Ramazan ayı insanın mənəvi kamilləşməsi üçün ən mühüm ibadətlərdən biri olan orucu özündə cəmləşdirir. Bu ibadət təkcə yemək-içmədən çəkinmək deyil, eyni zamanda davranış və düşüncə saflaşdırılması prosesidir. Qurani-Kərimin “Bəqərə” surəsinin 183-cü ayəsində orucun təqva qazanmaq üçün vacib buyurulması, onun mənəvi dəyərini açıq şəkildə ortaya qoyur. Hədislərdə bildirilir ki, orucu pozan hallar yalnız fiziki qida qəbulu ilə məhdudlaşmır; insanın niyyəti, şüurlu hərəkətləri də hökmlərin təyininə təsir göstərir. İslam fiqhində (həm sünni, həm şiə məzhəblərində) orucun pozulma səbəbləri ətraflı təsnif edilmiş və hər biri üçün qəza, bəzən də kəffarə məsuliyyəti müəyyən edilmişdir. İbadətin mahiyyətini dərk etmədən, yalnız formal tərəflərə riayət etmək, orucun ruhunu zəiflətmiş olar. Bu səbəbdən möminlər həm tibbi, həm də gündəlik vərdişlərlə bağlı suallarına etibarlı cavab tapmalı, qeyri-müəyyən hallarda bilikli din xadimlərinə müraciət etməlidirlər. Müasir dövrdə tibbi prosedurların, qida əlavələrinin və texnoloji yeniliklərin artması ilə sualların sayı da yüksəlir. Oruc tutan şəxsin öz səhhətinə diqqət yetirməsi, lakin şəri hökmləri dəqiq anlaması vacibdir. Aşağıdakı bölmələr orucu pozan əsas halları sistemli şəkildə izah edir, fiqh qaynaqları və müasir tibb məlumatları əsasında mövzunu aydınlaşdırır.
Orucun hüquqi əsasları və niyyətin rolu
Oruc ibadəti Qurani-Kərim, Sünnə və icma qaynaqları ilə təsbit edilib. Niyyət orucun şərtlərindən biridir; şüurlu surətdə orucdan imtina niyyəti artıq ibadəti batil edir. Birinci abzasda vurğulanan məqsəd təqva qazanmaqdır. Şəxsin qəlbində “səhərdən gün batana qədər Allah rizası üçün yemək-içməkdən çəkinirəm” niyyəti formalaşdıqda oruc başlanmış sayılır.
Fiqh mənbələri göstərir ki, niyyəti pozan hallardan biri də gündüz vaxtı şüurlu şəkildə orucu yarıda kəsmək qərarıdır. Yemək qəbul olunmasa belə, qərarın verildiyi an oruc batil sayılır. Bu addım qəza ilə yanaşı kəffarə (iki ay fasiləsiz oruc və ya altmış fəqiri doyurmaq) tələb edə bilər.
Qida və içki qəbulu
İmsakdan sonra şüurlu şəkildə hər hansı qida və ya içki qəbul etmək orucu qəti şəkildə pozur. Buraya kiçik miqdarda suda həb udmaq, saqqız çeynəyib udmaq kimi hallar da daxildir. Ənənəvi fiqh qaydaları hətta təsadüfən yemək qalıqlarını udmağı riskli hesab etsə də, ixtiyarsız udma istisna təşkil edir.
Yemək və içki orqanizmə ağız yolu ilə daxil olduqda bədənə enerji verərək aclıq-fərahlıq balansını dəyişir, ibadətin mahiyyətini zədələyir. Buna görə də diqqətli olmaq, dişləri misvakla təmizləyərkən pastasız istifadə etmək tövsiyə edilir. Ağız yaxalayıb suyu udmamaq şərtdir.
| Hadisə | Şəri hökm | Qəza/Kəffarə | Qısa izah |
|---|---|---|---|
| İmsakdan sonra su içmək | Orucu pozur | Qəza + kəffarə | Şüurlu şəkildə qida qəbuludur |
| Dərman kapsulu udmaq | Orucu pozur | Qəza + kəffarə | Enerji və qida maddəsi daxil olur |
| Diş arasında qalıqları ixtiyarsız udmaq | Pozmur | Qəza yoxdur | Nəzarətsiz hal sayılır |
| Unudaraq su içmək | Pozmur | Qəza yoxdur | Peyğəmbər (s) hədisi: “Allah bağışlayır” |
Tibbi müdaxilələr: iynə, serum, qan alınması
Enerji və qida tərkibli iynələr orucu pozur, çünki bədənə qida ekvivalenti ötürür. Bəzi alimlər vitamin preparatlarının belə qənaət verdiyini bildirir.
Duzlu-qlükoza serumu qida dəyəri daşıdığı üçün iynə ilə eyni hökmə tabedir. Qan alınması isə bədənə qida daxil etmədiyindən orucu pozmur, lakin halsızlıq yarada bilər; ehtiyatla davranmaq məsləhətdir.
Bədən boşluqlarına daxilolma: qusma, nifas
Qəsdən qusmaq orucu batil edir, çünki ağız yoluyla bədənə yenidən turşu və maye axını baş verir. İxtiyarsız qusma orucu pozmur; lakin qusuntu qismən ağızda qaldıqda udulmaması vacibdir.
Menstruasiya və nifas qanı başladığı an oruc batil olur. Qadın təmizləndikdən sonra qəza orucu tutmalıdır. Şəriətdə bu hökm qadının sağlamlıq risklərini nəzərə alaraq yüngülləşdirici ölçüdür.
Şüurlu davranışlar: cinsi münasibət və öpüş
Cinsi əlaqə orucu pozur və kəffarə tələb edir. Fiqh kitablarında bu hökm qəti şəkildə vurğulanır. İbadətin mənəvi ruhunu qorumaq üçün yaxınlıq gecə saatlarına saxlanılmalıdır.
Şəhvəni qıcıqlandıran öpüş və toxunuşlar da risklidir; boşalma baş verərsə oruc batil olur. Belə hal qəza və kəffarə məsuliyyəti doğurur.
Unudaraq yemək-içmək
Peyğəmbər (s) hədisinə əsasən, unudaraq yeyib-içən oruc tutan şəxs ibadətini davam etdirə bilər. Şəxsin diqqətinə çatdırıldıqda dərhal yeməyi dayandırmaq vacibdir.
Unutqanlıq halları Allahın lütfü sayılır; ibadət çətinləşməsin deyə belə güzəşt qoyulub. Lakin unudaraq yemək vərdiş halına çevrilməməli, insan özünü nəzarətdə saxlamalıdır.
Tütün məhsulları və elektron siqaret
Siqaret, qəlyan və elektron siqaret bədənə nikotin və qatran daxil etdiyi üçün orucu pozur. Bunun qəza və kəffarəsi vardır.
Ağız və burun boşluğundan daxil olan tüstü qida kimi enerji çıxışı verməsə də, maye-aerozol qarışığı yaradaraq bədəni qidalandırma effektinə səbəb olur. Eyni zamanda, ibadətin məqsədinə zidd olan zərərli vərdişi stimullaşdırır.
Qeyri-ənənəvi hallar: inhalyator, oksigen maskası, aşqarlar
Astma inhalyatoru dərman aerosolu tənəffüs yollarına göndərir. Sünni fiqhdə çoxu bunu “rütubətli qida” kimi qəbul edib orucu pozduğunu bildirir, bəziləri isə həyat vacibliyi səbəbilə icazə verir; şiə məzhəbi də eyni ehtiyatı məsləhət görür.
Oksigen maskası tərkibində qida elementi olmadığı üçün orucu pozmur. Narkoz öncəsi boğaza vurulan anesteziya spreyinin udulması isə təhlükəlidir; tərkibində yağlı maddə varsa, oruc batil ola bilər.
Oruc tutan hər bir mömin şəri qaydaları dəqiq bilməlidir ki, ibadət sevabını risk altına qoymasın. Qida və maye qəbuluna dair hökmlər aydındır: ağız və boğazdan bədənə daxil olan hər şey orucu batil edir. Tibbi müdaxilələrə gəlincə, enerjiverici iynələr, serumlar qida kimi təsir göstərdiyi üçün qəza və kəffarə tələb edir, qan alınması isə yalnız halsızlıq təhlükəsi daşıyır. Qəsdən qusma, cinsi əlaqə, menstruasiya orucu qüvvədən salır. Unudaraq yemək Allahın mərhəməti sayılır və üzrlü hesab olunur. Tütün məmulatları həm sağlamlığa ziyan, həm də ibadətin ruhuna zidd olduğundan qəti qadağadır. Müasir tibbi cihazlardan istifadə zamanı həkimlə yanaşı, alim rəyinə də müraciət etmək, zərurət olmadıqca riskli prosedurlardan çəkinmək müdrik yanaşmadır. Əsas məsələ orucun mənəvi məqsədini qorumaq, Allaha yaxınlıq üçün imkanları ən yaxşı şəkildə dəyərləndirməkdir. Niyyətin səmimiyyəti, savadlılıq və məsuliyyət anlayışı birlikdə bütöv ibadət təcrübəsi yaradır.
Ən Çox Verilən Suallar
Diş fırçalamaq özü-özlüyündə orucu pozmur. Lakin diş pastasının və yaxud suyun boğaza keçib udulmasından ehtiyat edilməlidir. Ağız mülayim şəkildə yaxalanmalı, köpük udulmamalıdır. Əgər pasta udularsa, oruc batil olur, qəza vacibdir.
Burun spreylərinin çoxu dərmanı selikli qişaya püskürdür. Damlalar boğaza axaraq udulduqda orucu pozur. Həkim təcili zərurət bildirməzsə, spreydən gündüz çəkinmək məsləhətdir. Zərurət olduqda iynə və ya başqa forma ilə əvəzlənməsi nəzərdən keçirilməlidir.
Astma inhalyatoru aerosol tərkibli dərman verdiyi üçün bir çox fiqh alimləri bunu orucu pozan əməl sayır. Lakin həyat təhlükəsi riski varsa, istifadə zəruridir və qəza tutulur. Daha yüngül hallarda inhalyatoru iftar sonrası istifadə etmək tövsiyə edilir. Hər bir şəxs öz həkimi və din alimi ilə məsləhətləşməlidir.
Menstruasiya qanı başladığı an qadının orucu batil olur. Günün qalan hissəsində oruca davam etməyə ehtiyac qalmır. Təmizləndikdən sonra həmin günün qəzası tutulmalıdır. Bu hökm qadının sağlamlığını qorumaq üçün qoyulub.
Qəsdən barmaq salaraq və ya dərman vasitəsilə qusmaq orucu pozur. Təsadüfi qusma isə xəstəlik və ya qoxu səbəbindən ixtiyarsız baş verirsə, oruc pozulmur. Şərt odur ki, qusuntu ağızda qalıb yenidən udulmasın. İxtiyarsız qusma sonrası ağız yaxalanmalı, diqqətli olunmalıdır.
Serum bədənə damar yolu ilə su, elektrolit və qlükoza verir. Bu mayelər qida funksiyasına malikdir, orqanizmi gücləndirir. Buna görə də fiqh qaydalarına əsasən oruc batil olur. Təcili tibbi zərurət varsa, müalicə üstün tutulur və sonradan qəza tutulur.
Elektron siqaret buxar şəklində nikotin və digər maddələri bədənə daxil edir. Fiqh baxımından qida və tütün təsiri olduğu üçün orucu pozur. Adi siqaret kimi qəza və kəffarə məsuliyyəti yaradır. Həmçinin sağlamlıq üçün zərərlidir.
Göz damcıları ümumiyyətlə orucu pozmur, çünki göz yolu həzm sisteminə birbaşa açılmır. Lakin ağızda acı tam yaranarsa ehtiyatlı olmaq tövsiyə edilir. Əksər alimlər məhz bu preparatlara icazə verir və qəza tələb etmir. Istifadə miqdarı az saxlanmalıdır.
Çətin iş şəraitində oruc tutan kəslər aclıq və susuzluqdan ciddi zərər görürsə, orucu açmağa icazə verilir. Bu, yalnız tibbi təhlükə yarandığı halda tətbiq olunur. Günün qalan hissəsində yemək-içməyə davam etmək olmaz, iftara qədər imsak qaydaları gözlənilməlidir. Sonradan qəza tutulmalıdır.
Yalnız qoxu almaq və dadı dilə dəymədən hiss etmək orucu pozmur, çünki bədənə maddə daxil olmur. Lakin dildə nəmli əsər və ya qəhvə damcısı qalaraq udularsa, oruc batil olar. Risk olmaması üçün dad sınağından çəkinmək yaxşıdır.
