Çiban Müalicəsi : Yaranma Səbəbləri, Əlamətləri

Çiban — dəri və dərialtı toxumanın irinli iltihabı kimi tanınan, həm qədim dövrlərdən, həm də müasir tibdə tez-tez rast gəlinən bir dəri xəstəliyidir. Xalq arasında “çiban” adlandırılan bu xəstəlik, xüsusilə gigiyenik qaydalara riayət olunmayan, immuniteti zəif olan insanlarda, həmçinin bəzi xroniki xəstəlikləri olan şəxslərdə daha çox müşahidə olunur. Çibanın əmələ gəlməsi, inkişaf mərhələləri, yayılma səbəbləri, klinik əlamətləri və müalicə üsulları barədə ətraflı məlumat əldə etmək yalnız həkimlər üçün deyil, hər bir fərd üçün vacibdir. Çünki çiban həm sağlamlıq, həm də estetik baxımdan ciddi narahatlıq yaradır, bəzən isə ciddi fəsadlara gətirib çıxara bilər. Azərbaycanda çibanla bağlı ənənəvi və müasir yanaşmalar, xalq təbabəti ilə tibbi müdaxilənin fərqləri, profilaktik və gigiyenik tədbirlər bu mövzuda daim aktuallığını qoruyur. Məlumatlı olmaq, vaxtında düzgün reaksiya vermək və çibanın ilk əlamətlərində həkimə müraciət etmək, sağlamlıq üçün əsas şərtlərdəndir.

Çiban nədir və necə yaranır?

Çiban (latınca: furunkul) — dəri və dərialtı piy toxumasının, əsasən tüklü follikulların irinli iltihabıdır. Çiban adətən “Staphylococcus aureus” bakteriyasının dəriyə daxil olması nəticəsində əmələ gəlir. Dərinin zədələnmiş sahəsinə (çızıq, yara, səpmə, gigiyenik çatışmazlıq) düşən bakteriya, həmin yerdə tez çoxalaraq güclü iltihabi reaksiyaya səbəb olur. Əksər hallarda çiban bədənin ən çox tərləyən və sürtünən yerlərində — boyun, qoltuqaltı, üz, bel, bud, bilək, baldır və qasıq nahiyələrində yaranır. Uşaqlarda, yaşlılarda, şəkərli diabet və immunitet çatışmazlığı olanlarda isə çibanlara daha tez-tez rast gəlinir.

Çibanın yaranma səbəbləri

Çibanın yaranmasına bir sıra daxili və xarici amillər səbəb ola bilər:

Gigiyenik qaydalara riayət edilməməsi

Dərinin tez-tez zədələnməsi (çızıq, kəsik, travma)

Zəif immunitet və xroniki xəstəliklər (şəkərli diabet, böyrək, qaraciyər xəstəlikləri)

Bəzi dərmanların uzun müddətli qəbulu

Həddindən artıq tərləmə və yağlı dəri

Pis qidalanma və vitamin çatışmazlığı

Pis vərdişlər və stres
Yuxarıda qeyd olunan faktorlar orqanizmin bakteriyalara qarşı müqavimətini azaldır və çibanın inkişafı üçün şərait yaradır.

Çibanın əsas əlamətləri

Çibanın inkişafı adətən bir neçə mərhələdə baş verir və aşağıdakı əlamətlərlə müşahidə olunur:

• Dərinin qızarması və şişkinlik — ilkin mərhələdə, çiban əmələ gələn nahiyədə dəridə yüngül qızartı və şişkinlik yaranır.
• Ağrı və həssaslıq — şişkin yerə toxunduqda və ya hərəkət zamanı ağrı hiss olunur.
• İrinli baş — bir neçə gün ərzində şişkinliyin mərkəzində ağ və ya sarımtıl irinli baş əmələ gəlir.
• Dərinin gərginliyi — bəzən çiban ətrafında dəri gərgin, isti və sərt olur.
• Ümumi halsızlıq, temperatur — ağır hallarda bədən temperaturu arta, zəiflik, baş ağrısı müşahidə oluna bilər.
• Çibanın açılması və irin ifrazı — 5–7 gün sonra çibanın başı partlayır və içəridəki irin xaricə axır.
• Yara sağalması və çapıq — irin axdıqdan sonra yara yavaş-yavaş sağalır, bəzən kiçik çapıq qala bilər.

Çibanın növləri və ağırlaşmaları

Çibanlar tək və ya çoxsaylı (furunkuloz) ola bilər. Tək çiban adətən yüngül keçir və ciddi təhlükə yaratmır. Lakin bəzi hallarda çibanlar birləşərək böyük irinli sahələr (karbunkul) yarada bilər. Ağırlaşmış hallarda infeksiya qana keçərək (sepsis), limfa vəzilərinə yayılıb limfadenit, abses, flegmona, beyin və ya daxili orqanlara infeksiya riski yarada bilər. Xüsusilə üzdə yaranan çibanlar diqqətlə və həkim nəzarətində müalicə olunmalıdır.

Çibanın diaqnostikası

Çibanın diaqnozu adətən klinik baxışla qoyulur. Həkim çibanın görünüşünü, ölçüsünü, yayılma dərəcəsini və irinin xarakterini nəzərdən keçirir. Ağır hallarda, furunkuloz və ya təkrarlayan çibanlarda bakterioloji analiz (irin nümunəsinin laboratoriya müayinəsi), qan analizi, bəzən immunoloji testlər aparılır. Bu müayinələr infeksiyanın səbəbini dəqiq müəyyən etməyə və optimal müalicə taktikasını seçməyə imkan verir.

Çibanın evdə və tibbi şəraitdə müalicəsi

Çibanın müalicəsi bir neçə mərhələdən ibarətdir və xəstənin vəziyyətindən, infeksiyanın yayılma dərəcəsindən asılı olaraq dəyişir.

Ev şəraitində ilkin tədbirlər:

• Dəri təmizliyi — çiban ətrafında dəri spirt və ya antiseptiklə gündə bir neçə dəfə silinməlidir.
• İstidən qorumaq — isti kompres və ya ilıq dəsmal, çibanın tez yetişməsinə kömək edə bilər.
• Sıxmaq və deşmək olmaz — çibanı əllə sıxmaq, deşmək və ya iynə vurmaq təhlükəlidir.
• Gündəlik dəyişən steril sarğı — irinin axması halında yara təmiz və quru saxlanmalıdır.
• İmmunitetin gücləndirilməsi — vitaminli qidalar, istirahət, su və gigiyenaya diqqət vacibdir.

Tibbi müalicə:

• Antiseptik və antibiotik məlhəmlər (vişnevskinin məlhəmi, ihtiyol məlhəmi, levomekol və s.)
• Sistem antibiotikləri — yayılmış və ya ağır hallarda həkim tərəfindən təyin olunur (penisillin, sefalosporin, linkomisin və s.).
• Cərrahi müdaxilə — çiban öz-özünə açılmırsa və ya irini tam boşaltmaq olmursa, həkim tərəfindən steril şəraitdə açılır və irin təmizlənir.
• İmmunostimulyator preparatlar və vitaminlər — təkrarlayan və ya furunkulozda məsləhət görülür.
• Xalq təbabəti — yalnız həkim məsləhəti ilə, ev şəraitində təbii kompres və bitki dəmləmələri (kəklikotu, çobanyastığı, aloe və s.) bəzən kömək edə bilər.

Çibanın profilaktikası

Çibanın qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlərə əməl etmək lazımdır:

• Şəxsi gigiyenaya riayət
• Dərini travmadan qorumaq
• Zədəli dərini vaxtında antiseptiklərlə müalicə etmək
• Sağlam qidalanma, immuniteti gücləndirmək
• Qidada vitamin və mineral balansını saxlamaq
• Geyim və dəsmal kimi şəxsi əşyaları paylaşmamaq
• Xroniki xəstəlikləri nəzarətdə saxlamaq

Çibanın evdə müalicəsində yol verilən səhvlər və risklər

• Çibanı sıxmaq, deşmək və ya evdə iynə vurmaq qadağandır
• Qaynar kompreslər, müxtəlif məlhəmləri həkim təyinatı olmadan istifadə etmək risklidir
• Özbaşına antibiotik qəbul etmək təhlükəli ola bilər
• Dəridə yayılma, şişkinlik, qızdırma artarsa, dərhal həkimə müraciət olunmalıdır

Çibanın ağırlaşmalarının qarşısı necə alınır?

Çiban vaxtında düzgün müalicə və gigiyenik qaydalara riayət edildikdə, adətən, heç bir ağırlaşma olmadan sağalır. Lakin immuniteti zəif, yaşlı və xroniki xəstəlikləri olanlarda müalicə həkim nəzarətində aparılmalı, bütün məsləhətlərə əməl edilməlidir. Uşaqlarda, üzdə və ya boyunda yaranan çibanlara xüsusi diqqət lazımdır.

Çiban dərinin tez-tez rast gəlinən, lakin diqqətlə və düzgün yanaşıldıqda ciddi təhlükə yaratmayan irinli iltihabıdır. Onun yaranma səbəblərini bilmək, ilk əlamətlərdə düzgün tədbir görmək, gigiyenik və tibbi qaydalara əməl etmək həm sağlamlığın qorunması, həm də estetik problemlərin qarşısının alınması üçün əsas şərtlərdəndir. Hər bir insan çibanın əlamətlərini, müalicə və profilaktika üsullarını, riskli vəziyyətləri tanımalı və lazım gəldikdə həkimə müraciət etməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar