Çimə : Mənaları, Sinonim, Antonimləri

Azərbaycan dilinin zəngin və köklü leksik fondunun ən maraqlı və çoxqatlı sözlərindən biri də “çimə”dir. Bu söz gündəlik nitqimizdə, eləcə də ədəbi-bədii əsərlərdə, xalq danışığında müxtəlif məna və kontekstlərdə işlədilir. “Çimə” sözü bir tərəfdən, təbiət hadisələrinə, kənd təsərrüfatı və ekologiyaya, digər tərəfdən isə insan davranışı, mədəniyyət və məişətə aid olan məna qatlarına malikdir. Sözün kökü, tarixi mənşəyi, leksik və semantik aspektləri, sinonim və antonimləri, frazeologiyada və məcazi mənada istifadəsi həm dilçi alimlərin, həm də gündəlik istifadəçilərin maraq dairəsindədir. Çimə sözü Azərbaycan folklorunda, atalar sözlərində, toponimikada, həmçinin ekosistem və landşaft təsvirlərində də rast gəlinir.

Çimə sözünün lüğəvi mənası

Çimə sözü əsasən “səthində qalın və bir-birinə sıx bağlı ot təbəqəsi olan torpaq sahəsi” kimi izah olunur. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində “çimə” aşağıdakı şəkildə verilir:

Çimə – bir-birinə bağlı və kökü ilə torpağa möhkəm yapışmış ot təbəqəsi, yaşıl örtük, təbii və ya süni şəkildə əmələ gələn otluq.

Kənd təsərrüfatı və təbiətşünaslıqda çimə dedikdə çay, göl, bataqlıq, çəmənlik və ya yol kənarlarında əmələ gələn, torpağı qoruyan, rütubəti saxlayan, eroziyanın qarşısını alan bitki qatı başa düşülür.

Bəzi mənbələrdə “çimə” sözünün sinonimi kimi “çəmən”, “otluq”, “yaşıl örtük”, “çayır” sözləri göstərilir.

Çimə sözünün etimologiyası və tarixi mənşəyi

“Çimə” sözü Azərbaycan türkcəsində qədim türk dillərinə və Altay dil ailəsinə məxsus köklərə gedib çıxır. Orxon-Yenisey abidələrində və köhnə türk dillərində “çim” kökü “ot”, “bitki örtüyü” mənasını ifadə edib. Qədim türk tayfaları və çobanlar üçün otlaq sahəsi, torpaq üzərində bitən yaşıl təbəqə həyati əhəmiyyət kəsb edib. Zamanla bu söz türk dillərində müxtəlif fonetik və semantik dəyişikliklərə məruz qalıb: türkcədə “çimen”, qazax, qırğız və özbək dillərində “çime”, “çaman”, “çəmən” variantları ilə işlədilib.

Azərbaycan dilində “çimə” sözünün ən qədim nümunələri xalq nağıllarında, atalar sözlərində, qədim bayatılarda və klassik ədəbiyyatda müşahidə olunur.

Çimə sözünün müxtəlif məna çalarları

1. Ekoloji və landşaft mənası

Çimə torpaq üzərində böyüyən, bir-biri ilə sıx toxunan ot və bitki təbəqəsidir. Bu ot təbəqəsi ekosistemdə torpağın münbitliyini qoruyur, suyun buxarlanmasını azaldır, eroziyanın və küləyin təsirinin qarşısını alır. Çimə təbiətin, çayır və çəmənlərin, bağ və parkların, stadionların yaşıl örtüyünü təşkil edir.

2. Kənd təsərrüfatı və torpaqşünaslıqda çimə

Kənd təsərrüfatında çimə münbit otlaq və ot biçini üçün əsas göstəricidir. Çimə sahəsi mal-qara üçün təbii yem bazasıdır. Əkinçilikdə torpağın qorunmasında, su rejiminin və qida dövranının təmin olunmasında, eroziyanın qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.

3. Ədəbi-bədii və məcazi mənada çimə

Ədəbiyyatda, xalq yaradıcılığında və şifahi nitqdə “çimə” həyat, bərəkət, firavanlıq və yenilik rəmzi kimi işlədilir. “Çiməlikdə oynamaq”, “çiməyə uzanmaq” kimi ifadələr bolluq, səadət və təbiətə yaxınlıq təsvirini verir.

4. Çimə və toponimikada istifadəsi

Azərbaycanda bir sıra kənd və ərazi adlarında “çimə” komponenti var: “Çimə kəndi”, “Çimə düz”, “Çiməlik yaylağı” və s. Bu adlar ərazinin yaşıllıqla, otluqla, otlaqla zəngin olmasını göstərir.

Çimə sözünün sinonim və antonimləri

• Sinonimlər: çəmən, çayır, otluq, yaşıl örtük, otlaqlar, düzənlik
• Antonimlər: şoranlıq, səhra, bataqlıq, dağlıq, qayalıq, kolluq (bəzən)
• “Çimə”nin sinonimləri və antonimləri onun yerli iqlimə, torpaq və landşaft xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif məna çalarları qazana bilər.

Çimə sözünün frazeoloji və məcazi işlənməsi

Azərbaycan dilində “çimə” sözü bir sıra frazeoloji və sabit ifadələrdə işlədilir:

• Çiməyə çıxmaq: açıq havada, yaşıllıqda istirahət etmək, gəzintiyə getmək.
• Çiməyə baş vurmaq: yeni işə, fəaliyyətə başlamaq.
• Çiməlikdə oynamaq: uşaqlığın, xoşbəxtliyin və firavanlığın rəmzi.
• Çimə kimi yaşıl: həyat və gənclik dolu, sağlam və güclü olmaq.

Bu ifadələr dilimizdə çox işləkdir və bədii təsvirlərdə, gündəlik danışıqda geniş istifadə olunur.

Çimənin ekologiyada və təbiətdə rolu

Çimə təbii ekosistemlərin qorunması və bərpasında əvəzolunmazdır. Çimə örtüyü:

Torpağın münbitliyini saxlayır, eroziyanı azaldır, su balansını qoruyur.

Bitki və heyvanlar üçün həyat mühiti yaradır.

Kənd təsərrüfatında heyvandarlıq və arıçılıq üçün əsas resursdur.

Park, bağ və landşaft memarlığında, şəhər ekosistemində estetika və funksionallıq üçün əvəzsizdir.

Çimənin müasir istifadəsi və tətbiqi

Müasir dövrdə çimə təbii və süni şəkildə landşaft dizaynında, stadion və idman meydançalarında, ictimai park və bağlarda, həmçinin torpaq bərpa layihələrində geniş istifadə edilir. Çimə qazon, rulonlu çimə, bəzək çiməsi kimi növlərə bölünür və istixanalarda, tingçilikdə ayrıca yetişdirilir.

Dilçilikdə və folklorda çimə sözünün izahı

Dilçi alimlər “çimə” sözünü Azərbaycan dilinin yerli, təbii sözlərindən biri kimi qəbul edir, onun semantik və morfoloji xüsusiyyətlərini tədqiq edirlər. Folklorşünaslıqda isə çimə bolluq, əmin-amanlıq, təbiətə sevgi, insan və təbiət birliyi kimi məna daşıyır.

Çimə ilə bağlı maraqlı faktlar və nümunələr

• “Çimə” qədim türk dillərində “çimen”, “çiman” kimi formalaşıb və bütün türk dünyasında ortaq anlam daşıyır.
• Çimə Azərbaycan poeziyasında və xalq musiqisində baharın gəlişi, həyatın oyanışı rəmzidir.
• Çimə yaylaqlarda, kənd yerlərində ənənəvi toy və mərasimlərin keçirildiyi məkandır.

Çimə sözü Azərbaycan dilinin zəngin təbiət və həyat sözlərindən biridir. Onun mənası həm bioloji, həm də mədəni, ədəbi və sosial kontekstdə çoxqatlı və əhəmiyyətlidir. Çimə yalnız təbiət hadisəsi yox, həm də xalq düşüncəsində, mədəniyyət və ədəbiyyatda bərəkət, bolluq, firavanlıq və həyat simvoludur. Dilimizin və milli kimliyimizin bir hissəsi olaraq “çimə”nin qorunması, mənasının gələcək nəsillərə ötürülməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Ən Çox Verilən Suallar