Çiçək : Elmi Tərifi,Növləri, Adları

Çiçəklər təbiətin ən gözəl, ən zərif və ən təsirli canlı varlıqlarından biridir. Onlar təkcə bitkilərin çoxalmasında deyil, həm də insan həyatında, mədəniyyətdə, incəsənətdə, poeziyada, gündəlik məişətdə və hətta psixologiyada mühüm rol oynayır. Çiçək yalnız bir bitki orqanı deyil, bəzən də sevgi, ümid, gözəllik, saflıq, sevinc, xatirə, təbiət və insan münasibətlərinin simvoluna çevrilir. Azərbaycan təbiəti və folklorunda da çiçəklərin xüsusi yeri var. Müxtəlif bölgələrimizdə bitən nadir və endemik çiçəklər milli sərvətimiz hesab olunur. Çiçəkçiliyin inkişafı, çiçəklərin biologiyası, növləri, adları və onların təsnifatı hər zaman aktual elmi-tədqiqat mövzusu olub. Çiçəklərlə bağlı araşdırmalar həm botanika, həm ekoloji elmlər, həm də iqtisadiyyat üçün vacibdir. Eyni zamanda çiçək mədəniyyəti, onların adlarının mənası, xalq təbabətində və gündəlik həyatda istifadəsi, estetik və ekoloji rolu bu bitki orqanının həyatımıza gətirdiyi rəngarəngliyi və əhəmiyyəti göstərir.

Çiçəyin elmi tərifi və əsas funksiyaları

Çiçək — toxumlu bitkilərin ən əsas generativ (çoxalma) orqanıdır. Bitkinin həyat dövrünün müəyyən mərhələsində əmələ gəlir və əsas funksiyası tozlanma, mayalanma və toxum əmələ gətirilməsidir. Çiçək gövdədə xüsusi formada yerləşir, bir və ya bir neçə hissədən ibarət ola bilər. Onun quruluşu əsasən dörd hissədən ibarətdir: çiçək saplağı, kasacıq yarpaqları (sepallar), tac yarpaqları (petallar), erkəkciklər və dişicik. Erkəkciklər tozcuqları (polen), dişicik isə yumurtalığı əmələ gətirir. Tozlanma (küləklə, həşəratla, su ilə və ya öz-özünə) nəticəsində polen dişiciyə keçir və toxumlar inkişaf edir.

Çiçəklərin biologiyası və təkamülü

Çiçəkli bitkilər — (latınca: Angiospermae) yer üzündə ən geniş yayılmış, çoxsaylı növlərə malik bitkilər sinfidir. Onların təkamülü milyon illər öncə başlamış və təbiətin ən uğurlu ekoloji strategiyalarından birinə çevrilmişdir. Çiçəklərin rəngarəngliyi, ətir və forması əsasən tozlandırıcı heyvanları (arılar, kəpənəklər, quşlar və s.) cəlb etmək üçün təkamül nəticəsində yaranıb. Bəzi çiçəklər öz-özünə tozlanır, bəziləri isə yalnız xarici tozlandırıcılara ehtiyac duyur. Təkamül prosesində müxtəlif çiçək quruluşları və xüsusi adaptasiyalar (gecə çiçəklənən, ətirli, parlaq rəngli və s.) meydana çıxıb.

Çiçəklərin növləri və təsnifatı

Çiçəklərin növləri çoxdur və müxtəlif meyarlara görə təsnif edilir:

• Tək və ya salxım çiçəklər: Gül, lalə, qərənfil tək olur, akasiya, yasəmən, mimoza isə salxım şəklində çiçək açır.
• Sadə və mürəkkəb çiçəklər: Bir sıra bitkilərdə çiçək bir neçə hissədən ibarət olur (qızılgül, lalə), digərlərində isə çoxlu sayda kiçik çiçəklər bir başcıq və ya salxım əmələ gətirir (günəbaxan, çobanyastığı).
• Monoxlamid və diklamid çiçəklər: Bəzilərində yalnız bir örtük (monoxlamid), digərlərində isə həm kasacıq, həm də tac (diklamid) olur.
• Erkək və dişi çiçəklər: Bəzi bitkilərdə hər iki cinsiyyətli çiçəklər eyni bitkidə yerləşir (bircinsli), digərlərində isə ayrı-ayrılıqda (ikicinsli).
• Bəzək və yabanı çiçəklər: Ətraf mühitdə öz-özünə bitən (yabanı), xüsusi becərilən və dekorativ (bəzək) çiçəklər.

Azərbaycanda çiçək müxtəlifliyi və endemik növlər

Azərbaycan çiçək növlərinin zənginliyi və rəngarəngliyi ilə seçilir. İqlim və torpaq müxtəlifliyi burada endemik və nadir çiçək növlərinin yaranmasına şərait yaradıb. Xüsusilə Böyük və Kiçik Qafqaz, Lənkəran, Talış, Abşeron, Naxçıvan və Qarabağ zonalarında çoxsaylı, bəziləri yalnız ölkəmizə məxsus olan çiçəklər bitir. Azərbaycan florasında qızılgül, lalə, zanbaq, qərənfil, nərgiz, səhləb, iris, güləvər, süsən, bənövşə, çobanyastığı, kəhrəba, sarıçiçək, mimoza, şakayık, kasımpaşa və daha yüzlərlə müxtəlif çiçək növü vardır. Bir sıra çiçəklər dövlət tərəfindən qorunan və “Qırmızı Kitab”a daxil edilən nadir növlərdir.

Çiçək adları və onların mənası

Çiçəklərin adları həm elmi, həm də məişət və folklor səviyyəsində maraq doğurur. Hər bir çiçəyin adı onun formasına, rənginə, qoxusuna, böyüdüyü əraziyə və ya xalq arasında mənəvi anlamına görə verilib. Məsələn:

• Qızılgül: Saflıq, sevgi və gözəllik rəmzidir.
• Lalə: Məhəbbət, ehtiras və baharın gəlişi.
• Bənövşə: Təvazökarlıq, səmimiyyət.
• Nərgiz: Saflıq, ümid, bahar ətri.
• Zanbaq: Saflıq və günahsızlıq.
• Qərənfil: Qəhrəmanlıq və sadiqlik.
• Çobanyastığı: Sağlamlıq və dostluq.
• Süsən: Dəyişiklik və yeni başlanğıc.
• Mimoza: Qadın incəliyi və baharın ətri.
  Həmçinin, xalq arasında çiçək adları müxtəlif etimoloji kökə, regiona və məişət deyimlərinə görə dəyişə bilər.

Çiçəkçiliyin inkişafı və iqtisadi rolu

Azərbaycanda çiçəkçilik həm kənd təsərrüfatının, həm də iqtisadiyyatın sürətlə inkişaf edən sahələrindən biridir. İllik və çoxillik bəzək çiçəklərinin istehsalı, istixana və açıq sahə becərilməsi, çiçək bağçalarının yaradılması, yerli və idxal çiçəklərin satışı ölkəmizdə yeni iş yerləri və gəlir mənbəyi yaradır. Çiçək bazarları, gül dükanları, floristlər, dekorativ landşaft şirkətləri bu sektorun əsas iştirakçılarıdır. Qlobal bazarda isə Azərbaycanın bəzi nadir çiçəkləri xüsusi maraq və kommersiya dəyəri ilə seçilir.

Çiçəklərin insan həyatındakı yeri və psixoloji təsiri

Çiçəklər təkcə təbiətdə və sənayedə deyil, insan həyatında da xüsusi yer tutur. Onlar toy, nişan, ad günü, anım, yas mərasimləri, məktəb, ev və ofis interyerinin ayrılmaz hissəsidir. Çiçəklər psixologiyada stressi və gərginliyi azaltmaq, ruhi sakitlik və sevinc yaratmaq üçün istifadə olunur. Müxtəlif rəngli və ətirli çiçəklərin pozitiv təsiri elmi tədqiqatlarla da təsdiqlənib. Çiçək hədiyyə etmək münasibətlərin dərinliyini, sevgi və diqqəti ifadə edir.

Çiçəklərin xalq təbabətində və ənənəvi istifadəsi

Azərbaycan xalq təbabətində çiçəklərin geniş istifadəsi var. Çobanyastığı, bənövşə, lalə, nərgiz, qızılgül, süsən, yovşan və digər çiçəklərin çayı, dəmləməsi, məlhəmi müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində tətbiq olunur. Çiçəklərdən alınan efir yağları, ekstrakt və cövhərlər kosmetologiya və təbii dərman sənayesində də vacib xammaldır. Həmçinin, bəzi çiçəklər xalq arasında qoruyucu və mistik gücə malik sayılır.

Çiçəklərin ekoloji və landşaft əhəmiyyəti

Çiçəklər ekosistemdə tozlandırıcı həşərat və quşların qidalanması, bitkilərin çoxalması və biomüxtəlifliyin qorunması üçün vacibdir. Onlar eroziyanın qarşısını alır, torpağı zənginləşdirir və təbii mənzərəyə gözəllik qatır. Bağçılıqda və şəhərsalmada düzgün seçilmiş çiçəklər mikroiqlimi yaxşılaşdırır, urbanizasiyanın mənfi təsirlərini azaldır və insanların rifahına töhfə verir.

Çiçəklərlə bağlı maraqlı faktlar

• Dünyada 400 mindən çox çiçəkli bitki növü məlumdur.
• Ən iri çiçək “Rafflesia arnoldii” (indoneziyada), ən gözəl çiçək qızılgül, ən uzunömürlü çiçək isə lotos sayılır.
• Azərbaycanın bəzi endemik çiçəkləri yalnız müəyyən regionda bitir və qorunur.
• Çiçəklər musiqi, şeir və təsviri sənətdə ilham mənbəyidir.

Çiçəklər insanlığın və təbiətin vəhdətini, gözəlliyin, sevincin və ümidi simvolizə edən, canlı aləmin ən rəngarəng nümayəndələrindəndir. Onların müxtəlifliyi, estetik və ekoloji rolu, həyatımıza qatdığı rənglər və duyğular hər zaman dəyərlidir. Çiçək bilik və sevgi tələb edən bir sahə olmaqla yanaşı, gələcək nəsillərə də gözəllik və müdriklik mirası bəxş edir.

Ən Çox Verilən Suallar