Müasir qida sənayesində və məişət həyatında krem məhsullarının rolu xüsusilə yüksəkdir. İstər şirniyyat, istərsə də müxtəlif desertlərin hazırlanmasında krem, həm ləzzət, həm də tekstura baxımından əsas komponentlərdən birinə çevrilib. Lakin krem kimi tez xarab olan süd məhsullarının saxlanma şəraiti və istifadə müddəti düzgün qorunmazsa, onun keyfiyyəti itir və çürümə prosesi başlayır. Çürümüş krem qida təhlükəsizliyi baxımından ciddi təhlükə yaradır, çünki burada mikroorqanizmlərin, xüsusilə zərərli bakteriya və kif göbələklərinin çoxalması nəticəsində məhsul tamamilə insan sağlamlığı üçün zərərli olur. Son illərdə çürümüş süd məhsulları ilə bağlı zəhərlənmə halları və qida təhlükəsizliyi mövzusu daha da aktuallaşıb. Buna görə də çürümüş krem nədir, onun yaranma səbəbləri, əlamətləri və fəsadları barədə ətraflı biliklərə malik olmaq hər bir insan üçün vacibdir. Krem məhsullarından istifadə edən şəxslər, xüsusilə evdar qadınlar, qida sənayesi işçiləri və restoran aşpazları bu mövzuya diqqətlə yanaşmalıdır.
Çürümüş krem nədir?
Çürümüş krem, süd və süd məhsulları əsasında hazırlanan kremin mikrobioloji, kimyəvi və ya fiziki təsirlər nəticəsində korlanması və insan orqanizmi üçün təhlükəli hala gəlməsi deməkdir. Kremin tərkibində yüksək dərəcədə su, yağ və zülal olur, bu isə müxtəlif bakteriya və mikroorqanizmlər üçün optimal mühit yaradır. Əgər krem düzgün saxlanılmırsa və ya onun istifadə müddəti bitibsə, içərisində zərərli mikroorqanizmlər (xüsusilə laktik turşu bakteriyaları, kolibakteriyalar, stafilokokklar və kif göbələkləri) sürətlə çoxalır. Bu mikroorqanizmlər kremdə kimyəvi və fermentativ dəyişikliklər törədir, nəticədə məhsulun rəngi, dadı, qoxusu və konsistensiyası tamamilə dəyişir. Çürümə prosesi təkcə kremi yararsız etmir, həm də ciddi qida zəhərlənməsinə səbəb olur. Çürümüş krem istehlaka yararsız hesab edilir və insan sağlamlığı üçün təhlükəli sayılır.
Çürümə prosesinin əsas mərhələləri
Çürümə prosesi mərhələli şəkildə inkişaf edir. Birinci mərhələdə kremin teksturasında və qoxusunda çox zəif dəyişikliklər baş verir. Bu zaman krem hələ xarab olmaya bilər, lakin ilk əlamətlər yaranır. İkinci mərhələdə mikroorqanizmlərin fəaliyyəti nəticəsində tərkibdə turşuluq artır, kəskin kəsmik qoxusu və acımtıl dad meydana çıxır. Üçüncü mərhələdə isə kremin rəngi dəyişir, səthində göy-yaşıl və ya boz ləkələr, bəzən kif təbəqəsi əmələ gəlir. Konsistensiya tamamilə dəyişir, krem axıcılığını itir, laxtalanır və ya qat-qat olur. Dördüncü mərhələdə isə krem artıq vizual, dad və qoxu baxımından tamamilə yararsız olur, məhsulda patogen mikroorqanizmlər və toksinlər yaranır. Bu mərhələdə çürümüş kremin istifadəsi çox təhlükəlidir.
Çürümə mərhələləri:
- Zəif qoxu və dad dəyişiklikləri, konsistensiyanın bir qədər qalınlaşması
- Turşumuş dad, kəskin qoxu, açıq rəngdə ləkələr, laxtalanma başlanğıcı
- Səthdə kif, göy-yaşıl və ya boz rəngli ləkələr, kəskin pis qoxu, tam laxtalanma
- Toksinlərin yaranması, tam çürümüş görünüş və təhlükəli qoxu
Çürümüş kremin yaranma səbəbləri
Çürümüş kremin yaranmasının əsas səbəbləri arasında saxlanma rejiminin pozulması, istifadə müddətinin ötülməsi, sanitariya qaydalarına əməl edilməməsi və ilkin məhsulun keyfiyyətsiz olması xüsusi yer tutur. Əgər krem hazırlanarkən istifadə olunan süd və ya qaymaq təzə deyildirsə və ya məhsul pastörizə edilməyibsə, çürümə riski yüksək olur. Soyuducu şəraitində saxlanılmayan və ya açıq vəziyyətdə qalan kremdə patogen mikroorqanizmlər sürətlə artır. Həmçinin, məhsulun qablaşdırılması zamanı gigiyena qaydalarına əməl edilməməsi, kirli alətlərin istifadəsi, əllərin təmiz olmaması, kremə hava, toz və yad cisimlərin düşməsi çürümə prosesini sürətləndirir.
Bəzən sənaye şəraitində, saxlama və daşınma zamanı temperatur rejimi pozulduqda da krem tez çürüyür. Xüsusilə yay aylarında, yüksək temperaturda kremin saxlanılması qətiyyən məsləhət görülmür. Çox vaxt marketlərdə və ya bazarda düzgün soyudulmayan krem məhsulları tez xarab olur və çürüməyə başlayır.
Çürümüş kremin orqanoleptik əlamətləri
Çürümüş kremi təzə məhsuldan fərqləndirmək üçün bir neçə əsas orqanoleptik əlamətə diqqət yetirmək lazımdır:
- Rəngi: Çürümüş kremin rəngi tündləşir, bəzən boz, göy-yaşıl, sarımtıl və ya qəhvəyi çalara çevrilir.
- Qoxusu: Turşumuş, kəskin, kəsmik və ya kif qoxusu meydana çıxır. Bu, çox vaxt dərhal hiss olunur.
- Dad: Acı, turş, hətta bəzən yandırıcı bir dad əmələ gəlir. Bu cür dad kremdə təhlükəli dəyişikliklərin getdiyini göstərir.
- Konsistensiyası: Təzə krem yumşaq və axıcı olur. Çürümüş kremdə isə laxtalanma, qat-qat olma, bəzən kütlənin tam bərkiməsi və ya selikli axıntı müşahidə edilir.
- Səthindəki dəyişikliklər: Səthdə bəzən kif, şeh və selikli təbəqə yaranır. Səthə yapışqan, selikli qat, bəzən isə göyərti və ya boz rəngli kif ləkələri əmələ gəlir.
Bu əlamətlərin bir neçəsi müşahidə olunarsa, krem qətiyyən istifadə edilməməlidir.
Çürümüş kremin sağlamlığa təsiri
Çürümüş kremin istifadəsi insan orqanizmi üçün çox təhlükəlidir və müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Ən tez-tez rast gəlinən fəsadlar qida zəhərlənməsi, mədə-bağırsaq pozğunluqları, qarın ağrısı, qusma, ishal, başgicəllənmə və yüksək temperaturdur. Çürümüş kremdə patogen mikroorqanizmlərin (xüsusilə stafilokokk, salmonella, listeriya, kolibakteriyalar və s.) sürətlə çoxalması nəticəsində toksinlər əmələ gəlir. Bu toksinlər bəzən sinir sistemini, böyrəkləri və qaraciyəri zədələyə bilər.
Körpələr, yaşlılar, hamilə qadınlar və immun sistemi zəif olan şəxslər üçün çürümüş kremin fəsadları daha ağır olur. Onlarda qida toksiko-infeksiyaları, allergik reaksiyalar və hətta həyat üçün təhlükəli fəsadlar baş verə bilər. Ona görə də krem məhsullarından istifadə edərkən tərkibinə, saxlanma şəraitinə və istifadə müddətinə diqqət etmək vacibdir.
Çürümüş kremin məişətdə istifadəsi və riskləri
Bəzən insanlar çürümüş kremin kiçik bir hissəsini zərərsiz hesab edərək onu desertlərə və ya digər yeməklərə əlavə edirlər. Lakin bu, çox böyük səhvdir. Çünki çürümə prosesi başlayan kimi mikroorqanizmlər və onların toksinləri bütün krem kütləsinə yayılır. Hətta görünüşcə azca dəyişmiş hissə olsa belə, məhsul bütövlükdə istifadəyə yararsızdır. Çürümüş kremi heç bir halda qaynada, qovura və ya başqa formada istifadə etmək olmaz. Bu zaman mikroorqanizmlərin bəziləri məhv olsa da, ifraz etdikləri toksinlər qida içərisində qalır və sağlamlıq üçün təhlükə yaradır. Yeganə çıxış yolu kremi tamamilə atmaqdır.
Çürümüş kremin qarşısının alınması yolları
Çürümüş kremdən qorunmağın əsas yolu gigiyena qaydalarına əməl etmək, məhsulun istifadə müddətinə diqqət yetirmək və kremi daim soyuducuda saxlamaqdır. Krem məhsulları həmişə orijinal qablaşdırmada və qapalı şəraitdə saxlanmalıdır. Qablaşdırma açıldıqdan sonra, krem mümkün qədər qısa müddətdə işlədilməlidir. Əl və qabların təmizliyi, istifadə olunan alətlərin steril olması əsas şərtlərdən biridir.
Məhsulun etiketindəki son istifadə tarixinə və saxlanma şəraitinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Alış-veriş zamanı krem məhsulları, xüsusilə isti aylarda, yalnız soyuducu və ya xüsusi soyutma avadanlıqlarında alınmalıdır. Kremin üzərində və ya içərisində istənilən dəyişiklik müşahidə edilərsə, məhsul dərhal atılmalıdır.
Çürümüş və təzə kremin fərqləri
| Göstərici | Təzə krem | Çürümüş krem |
|---|---|---|
| Rəng | Ağ və ya krem rəngi | Tünd, sarımtıl, boz, göyərti, bəzən qəhvəyi |
| Qoxu | Neytral, süd iyi, təzə | Turşumuş, kəskin, kif və kəsmik qoxusu |
| Dad | Şirin, yumşaq, yağlı | Acı, turş, bəzən yandırıcı, pis |
| Konsistensiya | Axıcı, yumşaq, hamar | Laxtalanmış, qat-qat, selikli və ya bərk |
| Səth | Hamar, parlaq | Yapışqan, selikli, kif və ya boz-göy ləkələr |
| İstifadəyə yararlılıq | Yüksək, təhlükəsiz | Tamamilə yararsız və təhlükəli |
Çürümüş kremin yaranmasında təsir edən əsas amillər
1. Temperatur rejimi:
Krem məhsulları yalnız +2°C – +6°C arasında, soyuducuda saxlanmalıdır. Otaq temperaturunda və ya isti şəraitdə mikroorqanizmlər çoxalır və məhsul çürüyür.
2. Qablaşdırma və gigiyena:
Qapalı və orijinal qablaşdırma məhsulun daha uzun müddət saxlanmasına imkan verir. Açıq qablaşdırmada və çirkli şəraitdə saxlanılan krem tez çürüyür.
3. İstifadə müddəti:
Kremin etiketindəki istifadə tarixi ötüldükdə məhsul tez çürüyür. İstifadə müddəti bitmiş krem qətiyyən istifadə olunmamalıdır.
4. Mənbə məhsulun keyfiyyəti:
Təzə süd və qaymaqdan hazırlanan krem daha gec çürüyür. Aşağı keyfiyyətli və ya pasteurizasiya olunmamış süd məhsullarında çürümə riski yüksək olur.
Çürümüş kremin utilizasiyası və ətraf mühitə təsiri
Çürümüş kremi ətraf mühitə atarkən diqqətli olmaq lazımdır. Onun kanalizasiya və ya açıq su mənbələrinə atılması mikroorqanizmlərin suya yayılmasına səbəb ola bilər. İdeal halda çürümüş krem, məişət tullantıları ilə birgə polietilen torbalarda bağlanaraq atılmalıdır. Bəzi hallarda krem tullantıları kompost üçün istifadə edilmir, çünki içərisindəki zərərli mikroorqanizmlər torpaqda da infeksiya riski yarada bilər.
Çürümüş krem qida təhlükəsizliyi və insan sağlamlığı baxımından xüsusi diqqət tələb edən məhsullardan biridir. Onun yaranmasının əsas səbəbləri arasında saxlanma rejiminin pozulması, istifadə müddətinin bitməsi və gigiyenik normalara əməl olunmaması dayanır. Çürümüş kremi vizual və orqanoleptik əlamətlərlə asanlıqla müəyyən etmək mümkündür və bu cür məhsulları heç bir halda istifadə etmək olmaz. Məişətdə və qida sənayesində çürümüş kremin qarşısının alınması üçün daim gigiyena və təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunmalıdır. Yalnız belə olduqda qida zəhərlənmələrindən və sağlamlıq fəsadlarından qorunmaq olar.
Ən Çox Verilən Suallar
Çürümüş krem süd və ya qaymaq əsasında hazırlanan krem məhsulunun mikroorqanizmlər, xüsusilə zərərli bakteriyalar və kif göbələkləri tərəfindən korlanması nəticəsində yararsız və təhlükəli hala gəlməsidir.
Əsas əlamətlərə turşumuş və pis qoxu, acı və turş dad, rəngdə tündləşmə, səthdə kif və selikli təbəqə, laxtalanma və qat-qat konsistensiya daxildir.
Çürümüş kremin istifadəsi qida zəhərlənməsi, mədə-bağırsaq pozğunluqları, qusma, ishal, baş ağrısı, bəzən isə ciddi toksiki təsirlər və allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
Əsas səbəblər arasında düzgün saxlanmama, temperatur rejiminin pozulması, istifadə müddətinin bitməsi, gigiyena qaydalarına əməl edilməməsi və aşağı keyfiyyətli süd məhsullarının istifadəsi var.
Çürümüş krem heç bir halda yeyilməməlidir. Çünki görünüşcə az dəyişmiş olsa da, mikroorqanizmlər və toksinlər bütün məhsulun daxilinə yayılır və sağlamlıq üçün təhlükə yaradır.
Kremi soyuducuda saxlamaq, istifadə müddətinə və qablaşdırmaya diqqət etmək, açıldıqdan sonra qısa müddətdə işlətmək, alət və qabların təmizliyinə riayət etmək lazımdır.
Təzə kremin rəngi açıq, dadı şirin və qoxusu təzə süd kimi olur. Çürümüş krem isə turş, kəskin qoxulu, acı, selikli, tünd və laxtalanmış halda olur.
Çürümüş kremi qaynatsanız və ya bişirsəniz belə, onun tərkibindəki toksinlər qalır. Bu məhsulu məişətdə və ya başqa yeməklərdə istifadə etmək olmaz, yalnız atmaq lazımdır.
Çürümüş kremi məişət tullantısı kimi polietilen torbada bağlayıb atmaq lazımdır. Onu kanalizasiya və ya açıq su mənbələrinə atmaq ekoloji risk yarada bilər.
Bəli, çürümüş kremin istifadəsi körpələr, yaşlılar, hamilə qadınlar və immun sistemi zəif olan şəxslər üçün daha ağır və təhlükəli fəsadlara yol aça bilər.
