Dəfnə Ağacı: Təbii Yayılma Arealı,Faydalı Xüsusiyyətləri

Dəfnə ağacı, elmi adı ilə Laurus nobilis, Lauraceae (dəfnə) fəsiləsinə aid, həmişəyaşıl və aromatik bitkidir. O, Aralıq dənizi regionuna xas olsa da, dünyanın bir çox subtropik və mülayim iqlimli ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda da yetişir. Dəfnə ağacı əsasən 2-10 metr hündürlüyündə olur, bəzi münbit şəraitdə isə 15 metrə qədər boy ata bilər. Yarpaqları qalın, parlaq, tünd-yaşıl rəngli, kənarları bir qədər bükülü, uzunluğu 5-12 sm, eni isə 2-4 sm olur.

Dəfnə çiçəkləri kiçik, sarımtıl-ağ rəngdədir, əsasən yaz aylarında çiçək açır. Meyvəsi qara və ya tünd bənövşəyi rəngli, bir toxumlu giləmeyvədir. Botanik baxımdan Lauraceae fəsiləsinin ən qədim və vacib növlərindən hesab edilir. Dünyada ən çox yayılmış növü Laurus nobilis olsa da, Laurus azorica, Laurus canariensis və digər nadir dəfnə növləri də mövcuddur.

Dəfnə ağacının təbii yayılma arealı və iqlimə uyğunlaşması

Dəfnə ağacı əsasən Aralıq dənizi hövzəsi, Qafqaz, Yaxın Şərq və Cənubi Avropa ölkələrinin meşəlik, rütubətli və isti iqlim zonalarında yayılıb. Azərbaycanda isə Abşeron yarımadası, Lənkəran-Astara zonası, Talış dağları və subtropik mikroiqlimə malik ərazilərdə təbii və becərilmiş şəkildə rast gəlinir. Dəfnə işıqlı, rütubətli, dərin və münbit torpaqları sevir, lakin kölgədə də böyüyə bilir. Şaxtaya orta davamlılığı var, ancaq uzun müddət sərt qışlara tab gətirmir.

Təbii arealından kənarda dekorativ bitki kimi bağlarda, park və küçə yaşıllaşdırmasında, bəzən də istixanalarda becərilir. Müxtəlif şəraitlərdə fərqli böyümə sürəti və yarpaq ölçüsü göstərir.

Dəfnə yarpağının kimyəvi tərkibi və faydalı xüsusiyyətləri

Dəfnə yarpağı aromatik və efir yağlarla zəngindir. Onun tərkibində əsasən efir yağları (0,6-3%), eugenol, cineol, linalool, geraniol, sabinen, terpenlər, tanin, acı maddələr, flavonoidlər və fitosterollar vardır. Dəfnə yarpağında həmçinin A, C, B qrup vitaminləri, kalsium, dəmir, maqnezium, fosfor, kalium və sink kimi minerallar da mövcuddur.

Bu zəngin tərkib sayəsində dəfnə yarpağı bir sıra faydalı xüsusiyyətlərə malikdir:

• Antiseptik və antibakterial təsir;
• İltihab əleyhinə və immunitet gücləndirici effekt;
• Həzm sistemini yaxşılaşdırma və iştahanı artırma;
• Yüngül sakitləşdirici və spazmolitik təsir;
• Dəri və saç sağlamlığı üçün tonik effekt;
• Qan dövranını və maddələr mübadiləsini tənzimləmə;
• Orqanizmin zərərli mikroorqanizmlərə qarşı müqavimətini artırma.

Dəfnə ağacının tarixi və mifoloji məqamları

Dəfnə ağacı insan sivilizasiyası tarixində və mifologiyasında xüsusi simvolik məna daşıyır. Qədim yunan və Roma dövrlərində dəfnə “qələbə”, “şöhrət” və “müdriklik” rəmzi sayılırdı. Olimpiya oyunlarının qaliblərinə və böyük sərkərdələrə dəfnə çələngi təqdim olunurdu. Dəfnə çələngi Roma imperatorlarının, şair və filosofların da simvolik aksesuarına çevrilmişdi. Qədim Yunan mifologiyasında Apollon və Dafna haqqında məşhur əfsanə dəfnə ağacının əbədilik, toxunulmazlıq və ruhun təmizliyi simvolu olduğunu göstərir.

Şərq xalqları və Azərbaycan xalq inanclarında da dəfnə ağacı pis ruhlardan qoruyan, bərəkət və uğur gətirən müqəddəs bitki kimi qəbul edilib. Xüsusilə Novruz və ailə mərasimlərində, qədimdən bəri dəfnə budağından və yarpağından istifadə olunub.

Dəfnə yarpağının kulinariya və məişətdə istifadəsi

Dəfnə yarpağı dünya mətbəxlərində ən çox istifadə edilən ədviyyatlardandır. Xüsusən qovurma, plov, sup, marinad, balıq və ət yeməklərinə aromatik dad və xoş qoxu verir. Azərbaycanda da dəfnə yarpağı müxtəlif xörəklərə əlavə olunur, onun xüsusi ətri yeməklərə zənginlik və iştaha artırıcı effekt bəxş edir. Bəzi hallarda turşular, kompot və sirkə hazırlığında, konservləşdirmədə də istifadə edilir.

Məişətdə dəfnə yarpağı təbii qoruyucu və dezodorant kimi, qarderoblarda güvə və həşəratlara qarşı da geniş istifadə olunur. Evdə təbii hava təravətləndiricisi kimi, bəzən də aromaterapiyada, efir yağı və dəfnə şamı kimi tətbiq edilir.

Dəfnə ağacının tibbi və xalq təbabətində rolu

Dəfnə yarpağı və yağı qədimdən xalq təbabətində bir çox xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunub. Oynaq və revmatizm ağrılarında, öskürək və bronxitdə, soyuqdəymə, həzm problemləri, baş ağrısı, dəri səpgiləri və saç tökülməsində faydalı hesab edilir. Dəfnə dəmləməsi, kompresi, vannası və ya efir yağı formasında istifadə olunur.

Rəsmi tibb də dəfnə yarpağı və yağına maraq göstərir, onun efir yağlarının antimikrob, antioksidant və immunitet gücləndirici təsiri bir çox tədqiqatlarla sübut olunub. Ancaq dozası və istifadəsi zamanı ehtiyatlı olmaq tövsiyə olunur, çünki yüksək miqdarda qəbul həzmsizlik və allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.

Dəfnə ağacının bəzək və landşaft dizaynındakı yeri

Dəfnə ağacı həmişəyaşıl və dekorativ xüsusiyyətlərinə görə bağçılıqda, park və landşaft dizaynında geniş istifadə edilir. O, həm çəpər, həm də bəzək bitkisi kimi istifadə olunur, düzgün budama ilə fərqli formalarda (top, piramida və s.) formalaşdırmaq mümkündür. Dəfnənin yarpaqları ilboyu yaşıl və parlaq qaldığı üçün park və həyətlərə gözəl görüntü və təravət bəxş edir.

Şəhər ərazilərində dəfnə ağacı həm yaşıllıq zolaqları yaratmaq, həm də havanın təmizlənməsi üçün əkilir. O, həmçinin torpağın eroziyasının qarşısını almaqda, bioloji müxtəlifliyin qorunmasında da mühüm rol oynayır.

Dəfnə ağacının çoxaldılması və qulluq qaydaları

Dəfnə ağacı əsasən toxumla, şitil (şitil) və ya köklə çoxaldılır. Toxumla çoxaltma üçün təzə yığılan meyvələr seçilir, lakin cücərmə müddəti uzun və səbir tələb edir. Ən asan və tez nəticə verən üsul şitil və ya kökaltıdan çoxaltmadır. Çoxaldılan gənc ağaclar ilk illərdə kölgə və rütubətə, davamlı olaraq isə bol gün işığı və qida maddələrinə ehtiyac duyur.

Qulluq zamanı torpağın nəm saxlanılması, ildə bir neçə dəfə mineral və üzvi gübrələrin verilməsi, budama və zərərvericilərə qarşı mütəmadi tədbirlər əsasdır. Dəfnə ağacını artıq suvarmadan qorumaq lazımdır, çünki həddindən artıq nəm kök çürüməsinə səbəb olur. Müntəzəm budama ilə ağacın formasını və sağlamlığını saxlamaq mümkündür.

Dəfnə ağacı ilə bağlı maraqlı faktlar və simvolikalar

Dəfnə ağacı qədim dövrlərdən bəri bəşəriyyətin diqqətində olmuşdur. O, həm dini mərasimlərdə, həm də krallıq, filosofluq və qəhrəmanlıq simvolu kimi istifadə edilib. Antik dövrün şairləri və alimləri, Roma imperatorları, olimpiya qalibləri dəfnə çələngi ilə təltif olunurdu. Müasir dövrdə də dəfnə çələngi “başarı” və “qələbə” simvolu olaraq qalır.

Ədəbiyyat və rəssamlıqda dəfnə təmizliyin, ruhi saflığın və əbədiliyin rəmzi kimi işlədilir. Azərbaycanda da dəfnə ilə bağlı bir çox xalq inancları, atalar sözü və zərb-məsəllər mövcuddur.

Dəfnə ağacının Azərbaycan mədəniyyətində yeri və istifadəsi

Azərbaycan xalqı üçün dəfnə ağacı təkcə ədviyyat və müalicə vasitəsi deyil, həm də ailə və məişətdə bərəkət, xeyir-dua, evin qoruyucu simvoludur. Xalq arasında dəfnə yarpağı evin divarlarına və qapılarına bərəkət və pis gözlərdən qorunmaq üçün asılır. Novruz və digər bayramlarda, bəzi bölgələrdə toylarda, ailə məclislərində dəfnədən istifadə ənənəsi yaşamaqdadır.

Folklorda dəfnə yarpağı “təmizlik”, “uğur”, “möhkəmlik” simvolu olaraq tərənnüm olunur. Bəzi nağıl və rəvayətlərdə dəfnə ağacı qəhrəmanlara, igidlərə güc və uğur bəxş edən müqəddəs bitki kimi təsvir edilir. Müasir Azərbaycan mətbəxi və xalq təbabətində də dəfnə ağacının yeri danılmazdır.

Dəfnə ağacı insanlığın minillər boyu təbiətə və mədəniyyətə bağlılığının, uğura və bərəkətə inamının simvolu olub. Elmi, tibbi, kulinariya, bəzək və məişət baxımından əvəzolunmaz dəyəri ilə seçilən bu ağac həm qədim mifologiyalarda, həm də müasir həyatda öz aktuallığını qoruyur. Onun aromatik və şəfalı yarpaqları, güclü simvolikası, xalq inanclarında və adət-ənənələrdəki yeri dəfnəni Azərbaycan üçün də əvəzsiz bir sərvətə çevirir. Dəfnə ağacı gələcək nəsillərə təbiətin və insan əlinin harmoniyasını, uğur və bərəkət arzusunu simvolizə edən canlı abidə olaraq qalacaq.

Ən Çox Verilən Suallar