Deqazasiya: Nədir? Prosesin Mahiyyəti

Müasir elmin, texnologiyanın və sənayenin inkişafı ilə bağlı olaraq bir çox terminlər gündəlik həyatımıza daxil olub. Bu anlayışlardan biri də “deqazasiya”dır. Deqazasiya xüsusilə kimya, sənaye, ekoloji və texnoloji proseslərdə mühüm rol oynayan, lakin cəmiyyətdə bəzən az tanınan elmi-texniki bir anlayışdır.

Deqazasiya nədir?

Deqazasiya — maddədən və ya mühitdən həll olmuş və ya qarışıq halda olan qazların çıxarılması prosesidir. Əsasən su, maye, metal, şüşə, plastik, ərintilər, ərzaq məhsulları, hətta torpaq və qaz turşularında rast gəlinən qazlar deqazasiya prosesi ilə aradan qaldırılır. Bu proses fiziki, kimyəvi və texnoloji metodlarla həyata keçirilə bilər. Deqazasiya latıncadan “de” (çıxarmaq) və “gaz” (qaz) sözlərinin birləşməsindən yaranıb və əsas məqsəd maddənin tərkibindən lazımsız və ya zərərli qazları uzaqlaşdırmaqdır. Sənaye, tibbi, laboratoriya və gündəlik məişət sahələrində bu prosesdən geniş istifadə edilir.

Deqazasiya prosesinin mahiyyəti və əsas məqsədləri

Deqazasiya prosesinin əsas məqsədi müəyyən maddənin və ya mayenin tərkibində olan qazları tam və ya qismən çıxarmaqdır. Bu, həm məhsulun keyfiyyətini, həm də onun texnoloji və ekoloji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün vacibdir. Məsələn, metallurgiyada ərintidəki həll olunmuş oksigen və ya hidrogen, su təmizlənməsində həll olunmuş oksigen və azot, qida sənayesində isə karbon qazı və digər qazlar çıxarılır. Qazların tərkibdə qalması texnoloji və funksional problemlər yarada bilər — misal üçün, metalların kövrəkləşməsi, qabarıqlıq, qıcqırma, məhsulun korlanması və s. Deqazasiya məhsulun və prosesin sabitliyini və keyfiyyətini artırır.

Deqazasiya üsulları və texnoloji metodlar

Deqazasiya üçün bir neçə əsas metod mövcuddur. Onlardan ən geniş istifadə olunanlar aşağıdakılardır:

• Vakum deqazasiyası: Maddə və ya maye vakum şəraitində saxlanılaraq tərkibindəki həll olunmuş qazlar aşağı təzyiqdə xaric edilir.
• Qızdırma: Həll olunmuş qazların temperaturun artırılması ilə mayedən və ya bərk maddədən çıxarılması üsuludur.
• Ultrasəs deqazasiyası: Yüksək tezlikli səs dalğaları vasitəsilə qaz baloncuklarının böyüyüb səthə çıxması təmin olunur.
• Kimyəvi deqazasiya: Xüsusi reaktivlər və ya kimyəvi maddələr əlavə edilməklə, tərkibdəki qazların kimyəvi reaksiyaya girərək çıxarılması.
• Qaynatma və havalandırma: Mayenin qaynadılması və ya havalandırılması nəticəsində həll olunmuş qazlar ayrılır.

Bu üsulların seçimi maddənin növündən, qazın xassələrindən və prosesin məqsədindən asılı olaraq dəyişir.

Deqazasiya su təmizlənməsində

Suyun deqazasiyası — içməli və texniki suyun tərkibində olan həll olunmuş qazların çıxarılması prosesidir. Suyun tərkibində oksigen, azot, karbon qazı, hidrogen sulfid kimi qazlar ola bilər. Bu qazlar borularda korroziyaya, nasos və istilik sistemlərinin sıradan çıxmasına, bioloji problemlərə səbəb ola bilər. Ona görə də, su təmizləmə stansiyalarında xüsusi deqazasiya qurğuları tətbiq edilir. Bu qurğular suyun qızdırılması, vakumlanması və ya havalandırılması prinsipi ilə işləyir. Sənaye miqyasında, xüsusilə istilik sistemlərində və qazanxanalarda suyun deqazasiyası əsas şərtdir.

Deqazasiya metallurgiyada və sənayedə

Metallurgiyada deqazasiya, əsasən, polad və digər metalların əridilməsi prosesində tətbiq edilir. Burada əsas məqsəd metal ərintilərindən həll olunmuş oksigen, hidrogen və azot qazlarının çıxarılmasıdır. Əgər bu qazlar ərintidə qalarsa, metal kövrək, dayanıqsız və korroziyaya davamlı olur. Deqazasiya nəticəsində metallurgiyada məhsulun keyfiyyəti, mexaniki və texnoloji xassələri artır, məhsulun istismar müddəti uzanır. Bu prosesdə əsasən vakum deqazasiyası və xüsusi kimyəvi reagentlərdən istifadə olunur.

Qida və içki sənayesində deqazasiya

Qida sənayesində, xüsusilə içkilərin (məsələn, pivə, şərab, meyvə şirələri və s.) istehsalında deqazasiya böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu prosesin əsas məqsədi məhsulun tərkibində olan lazımsız və ya zərərli qazların çıxarılması, dad və aromatın sabitliyinin qorunması, saxlanma müddətinin artırılmasıdır. İçkilərin deqazasiyası zamanı karbon qazı və digər qazlar çıxarılır, bununla da məhsulun keyfiyyəti artır, köpüklənmə və digər arzuolunmaz hallar qarşısı alınır.

Neft və qaz sənayesində deqazasiya

Neft hasilatı və emalı zamanı çıxarılan neftin və ya qazın tərkibində çoxlu həll olunmuş qazlar, xüsusilə hidrogen sulfid, karbon qazı, azot və metan olur. Bu qazların çıxarılması üçün deqazasiya qurğularından istifadə olunur. Deqazasiya prosesinin məqsədi məhsulun daha keyfiyyətli və təhlükəsiz emalı, nəqli və saxlanmasıdır. Həmçinin, bu proses ekoloji təhlükəsizliyi də təmin edir, çünki atmosferə buraxılan zərərli qazların miqdarı minimuma endirilir.

Ekologiya və ətraf mühitdə deqazasiya

Ekoloji baxımdan deqazasiya prosesi böyük əhəmiyyətə malikdir. Atmosferə və su hövzələrinə buraxılan zərərli qazlar ekosistemdə ciddi pozuntulara səbəb olur. Deqazasiya texnologiyaları sayəsində bu qazların bir hissəsi tutulur və zərərsizləşdirilir. Sənaye müəssisələrində, su təmizləmə qurğularında və tullantıların emalında deqazasiya prosesi ekoloji fəsadların qarşısını alır, ətraf mühitin qorunmasına kömək edir.

Deqazasiya laboratoriya və tədqiqatlarda

Kimya, fizika və biotexnologiya laboratoriyalarında dəqiq eksperimentlər aparmaq üçün deqazasiya vacib mərhələdir. Laborator mühitdə mayelərin və ya reaktivlərin tərkibində həll olunmuş qazlar reaksiya proseslərinə mənfi təsir edə bilər. Ona görə, eksperimentdən əvvəl reaktivlər xüsusi qurğularda deqazasiya edilir. Bu, nəticələrin dəqiqliyini artırır və tədqiqatların effektivliyini təmin edir.

Gündəlik məişətdə deqazasiya

Hər gün istifadə etdiyimiz su, qida məhsulları, texniki cihazlar və hətta bəzən dərman preparatlarında dəqazasiya prosesi tətbiq olunur. Məsələn, evdə istifadə olunan su filtrləri, qaz balonlarının hazırlanması, qida konservasiyası zamanı qazların çıxarılması əsas gigiyenik və texniki şərtlərdəndir. Bu, məhsulların saxlanma müddətinin və keyfiyyətinin qorunması üçün vacibdir.

Deqazasiya və insan sağlamlığı

Deqazasiya təkcə sənaye və texnologiyada deyil, insan sağlamlığında da dolayısı ilə rol oynayır. İçməli suyun tərkibində olan həll olunmuş zərərli qazlar, müxtəlif məhsulların düzgün deqazasiya edilməməsi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Ona görə də, gigiyena və sanitar normalarda deqazasiya vacib prosedur kimi qeyd edilir.

Deqazasiya — müasir sənaye, texnologiya, ekoloji təhlükəsizlik və gündəlik həyat üçün əvəzolunmaz bir prosesdir. Fərqli sahələrdə tətbiq olunan deqazasiya üsulları məhsulların keyfiyyətini, insanların sağlamlığını və ətraf mühitin qorunmasını təmin edir. Elmi və texnoloji yeniliklər nəticəsində deqazasiya metodları təkmilləşir, daha effektli və ekoloji baxımdan təhlükəsiz olur. Bu prosesin düzgün aparılması gələcəkdə də cəmiyyətin rifahına və inkişafına xidmət edəcəkdir.

Ən Çox Verilən Suallar