Depressiya : Anlayışı, Klinik Xüsusiyyətləri, Növləri

Depressiya, müasir dövrdə ən çox rast gəlinən və ciddi təsirə malik olan psixoloji pozuntulardan biridir. Bu anlayış həm gündəlik danışıqda, həm də tibbi terminologiyada geniş şəkildə işlədilir. Depressiyanın mənası yalnız “kefsizlik” və ya “ruhi gərginlik” ifadəsi ilə məhdudlaşmır, əksinə, insanın emosional, psixoloji və fiziki vəziyyətinə, davranışına və sosial münasibətlərinə dərin təsir göstərən kompleks bir vəziyyətdir. Bir çox insanlar depressiyanı sadə yorğunluq və ya həyatın çətinliklərinə reaksiyadan ibarət hesab etsələr də, əslində bu, bioloji, psixoloji və sosial səbəbləri olan ciddi bir xəstəlikdir. Depressiyanın müxtəlif növləri, əlamətləri, diaqnoz üsulları və müalicə metodları mövcuddur. Bütün dünyada milyonlarla insan bu vəziyyətdən əziyyət çəkir və bu vəziyyətin düzgün anlaşılması, düzgün yanaşılması və peşəkar dəstək alınması vacibdir.

Depressiya anlayışının mənşəyi və tarixi

Depressiya sözü latınca “depressio” – “aşağıya itələmək”, “endirmək” mənasını verir. Bu termin ilk dəfə Qərb tibbində istifadə olunmağa başlanmış və zamanla tibb, psixologiya və sosial elmlər sahəsində əsas anlayışlardan birinə çevrilmişdir. Tarixən depressiya müxtəlif dövrlərdə və mədəniyyətlərdə fərqli adlarla adlandırılıb: qədim yunanlarda “melanxoliya”, orta əsrlərdə “qara ödün çoxluğu” kimi izah olunub. Zaman keçdikcə depressiya anlayışı elmi əsaslarla araşdırılıb, psixiatriyada xüsusi diaqnostik kateqoriya kimi tanınıb. XX əsrdə, xüsusilə də psixoanaliz və biologiyanın inkişafı ilə depressiya psixi xəstəliklərin ən çox tədqiq olunan sahəsinə çevrilib.

Depressiyanın əsas mənası və klinik xüsusiyyətləri

Depressiya — insanın uzun müddət davam edən kədər, ümidsizlik, maraqsızlıq, enerji itkisi və motivasiyanın azalması kimi vəziyyətlərini ifadə edən psixi pozuntudur. Yalnız emosional çöküş deyil, həm də fiziki simptomlarla, gündəlik fəaliyyətin pozulması, sosial münasibətlərin zəifləməsi, bəzən isə həyatın mənasızlaşması ilə müşayiət oluna bilər. Depressiyada insan özünü daim yorğun, lazımsız, dəyərsiz, ümidsiz hiss edir, gələcəyə inamı azalır, bəzən isə intihara meyl baş qaldıra bilər. Bu simptomlar adətən iki həftə və daha uzun müddət davam etdikdə depressiya diaqnozu qoyula bilər.

Depressiya ilə bağlı əsas simptomlar

Depressiyanın simptomları müxtəlif səviyyələrdə özünü göstərə bilər və bu əlamətlər aşağıdakılardır:
Kefsizlik, davamlı kədər, marağın itməsi
Əvvəl zövq alınan fəaliyyətlərdən uzaqlaşma
Həddindən artıq yorğunluq, enerji azlığı
Yuxu pozğunluqları (az və ya çox yatmaq)
İştahanın dəyişməsi, bədən çəkisinin artması və ya azalması
Qıcıqlanma, səbəbsiz ağlama
Özünə inamsızlıq, özünü günahlandırmaq
Diqqətin və yaddaşın zəifləməsi
Ölüm və ya intihar düşüncələri
Bunlar təkcə psixoloji deyil, həm də fizioloji pozğunluqlara səbəb ola bilər.

Depressiyanın növləri

Depressiya müxtəlif formalar və dərəcələrdə özünü göstərir. Əsas növlərə aşağıdakılar daxildir:
Major depressiv pozuntu
Distimiya (xroniki yüngül depressiya)
Bipolyar pozuntuda depressiv epizod
Postpartum depressiya (doğuşdan sonra yaranan depressiya)
Mövsümi depressiya
Aparıcı simptomlarına və yaranma səbəbinə görə müxtəlif formalarda təsnif edilir. Hər bir növün klinik xüsusiyyətləri və müalicə taktikası fərqlidir.

Depressiyanın yaranma səbəbləri

Depressiyanın yaranma səbəbləri çoxşaxəlidir və onların başlıca qrupları aşağıdakılardır:
Bioloji amillər (genetik meyillik, neyrotransmitterlərin balanssızlığı, hormonal dəyişikliklər)
Psixoloji amillər (uşaqlıq travmaları, stress, özgüvənin zəifliyi)
Sosial amillər (işsizlik, sosial təcrid, ailə münasibətlərində problemlər, maliyyə sıxıntıları)
Bəzən bir neçə səbəb eyni vaxtda depressiyanın yaranmasına səbəb ola bilər.

Depressiyanın diaqnostikası

Depressiya diaqnozu psixoloq və ya psixiatr tərəfindən klinik müsahibə, psixoloji testlər və simptomların dərin analizi əsasında qoyulur. Diaqnoz üçün müxtəlif beynəlxalq meyarlar (DSM-5, ICD-10 və s.) istifadə olunur. Əlavə olaraq, bəzən laborator analizlər və orqanizmin ümumi vəziyyətinin qiymətləndirilməsi də aparılır.

Depressiya və gündəlik həyat

Depressiya insanın gündəlik fəaliyyətinə, sosial əlaqələrinə, iş və təhsil həyatına, ailə münasibətlərinə, ümumilikdə həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edir. Depressiyalı insanlar özlərini cəmiyyətdən təcrid edə bilər, peşəkar və şəxsi uğurlarını itirə, dostluq və ailə əlaqələrini zəiflədə bilər. Bu vəziyyət cəmiyyət üçün də sosial və iqtisadi problemlərə səbəb olur.

Depressiyanın müalicə üsulları

Depressiyanın müalicəsi kompleks yanaşma tələb edir:
Psixoterapiya (kognitiv-bihevioral terapiya, psixoanaliz və s.)
Farmakoterapiya (antidepressantlar və digər psixotrop dərmanlar)
Fiziki aktivlik və həyat tərzi dəyişiklikləri
Ailə və sosial dəstək
Bəzən əlavə olaraq vitaminlər, diet dəstəyi və yaradıcı fəaliyyətlər də tövsiyə olunur. Müalicə fərdi yanaşma tələb edir və hər bir pasiyentin vəziyyətinə uyğun seçilir.

Depressiyadan qorunma və profilaktika yolları

Depressiyanın qarşısının alınmasında aşağıdakı tədbirlər mühüm rol oynayır:
Sağlam həyat tərzi
Qidalanma və yuxu rejiminin normallaşdırılması
Fiziki aktivlik
Sosial dəstək və ünsiyyətin artırılması
Stressin idarə olunması
Zəruri hallarda psixoloqa vaxtında müraciət
Bu yanaşmalar, depressiyanın inkişaf riskini azaldır və psixoloji sabitliyin qorunmasına kömək edir.

Depressiya — cəmiyyətimizdə geniş yayılan, lakin tez-tez yanlış anlaşılan psixi pozuntudur. Onun əsas mahiyyəti təkcə “kefsizlik” və ya “ümidsizlik” deyil, insanın psixoloji, fiziki və sosial fəaliyyətinə dərin təsir göstərən çoxşaxəli bir xəstəlikdir. Depressiyanın düzgün başa düşülməsi, vaxtında diaqnostika və peşəkar yardım göstərilməsi həm fərd, həm də cəmiyyət üçün həyati önəm daşıyır. Ciddi depressiya hallarında mütləq mütəxəssis dəstəyi almaq lazımdır. Hər bir insan və ailə bu problemin qarşısını almaqda maariflənməli, psixoloji rifah üçün düzgün addımlar atmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar