Çivzə : Nədir? Klinik Əlamətləri, Diaqnostikası

Çivzə — insanların dəri sağlamlığı ilə bağlı ən çox rast gəlinən problemlərdən biridir. Hər bir insan həyatının müəyyən mərhələsində çivzə ilə qarşılaşa bilər. Bu, təkcə estetik bir narahatlıq deyil, həm də bəzən sosial və psixoloji problemlərə səbəb olan bir dəri xəstəliyidir. Xüsusilə yeniyetməlik dövründə, hormon səviyyəsindəki dəyişikliklər fonunda çivzə problemli dəriyə, özünə inamın azalmasına, sosial həyatdan uzaqlaşmağa yol aça bilər. Azərbaycanda çivzə termini gündəlik danışıqda “sızanaq” və ya “akne” kimi də tanınır. Çivzənin yaranma səbəbləri, klinik əlamətləri, diaqnoz qoyulması, müalicə yolları və profilaktika tədbirləri barədə dəqiq, geniş və təsdiqli məlumat cəmiyyət üçün olduqca vacibdir.

Çivzə nədir: əsas anlayış və elmi izah

Çivzə (lat. Acne vulgaris) dəri piy vəzilərinin iltihabi xəstəliyidir və əsasən üz, alın, burun, yanaqlar, kürək, sinə, bəzən isə bədənin digər hissələrində kiçik qırmızı səpgilər, ağ və ya qara nöqtələr, irinli pustulalar şəklində özünü büruzə verir. Çivzənin əsas səbəbi piy vəzilərinin həddindən artıq yağ ifraz etməsi, dəri məsamələrinin tutulması və bu mühitdə bakteriyaların sürətli inkişafıdır. Akne, hormonal dəyişikliklərlə, xüsusən yeniyetmələrdə, gənclərdə, bəzi qadınlarda və bəzi dərmanlardan istifadə edən insanlarda daha tez-tez rast gəlinir.

Çivzənin yaranma səbəbləri və risk amilləri

Çivzənin yaranmasına təsir edən başlıca səbəblər bunlardır:

• Hormon dəyişiklikləri: Yeniyetməlik dövründə, menstrual tsikl zamanı, hamiləlik və bəzi endokrin xəstəliklərdə androgen hormonların artması.
• Genetik meyillik: Valideynlərdə və ya yaxın qohumlarda çivzə olmuşdursa, risk daha yüksəkdir.
• Piy vəzilərinin hiperaktivliyi: Dərinin piy ifrazı artdıqca məsamələr tutulur.
• Dəriyə qulluq səhvləri: Keyfiyyətsiz kosmetik vasitələrin həddən artıq istifadəsi, gigiyenaya əməl etməmək, dərini tez-tez sıxmaq.
• Qidalanma: Həddən artıq yağlı, şirin və süd məhsulları ilə qidalanma, bəzən də qida allergiyaları.
• Stres və psixoloji faktorlar: Stress hormonları dəri piy vəzilərinin fəaliyyətini artıra bilər.
• Bəzi dərmanlar: Kortikosteroidlər, litium, bəzi antidepressantlar və digərləri.

Çivzənin klinik əlamətləri və növləri

Çivzənin əsas klinik formaları:

• Açıq komedonlar (qara nöqtələr): Piy və kirin dəri məsaməsində oksidləşərək qaralması ilə yaranır.
• Qapalı komedonlar (ağ nöqtələr): Dərinin altındakı piy kütləsi səthə çıxmadan, ağ düyün kimi qalır.
• Papulalar və pustulalar: İltihabi qırmızı səpgilər, bəzən irinli, ağ başlı sızanaqlar.
• Daha ağır formalar: Nodullar, kistlər və ya dərinin dərin təbəqələrində yaranan, çapıq qoyan, ağrılı iltihab ocaqları.

Çivzə adətən üz, kürək, sinə, bəzən isə çiyin və qollarda yerləşir.

Çivzənin diaqnostikası və həkimə müraciət

Əksər hallarda çivzənin diaqnozu vizual baxışla qoyulur. Dermatoloq dəri vəziyyətini qiymətləndirir, bəzən isə əlavə laborator müayinələr və ya hormonal analizlər tələb olunur. Ağır və ya müalicəyə tabe olmayan çivzə hallarında, endokrinolog və ya qastroenteroloq müayinəsi də vacib ola bilər.

Aşağıdakı hallarda mütləq həkimə müraciət edilməlidir:

• Çivzə dərin və ya irinli olur, çapıq qoyur
• Sürətlə yayılır və ya ağrılıdır
• Standart kosmetik vasitələrlə düzəlmir
• Psixoloji gərginlik və ya depressiyaya səbəb olur

Çivzənin müalicəsi: əsas üsullar

Çivzə müalicəsi dəri vəziyyətinin ağırlıq dərəcəsinə, yaşa və fərdi xüsusiyyətlərə uyğun seçilir. Ən geniş istifadə olunan metodlar:

• Məişət və kosmetik qulluq: Dərinin gündəlik yuyulması, yağsız və qeyri-komedogen kosmetikadan istifadə.
• Medikamentoz terapiya: Antibakterial kremlər, retinoidlər, salisilik turşu, benzoil peroksid, azelaik turşu kimi dərmanlar.
• Sistemik müalicə: Ağır hallarda ağız yolu ilə antibiotiklər, hormonal terapiya (xüsusilə qadınlarda), A vitamini analoqları (izotretinoin).
• Fizioterapiya və kosmetoloji prosedurlar: Kimyəvi pilinq, lazer terapiyası, fototerapiya, mexaniki təmizləmə.
• Xalq təbabəti: Təbii bitki əsaslı maskalar, dərman bitkiləri, hipoallergen təbii yağlar (ancaq həkim tövsiyəsi ilə).

Müalicənin nəticələri fərdi və bəzən uzunmüddətli olur, bəzi hallarda isə çapıqların estetik korreksiyası üçün əlavə müdaxilələr lazım gəlir.

Profilaktika və düzgün dəriyə qulluq

Çivzənin qarşısını almaq və ya riskini azaltmaq üçün:

• Dəri gündə 2 dəfə yumşaq vasitələrlə yuyulmalı, makiyaj gecə mütləq silinməlidir.
• Qeyri-komedogen kosmetik məhsullar seçilməlidir.
• Üz və bədənin səpgili nahiyələri tez-tez sıxmaq olmaz.
• Sağlam və balanslı qidalanmaq, şirniyyatı və yağlı yeməkləri məhdudlaşdırmaq lazımdır.
• Kifayət qədər yuxu, stressin idarə olunması, sağlam həyat tərzi vacibdir.

Çivzənin psixoloji təsiri və sosial aspektləri

Çivzə yalnız tibbi deyil, eyni zamanda sosial və psixoloji problemdir. Xüsusən gənclərdə özünəinam azalması, sosial təcrid, depressiya, stres və adaptasiya problemlərinə səbəb ola bilər. Dəri problemləri ilə açıq danışmaq, dəstək almaq və zamanında həkimə müraciət etmək vacibdir. Müasir dövrdə psixoloji məsləhət və dəstək də çivzə ilə mübarizədə önəmli rol oynayır.

Çivzə və xalq arasında yanlış fikirlər

Çivzə ilə bağlı bir sıra yanlış inamlar yayılıb. Məsələn, “çivzə yalnız yeniyetmələrdə olur”, “çivzə ancaq kirli dəridən yaranır”, “çivzə sıxmaq onun tez sağalmasına kömək edir” kimi fikirlər səhvdir. Əslində, bu problemlər həm hormonal, həm genetik, həm də fərdi dəri xüsusiyyətlərindən asılıdır.

Azərbaycanda çivzənin yayılması və müalicə imkanları

Azərbaycanda çivzə əsasən yeniyetmələr arasında geniş yayılıb, lakin böyüklərdə də rast gəlinir. Son illərdə dermatoloq və kosmetoloq xidmətlərinin artması, müasir dərman və kosmetik vasitələrin əlçatan olması, habelə təbliğat və maarifləndirmənin güclənməsi çivzənin vaxtında və düzgün müalicəsinə şərait yaradır.

Çivzə cəmiyyətin müxtəlif yaş qruplarında, xüsusilə yeniyetməlik dövründə geniş yayılmış dəri xəstəliyidir. Müasir elmi yanaşma, fərdi və düzgün qulluq, vaxtında həkimə müraciət və psixoloji dəstək bu problemin effektiv həllində əsas şərtlərdir. Çivzənin sosial və psixoloji nəticələrinə həssas yanaşmaq, yanlış inancları aradan qaldırmaq, hər bir fərd üçün sağlam və inamlı həyat təmin etmək üçün vacibdir.

Ən Çox Verilən Suallar