırlığı dərinləşdirir. Böyük şəbəkəli test bankları, süni intellektə əsaslanan nəticə analitikası və onlayn proktorinq servisləri imtahan təhlükəsizliyini gücləndirərək nəticələrin obyektivliyini qoruyur. Rəqəmsal transformasiya, şagird və tələbə mobilliyi, Bolonya uyğun kredit sistemi və dövlət burslarının genişlənməsi Türkiyəni ali təhsildə regional mərkəz statusuna yüksəldir. Azərbaycandan gələn abituriyentlər üçün bu model həm türk dilinin qohumluğu, həm də ingilisdilli proqramların çoxluğu səbəbilə karyera planlaşdırmasında cəlbedici seçim kimi görünür.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
YKS: Yerli Abituriyentlər üçün Şah İmtahan
YKS üç pillədən ibarət olub ölkə vətəndaşlarının bakalavriat mərhələsinə yeganə rəsmi keçid qapısıdır. TYT blokunda əsasən riyazi məntiq, oxuduğunu anlama və ümumi bilik kimi fundamental sahələr qiymətləndirilir, AYT isə abituriyentin elm, sosial və dil istiqamətinə görə dərinləşmiş fənn biliklərini ölçür. Üçüncü mərhələ YDT yalnız ingilis, alman, fransız, rus və ərəb dili üzrə ixtisas seçənlərə tətbiq edilir.
Bal hesablamasında xalis doğru sayı, ağırlıqlandırılmış orta məktəb ortası (OBP) və mərkəzi sıralama birgə nəzərə alınır. Universitetlər hər ixtisas üçün həm “taban puanı”, həm də “taban sıralaması” elan etdiyindən abituriyent yüksək bal toplasa da, sıralamada geridə qalırsa qəbul şansı azalır. Sistem abituriyentə 24 prioritet seçim haqqı verir və nəticələr adətən imtahandan bir ay sonra e-devlet hesabında görüntülənir.
YÖS və TR-YÖS: Xarici Namizədlərin Bələdçisi
YÖS riyazi məntiq, cəbr və fərdi düşünmə bacarığını əsas meyar olaraq seçir; suallar dil asılılığından uzaq universal formatda hazırlanır. Hər universitet illər boyu öz YÖS-ünü təşkil etmişdi, lakin 2023-dən etibarən TR-YÖS adlı mərkəzləşdirilmiş versiya tətbiqə başlayıb və dövlət universitetlərinin böyük hissəsi bu testi qəbul edir.
Xarici pasportlu gənclər YÖS balı ilə yanaşı SAT, ACT, Abitur və ya A-Level sertifikatlarını da təqdim edə bilərlər. Vacib məqam odur ki, eyni ixtisasa ərizə verərkən abituriyent yalnız bir növ bal tipi seçir; qarışıq sistemə icazə verilmir. Müsahibə mərhələsi tibb, pilotaj və incəsənət proqramlarında əlavə qiymətləndirmə komponenti kimi saxlanılır.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Beynəlxalq Alternativlər: SAT, ACT və A-Level
Qlobal lisey proqramlarını bitirənlər üçün SAT və ACT balları xüsusilə vakıf universitetlərində yüksək qəbul faizi təmin edir. SAT balı ümumiyyətlə 1200 həddindən, mühəndislik və tibb kimi sahələrdə 1400-dən yuxarı tələb olunur; ACT üçün isə tipik limit 24 baldır.
Böyük Britaniya sistemi üzrə oxuyanlar A-Level fənn nəticələri ilə Türkiyədə ali təhsilə daxil ola bilərlər. Universitetlər STEM ixtisasları üçün riyaziyyat və fizika kimi konkret fənlərdə A və ya B qiyməti tələb edir. SAT Subject testləri 2023-dən ləğv edilsə də, bəzi ali məktəblər əvvəlki illərin nəticələrini hələ də keçid balı kimi qəbul edir.
ALES: Magistr və Doktorantura Keçidi
Akademik Personel və Lisansüstü Eğitimi Sınavı Türkiyədə magistratura və doktorantura mərhələsinə rəsmi keçid şərtidir. İmtahan ildə üç dəfə keçirilir, riyaziyyat və sözlü qabiliyyət bölmələrindən ibarət 100 sual təqdim olunur.
Universitetlər yüksək tədqiqat yönlü proqramlar üçün ALES balının 50-60 faizini, bakalavriat GPA-nın 20-30 faizini, müsahibənin isə 20 faizini yekun formula daxil edirlər. Xarici vətəndaşlar üçün ALES alternativi kimi GRE və GMAT balı da qəbul edilir, lakin balın konversiya cədvəli YÖK tərəfindən öncədən elan olunur.
YDS və YÖKDİL: Akademik Dil Sərhədi
Akademik karyeraya başlayan hər kəs ən azı B2 səviyyəsində YDS və ya YÖKDİL sertifikatı təqdim etməlidir. YDS ildə üç, YÖKDİL isə iki dəfə keçirilir; suallar oxu, dilin qrammatik strukturu və lüğət bölmələrini əhatə edir.
Dil balı akademik yüksəliş pillələrində — müəllim, dosent və professor tituluna müraciətdə — ayrıca kəsir əmsalı kimi daxil edilir. Doktorantura proqramları 55-65 aralığında; postdoktoral təqaüd proqramları isə 80-dən yuxarı bal tələb edir.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
TUS: Tibb Uzmanlıq Hədəfi
TUS klinik və əsas tibb elmlərini ölçən 240 suallıq testdir və ildə iki dəfə təşkil olunur. Bal hesablamasında doğru yanlış nisbəti ilə yanaşı, hər sahə (cerrahiyyə, daxili xəstəliklər, pediatriya) üçün minimal net limit də tətbiq edilir.
Rezidentura kontenjanları dövlət xəstəxanaları və universitet klinikaları arasında bölünür; ən yüksək sıraları adətən Ankara, Hacettepe və İstanbul-Cerrahpaşa məzunları tutur. Xarici tibb məzunları əlavə ekvivalentlik imtahanı olan STS nəticəsi təqdim etməlidirlər.
DGS: İkiillikdən Dördə illik Proqres
Dikey Geçiş Sınavı peşə ali məktəblərinin məzunlarına dördillik bakalavriat proqramlarına transfer imkanı yaradır. Suallar sayısal və sözel məntiqdən ibarət 120 testdən ibarətdir və illik kontenjan təxminən 25 min tələbəyə çatır.
Əldə edilən kreditlər Bolonya sisteminə uyğun olduğu üçün tələbə son iki kursu əlavə edərək dərəcəsini tamamlaya bilir. İxtisas uyğunluğu meyarı vacibdir; məsələn, Tibb Fakültəsinə keçid hüquqi cəhətdən mümkün deyil, lakin Mühəndislik texnolojisi ixtisasları arasında keçid sadələşdirilmişdir.
Peşə ixtisası üçün Əlavə Sertifikat İmtahanları
Səhiyyə sektorunda diş həkimləri üçün DUS, eczacılar üçün EUS, hemşirelər üçün Hemşirelik Uzmanlık Sınavı kimi ayrıca sertifikat testləri mövcuddur. Göyərtə zabitləri, pilotlar və mühəndis mexanikləri də Şəhadətnamə Sınavı adlı sektoral lisenziya imtahanlarından keçirlər.
Bu imtahanların bal sistemi ümumiyyətlə 100 üzərindən hesablanır və minimal keçid limiti 60-70 arası dəyişir. Nəticələr “e-sertifika” bazasına yüklənir və işəgötürənlər tərəfindən real vaxtda doğrulanır.
| İmtahan | Hədəf pillə | İllik keçirilir | Minimal bal/limit | Alternativ sertifikat |
|---|---|---|---|---|
| YKS | Bakalavriat | 1 | Taban puanı fakültəyə görə | – |
| YÖS / TR-YÖS | Bakalavriat (xarici) | 1 | 50/100 | SAT, ACT |
| SAT | Bakalavriat | 7 | 1200/1600 | YÖS |
| ALES | Magistr-Doktorantura | 3 | 55/100 | GRE, GMAT |
| YDS / YÖKDİL | Dil sertifikatı | 5 | 60/100 | TOEFL, IELTS |
| TUS | Rezidentura | 2 | Sıralama limit | – |
| DGS | Bakalavriata keçid | 1 | 180 net | – |
| DUS / EUS | İxtisaslaşma | 1 | 60/100 | – |
Türkiyənin imtahan sistemi təhsilin hər mərhələsi üçün aydın və inteqrə olunmuş plan təqdim edərək tələbəyə pilləli inkişaf marşrutu cızır. YKS daxili abituriyentlər üçün obyektiv seçim filtresi yaradır, YÖS və beynəlxalq sertifikatlar isə xarici gənclərin eyni imkanlardan faydalanmasını təmin edir. Magistr və doktorantura səviyyəsində ALES və dil imtahanları akademik tədqiqat keyfiyyətini stabilləşdirir, TUS və DUS kimi təcrübi sınaqlar isə səhiyyə sektorunda ixtisas dərinliyini qoruyur. Bolonya uyğun kredit tanınması, onlayn müraciət sistemləri və proktorinq texnologiyaları nəticələrin şəffaflığını artırır, zaman itkilərini azaldır. Maliyyə baryerlərini burs mexanizmləri yumşaldır, vacib ixtisaslara kvota üstünlüyü verilir. İmtahan kalendarı ildən-ilə optimallaşdırılaraq tələbə və ailələrin planlaşdırma yükünü azaldır. E-imza, e-devlet və e-sertifika inteqrasiyası institusional məlumat axınını sürətləndirir, işəgötürənlər üçün rəsmi nəticə təsdiqini saniyələrə endirir. Dil və peşə sertifikatları qlobal əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşdırıldığından məzun mobilliyi artır. Bütün bu elementlər sintez olunaraq Türkiyəni regionda akademik karyera planlayan gənclər üçün etibarlı, şəffaf və rəqabətli imtahan mərkəzinə çevirir.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Ən Çox Verilən Suallar
YÖS nəticəsi imtahanın keçirildiyi tədris ili üçün keçərlidir. Növbəti il eyni balla müraciət qəbul edilmir, namizəd yenidən imtahan verməlidir. Əgər universitet TR-YÖS nəticəsini qəbul edirsə, həmin bal da yalnız cari müraciət dövrünə aid sayılır. Buna görə abituriyent planlaşdırdığı qəbul ilində imtahana girmək tövsiyə olunur.
Yalnız bəzi incəsənət və konservatoriya proqramları ALES tələbindən azaddır; elmi-tədqiqat yönlü magistraturalar ALES balı olmadan namizəd qəbul etmir. Əvəzində GRE və ya GMAT balı təqdim edilə bilər, lakin konversiya cədvəli universitet tərəfindən öncədən dərc olunmalıdır. ALES-dən azad olan proqramlar adətən müsahibə və portfolioları əsas meyar seçir. Buna baxmayaraq ALES balı olmayan tələbə doktoranturaya keçiddə maneə ilə üzləşə bilər.
Bəzi vakıf universitetləri SAT balını tibb fakültəsi üçün qəbul edir və minimal limit adətən 1400-dən başlayır. Dövlət universitetləri isə SAT-ı rəsmi bal kimi qəbul etmirlər, yalnız YÖS və ya TR-YÖS nəticələrini nəzərə alırlar. SAT təqdim edərkən mövcud il balı tələb olunur, əvvəlki illərin nəticələri qəbul olunmur. Fakültə əlavə müsahibə və ya portfoliolar istəyə bilər.
TUS imtahanına yaş limiti tətbiq edilmir; hər yaşda həkim bu sınaqda iştirak edə bilər. Ən vacib şərt Türkiyədə və ya YÖK tərəfindən tanınan xarici fakültədə tibb təhsili bitirməkdir. Xarici məzunların diplom ekvivalentliyi üçün STS imtahanından keçməsi tələb olunur. TUS nəticəsinin etibarlılıq müddəti iki ildir, bu müddət ərzində rezidentlik kontenjanına müraciət etmək mümkündür.
YDS ÖSYM tərəfindən, YÖKDİL isə universitet konsorsiumu tərəfindən təşkil olunur. Sualların strukturu oxşar olsa da, YDS-də ingilis, fransız və alman dilləri, YÖKDİL-də isə ancaq ingilis, ərəb və alman dilləri mövcuddur. YDS nəticəsi dövlət qulluğu üçün də istifadə edilir, YÖKDİL əsasən akademik yüksəliş məqsədli imtahandır. Hər iki bal eyni ekvivalent cədvələ əsasən doktoranturaya qəbulda keçərlidir.
DGS yalnız oxşar və ya davam ixtisas əlaqəsi olan bölmələrə keçidə icazə verir. Məsələn, Elektronika Texnologiyası məzunu Elektrik-Elektronika Mühəndisliyinə, amma Tibb Fakültəsinə keçə bilməz. YÖK hər il keçid ixtisas cütlüklərini cədvəl şəklində dərc edir. Əlavə olaraq tələbənin GPA göstəricisi 2,5/4,0-dan aşağı olmamalıdır.
YÖK rəsmi konversiya cədvəli dərc edir; məsələn, GRE Quantitative bölməsində 150 bal ALES sayısal ekvivalenti 70 bal kimi qəbul edilir. GRE balı yalnız iki il ərzində etibarlıdır və testin Computer-Based versiyası tələb olunur. GMAT üçün də oxşar cədvəl mövcuddur. Konversiya prosesi avtomatikdir, namizəd əlavə ərizə vermir.
Əgər peşə liseyi məzunu eyni ixtisas sahəsində önlisans (ikiillik) proqram seçirsə, YKS-dən azad ola bilər və “sınavsız geçiş” sistemi ilə yerləşdirilir. Lakin dördillik bakalavriata keçid üçün mütləq YKS nəticəsi lazımdır. Həmçinin “sınavsız geçiş” kontenjanı məhdud olduğundan qeydiyyat prioritetinə görə sıralama aparılır. Sənədlər elektron sistemdə avtomatik ötürülür.
YÖS testinin təxminən 40 faizi riyaziyyat suallarından ibarətdir, qalan hissəni məntiq və analitik düşünmə tapşırıqları təşkil edir. Riyaziyyat bölməsi cəbr, həndəsə və tənliklər mövzularını əhatə edir. Bal hesablamasında riyaziyyat suallarının çarpan əmsalı daha yüksək olduğundan yüksək bal toplamaq üçün riyazi doğrular mühüm rol oynayır. Sualların çətinlik səviyyəsi orta-yüksək diapazonda dəyişir.
ACT nəticəsi imtahan tarixindən etibarən beş il boyunca keçərlidir. Türkiyədə qəbul edən universitetlər balın son iki ili üçün daha yüksək etimad göstərir, lakin rəsmi olaraq beş il içindəki bal qəbul edilir. ACT kompozisiya bölməsi əksər türk universitetləri tərəfindən tələb olunmur. Balın doğrulanması “ACT Score Verification” xidməti ilə elektron şəkildə aparılır.
