Dəlgec, başqa adla deshikaçan, ofis, məktəb və müxtəlif məişət sahələrində istifadə olunan, kağız və bəzi nazik materiallarda dairəvi deşiklər açmaq üçün nəzərdə tutulan xüsusi bir əl alətidir. Onun əsas vəzifəsi, çoxsaylı vərəqlərin müəyyən hissələrindən eyni ölçüdə və məsafədə deşik açmaqla bu vərəqləri mexaniki şəkildə cildləmə, dosyeləmə və arxivləşdirmə proseslərini asanlaşdırmaqdır. Dəlgec, gündəlik həyatımızda ofis ləvazimatları arasında əvəzsiz vasitələrdən biri kimi qəbul olunur və sənəd dövriyyəsinin səliqəli təşkili, uzunmüddətli saxlanılması üçün praktik həll təklif edir.
Bu sadə qurğu illərdir kağız dağınıqlığının qarşısını almaq, sənədləri itkisiz və ardıcıl formada saxlamaq məqsədilə istifadə olunur. Dəlgecin funksiyası yalnız ofislə məhdudlaşmır, məktəb, kitabxana, elmi və bədii fəaliyyət sahələrində, hətta bəzi sənaye və yaradıcılıq sahələrində də mühüm rol oynayır.
Dəlgecin yaranma tarixi və texnoloji inkişafı
Dəlgecin ixtirası XIX əsrin sonlarına təsadüf edir. 1886-cı ildə alman ixtiraçı Fridrix Zonnekken (Friedrich Soennecken) tərəfindən patentləşdirilən ilk dəlgec, sənəd idarəçiliyində böyük inqilab yaratdı. Zonnekken həm də müasir kağız dosyeləmə sisteminin banilərindən sayılır. Həmin dövrdə sənədlərin cildlənməsi və arxivləşdirilməsi əllə, çox vaxt qeyri-səliqəli şəkildə aparılırdı. Dəlgecin ixtirası bu prosesi tamamilə dəyişdirdi, kağızların, sənədlərin ardıcıl və estetik qaydada toplanmasına imkan verdi.
Zamanla dəlgeclər müxtəlif ölçü, forma və funksiyalarda istehsal olunmağa başlandı. XX əsrdə əl dəlgecləri ilə yanaşı, elektrik və avtomatik dəlgec modelləri də meydana çıxdı. Müasir dövrdə sənaye miqyasında böyük tutumlu, birdən çox vərəqi deşə bilən güclü mexaniki və elektrik dəlgecləri də istehsal olunur.
Dəlgecin quruluşu və iş prinsipi
Ənənəvi dəlgec iki əsas hissədən ibarətdir: metal gövdə və hərəkətli qollar (sap). Daxili hissədə iti dairəvi bıçaqlar və yaylı mexanizm yerləşir. Qollar sıxıldıqda bıçaqlar kağız üzərinə təzyiq göstərərək dəlik açır və eyni zamanda deşikdən çıxan kağız qırıntıları xüsusi bir bölmədə toplanır. Bu bölmə periodik olaraq təmizlənir.
Dəlgeclərin standart modelləri əsasən iki və ya dörd deşikli olur. İki deşikli dəlgeclər A4 və oxşar formatlı vərəqlər üçün, dörd deşikli dəlgeclər isə daha çox Avropa və bəzi Asiya ölkələrinin dosye standartlarına uyğundur. Dəqiq məsafəni təmin etmək üçün bəzən tənzimlənən kursorlar və göstəricilər də olur.
Dəlgecin növləri və onların funksional fərqləri
Dəlgeclər müxtəlif ölçü və tipə malikdir. Əsas növlər aşağıdakılardır:
- Əl dəlgeci: Kiçik tutumlu, portativ və əsasən ev, məktəb və az vərəqli sənədlər üçün istifadə olunur.
- Ofis dəlgeci: Standart ofis işləri üçün, adətən bir dəfəyə 10-30 vərəq deşə bilir.
- Ağır sənaye dəlgeci: Böyük həcmli arxiv sənədləri, kitab və qalın vərəqlər üçün, güclü materialdan hazırlanır və elektrik mexanizmlə işləyə bilir.
- Bədii və xüsusi dizaynlı dəlgec: Açıqcalarda, əl işlərində, scrapbooking və dekorativ məqsədlər üçün müxtəlif fiqurlu dəlik açan modellər.
Həmçinin, avtomatik və elektrik dəlgeclər sənaye və böyük ofis sahələrində sənəd dövriyyəsini asanlaşdırır və işin sürətini artırır.
Dəlgecin istifadə qaydaları və praktik məsləhətlər
Dəlgecdən istifadə çox asandır. Kağızlar eyni istiqamətdə və bərabər miqdarda yığılıb, dəlgecin bıçaqları altına yerləşdirilir. Deşiklər vərəqin kənarından standart məsafədə (adətən 80 mm) olur. Sıxaraq dəlgeci işlədərkən diqqətli olmaq lazımdır, əks halda kağızda əyri və ya yanlış yerlərdə dəliklər yarana bilər.
Kağız qalınlığı dəlgecin imkanından artıq olduqda vərəqləri bölərək dəşmək lazımdır. Dəlgecin toz yığan bölməsi vaxtaşırı boşaldılmalı, bıçaqları pasdan və kir-köpükdən təmizlənməlidir. Uzunmüddətli istifadə üçün dəlgecin mexanizminə yağlama və texniki qulluq da faydalıdır.
Dəlgecin məktəb və təhsil prosesində rolu
Məktəb və universitetlərdə dəlgec ən vacib ləvazimatlardan biridir. Şagird və tələbələr tez-tez müxtəlif fənlərə aid konspektləri, referat və layihələri dosyeləmək, tapşırıqları sistemləşdirmək üçün dəlgecdən istifadə edirlər. Müəllimlər və administratorlar da illik planlar, sinif jurnalları, arxiv materialları üçün dəlgec vasitəsilə sənədləri səliqəli şəkildə saxlayırlar.
Dəlgec, həmçinin, yaradıcılıq dərslərində, uşaq sənət işlərində bədii materiallar, əl işləri və dekorativ layihələrin hazırlanmasında istifadə olunur. Bu, uşaqlarda mexaniki bacarıqların inkişafı və diqqət yetirmə vərdişlərinin formalaşmasına da kömək edir.
Dəlgecin ofis və biznes sahəsində əhəmiyyəti
Müasir ofis işində dəlgec arxiv və sənəd idarəçiliyinin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Sənədlərin dosyelənməsi, müqavilə, maliyyə hesabatları, personal sənədləri və arxiv materialları uzun müddət saxlama üçün dəqiq və ardıcıl deşiklərlə birləşdirilir. Bu, sənəd itkisinin qarşısını alır, axtarış və işləmə proseslərini asanlaşdırır.
Böyük şirkətlər və dövlət orqanlarında da böyük tutumlu, elektrik dəlgecləri sənəd dövriyyəsinin sürətli və səmərəli təşkilinə imkan verir. Elektron arxivləşmə geniş yayılsa da, kağız sənədlərin dövriyyəsi hələ də mühüm yer tutur və dəlgec burada əvəzolunmaz qalır.
Dəlgecin yaradıcılıq və əl işlərində istifadəsi
Dəlgec yalnız rəsmi və təhsil sahələrində deyil, həm də əl işləri, scrapbooking, kart və dəvətnamələrin bəzədilməsi, dekorativ əl sənətləri üçün xüsusi modelləri ilə yaradıcı işlərdə də istifadə edilir. Fiqurlu dəlgeclər müxtəlif formalar (ürək, ulduz, çiçək və s.) açır və əl işlərinə xüsusi gözəllik qatır.
Bu tip dəlgeclər evdə bədii işlər, əl işləri bazarı, məktəb festivalları və müxtəlif tədbirlər üçün populyar vasitəyə çevrilib.
Dəlgecin texniki təhlükəsizliyi və qulluq qaydaları
Dəlgecdən istifadə zamanı bəzi təhlükəsizlik tədbirləri gözlənilməlidir. Bıçaq hissəsi iti olduğu üçün diqqətlə işlədilməli, uşaqlardan uzaqda saxlanmalı, hər istifadədən sonra qapağı bağlanmalıdır. Vərəqdə ilişmə, bıçağın tutması, paslanma və mexaniki xətalara qarşı vaxtaşırı yoxlama və təmizləmə aparılmalıdır.
Əgər dəlgec çox köhnəlibsə və ya bıçaqları korlaşıbsa, ya dəyişmək, ya da mütəxəssisə göstərmək məsləhətdir. Düzgün qulluq və texniki baxım dəlgecin ömrünü və iş keyfiyyətini artırır.
Dəlgec və rəqəmsal dövrdə onun aktual rolu
Texnologiyanın inkişafı ilə elektron arxiv və sənəd dövriyyəsi artsa da, fiziki kağız sənədlərin arxivləşdirilməsi və saxlanması hələ də bir çox sahədə qaçılmazdır. Xüsusilə hüquq, səhiyyə, dövlət idarəçiliyi, təhsil və korporativ arxivlərdə dəlgec gündəlik zəruri alət olaraq qalır. Onun köməyi ilə sənədlər nizama salınır, uzun müddət qorunur, istənilən vaxt asan tapılır.
Dəlgecin klassik və rəqəmsal arxivləşmə arasında körpü funksiyasını yerinə yetirməsi, onun müasir dövr üçün də aktual qalmasını təmin edir.
Dəlgec (deşikaçan) uzun illərdir ki, sənəd idarəçiliyi və arxiv sisteminin əsas atributlarından biri kimi tanınır. Onun köməyi ilə sənədlər nizama salınır, arxivlərdə səliqəli şəkildə qorunur və axtarış asanlaşır. Dəlgec ofisdən məktəbə, elmi müəssisədən əl işləri sənətinə qədər həyatımızın bir çox sahəsində praktik, sadə və universal alət olaraq qalır. Texnologiya inkişaf etsə də, fiziki sənədlərin idarəçiliyində, yaradıcı layihələrdə və gündəlik iş prosesində dəlgecin rolu hələ uzun illər davam edəcək.
Ən Çox Verilən Suallar
Dəlgec, kağız və nazik materiallarda standart ölçüdə və məsafədə dairəvi deşiklər açmaq üçün nəzərdə tutulan əl alətidir. Əsas funksiyası sənədlərin dosyelənməsi və arxivləşdirilməsini asanlaşdırmaqdır.
Dəlgecin ilk ixtiraçısı 1886-cı ildə alman ixtiraçı Fridrix Zonnekken hesab olunur. O, ilk patentli dəlgeci hazırlamışdır.
Əl dəlgeci, ofis dəlgeci, ağır sənaye dəlgeci, avtomatik və elektrik modelləri, bədii və fiqurlu dəlgeclər mövcuddur.
Ofis, məktəb, universitet, sənaye, arxiv, yaradıcılıq və əl işləri, kitabxana, bədii sənət, arxiv və bəzək işlərində istifadə edilir.
Kağızları düz və bərabər şəkildə yerləşdirmək, dəlgeci sıxaraq işlətmək, toz yığan hissəni mütəmadi təmizləmək və bıçaqları pasdan qorumaq lazımdır.
Vaxtaşırı təmizlənməli, bıçaqlar yağlanmalı, pas və kir təmizlənməli, toz yığan hissə boşaldılmalıdır.
Məktəb və universitetlərdə konspekt, layihə, arxiv və sənədlərin dosyelənməsi üçün əsas vasitələrdəndir. Həmçinin, yaradıcılıq dərslərində istifadə olunur.
Böyük həcmdə sənədlərin tez, səliqəli və minimal əzmkarlıqla deşilməsini təmin edir, vaxt və əmək qənaətinə kömək edir.
Bəli, kağız sənədlərin arxivləşdirilməsi və idarəçiliyi hələ də aktualdır, dəlgec bir çox sahədə əvəzolunmazdır.
Bıçaq hissəsinə diqqət yetirmək, uşaqlardan uzaq saxlamaq, istifadə bitdikdən sonra qapağı bağlamaq və sıradan çıxmış dəlgeci vaxtında dəyişmək lazımdır.
