Mirzə Ələkbər Sabir Azərbaycan poeziyasının ən parlaq simalarından biri kimi tanınır. O, tənqidçi, satirik və ictimai düşüncəli şair kimi cəmiyyətin və dövrünün ən aktual problemlərini, sosial ədalətsizlikləri, insanların məişətində və şüurunda kök salmış eybəcərlikləri açıq və kəskin şəkildə tənqid edirdi. Sabirin yaradıcılığı XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ictimai-mədəni həyatında baş verən ciddi dəyişikliklərin ədəbiyyata əks olunmasının bariz nümunəsidir. “Dəyişib Dövrü Zaman” şeiri isə Sabirin ən məşhur və təsirli əsərlərindən biridir. Bu şeirdə şair cəmiyyətin və insan həyatının dəyişkənliyini, dövranın fırlanmasını, zamanın insanlara, dəyərlərə və münasibətlərə təsirini poetik dillə ifadə edir.
“Dəyişib Dövrü Zaman” şeirinin yaranma konteksti
Bu əsər Sabirin satirik poeziya məktəbinin zirvəsi sayılır və Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitində xüsusi yer tutur. “Dəyişib Dövrü Zaman” şeiri XX əsrin əvvəllərində, ölkədə ictimai-siyasi proseslərin, cəmiyyətin təbəqələşməsinin, yeni ideya və hərəkatların meydana çıxdığı, köhnə və yeni dünya görüşlərinin toqquşduğu bir dövrdə yazılmışdır. Sabir öz dövrünü “dəyişən zaman”, cəmiyyətini isə “dövrün fırlanışında itirilmiş insan” kimi təqdim edir. O, klassik və yeni düşüncə tərzinin, ənənəvi və müasir dəyərlərin toqquşmasını, ədalətsizlik və bərabərsizlik problemlərini kəskin satirik dillə əks etdirir.
Şeirin məzmunu və əsas ideyaları
“Dəyişib Dövrü Zaman” şeirində Sabir zamana və onun gətirdiyi dəyişikliklərə tənqidi münasibət bəsləyir. Şair, insanların düşüncə və davranışlarının zamana uyğun olaraq tez-tez dəyişdiyini, bəzi köklü dəyərlərin itirildiyini, yeni dövrün isə hər kəsə xeyir gətirmədiyini vurğulayır. Sabirin satirik dili, məcaz və simvollardan istifadə etməsi, şeiri Azərbaycan ictimai düşüncəsində çox aktual və bədii dəyərli edir.
Əsərdə əsas ideya belə ifadə olunur: zaman dəyişir, amma insanlar çox vaxt köhnə vərdişlərindən, nadanlıq və səhlənkarlıqlarından əl çəkmir, bəzən də dəyişiklikdən yalnız zahiri istifadə edirlər. Sabir bu mövzuda sarkazm və ironiyanı ustalıqla birləşdirir. O, insanların yalnız zahiri dəyişikliklərlə kifayətlənməsini, mahiyyətcə eyni qalmasını, məişət və düşüncədə geriliyi, cəmiyyətdəki ədalətsizliyi açıq şəkildə tənqid edir.
Şeirin fəlsəfi və ictimai yönləri
Sabirin şeirində fəlsəfi və sosial təhlil əsas yer tutur. “Dəyişib Dövrü Zaman” şeirində zamanın ötücülüyü, insan həyatının və cəmiyyətin dinamikası, köhnə və yeni dəyərlər, mövcudluq və dəyişkənlik kimi məsələlər aktual bədii ifadə tapır. Sabir insanı və cəmiyyəti dəyişikliklərə açıq olmağa, lakin bu dəyişikliklərin yalnız forma deyil, məzmun daşımasını tələb edir.
O, təkcə vaxtın, dövrün dəyişməsini yox, həm də insan ruhunda, dünyagörüşündə, əxlaqında, sosial münasibətlərdə dəyişiklik arzusunu ön plana çəkir. Sabir üçün ən böyük problem cəmiyyətin zahiri dəyişikliklərlə kifayətlənməsi, daxildə isə köhnə düşüncə və adət-ənənələrin hökm sürməsidir.
Satirik üslub və bədii dil xüsusiyyətləri
“Dəyişib Dövrü Zaman” şeiri Sabirin satirik və ironiya dolu poeziyasının klassik nümunəsidir. Şair burada açıq tənqid, yumor, kinayə, bəzən acı sarkazm vasitəsilə cəmiyyətin naqisliklərini ifşa edir. Dil üslubu sadə, aydın, xalq dilinə yaxın, bəzən isə folklor və klassik ədəbiyyat üslubundan da istifadə olunur. Sabirin şeirində xalq deyimləri, atalar sözləri, bədii təsvir vasitələri – metafora, epitet, hiperbola, müqayisə və s. geniş yer tutur.
Şeirin bədii dilində “dəyişiklik” anlayışı yalnız zamanın ötüb keçməsi kimi deyil, həm də insanın mənəvi və sosial yenilənməsi kimi təqdim edilir. Sabir zamanın, dövrün gətirdiyi yenilikləri bəzən ironiya ilə qarşılayır, bəzən də gülüş hədəfinə çevirir.
Dövrün reallığı və Sabirin ictimai mövqeyi
Mirzə Ələkbər Sabirin “Dəyişib Dövrü Zaman” şeiri dövrün ictimai və siyasi mənzərəsini əks etdirən güclü poetik sənəddir. Şair şeirdə dövrün idarəçilərini, mollalarını, cahil insanlarını, ikiüzlü və riyakarlıqla dolu insanları tənqid edir. Sabir xalqın səfalət içində yaşadığını, sadə insanın haqqının yeyildiyini, yeniliyin yalnız “şəkildə” və “sözlərdə” olduğunu, əslində isə “daxildə” dəyişiklik olmadığını göstərir. O, cəmiyyətin “zahirdə dəyişməsi, batində isə eyni qalması” mövzusunu kəskin şəkildə qabardır.
Şeirin Azərbaycan poeziyasında və cəmiyyətində rolu
“Dəyişib Dövrü Zaman” şeiri Azərbaycan poeziyasının klassik satira ənənəsinin mühüm nümunəsidir. Sabirin bu əsəri yalnız bir ədəbi nümunə deyil, həm də cəmiyyətin inkişafında güclü tənqidi və maarifləndirici rol oynayan sənət nümunəsidir. Şeirin motivləri bu gün də Azərbaycan cəmiyyətində, ədəbi və ictimai mühitdə aktualdır. Sabirin verdiyi sosial mesajlar, tənqid və ironiya ənənəsi sonrakı nəsil şair və yazıçılara böyük təsir göstərib.
“Dəyişib Dövrü Zaman” şeiri ilə bağlı bədii və ədəbi nümunələr
Şeirin məşhur misraları xalq arasında deyimə çevrilib. Sabir burada “dəyişən dövr”, “fırlanan zaman”, “əqidədən dönmək”, “zahiri dəyişmək” kimi ifadələrlə insanın və cəmiyyətin psixologiyasını dərin bədii təfəkkürlə açır. Əsər həm də Azərbaycan məktəblərində, universitetlərdə və ədəbiyyat dərsliklərində Sabirin satirik irsinin öyrədilməsində əsas nümunələrdən sayılır.
Şeirdə verilən həyat dərsi və Sabirin maarifçi mövqeyi
“Dəyişib Dövrü Zaman” şeiri gənc nəsilə, bütövlükdə cəmiyyətə həyatda yalnız dəyişiklik deyil, həqiqi yenilənmə və inkişaf axtarmağın, zahiri deyil, daxili, mənəvi dəyişiklik etməyin, özündə və cəmiyyətdə əsl islahatlara can atmağın vacibliyini öyrədir. Sabirin bu maarifçi və tənqidi mövqeyi Azərbaycan ədəbiyyatında və sosial düşüncəsində yenilənmə, tərəqqi və inkişaf meyillərinə böyük təsir göstərib.
“Dəyişib Dövrü Zaman” şeiri Mirzə Ələkbər Sabirin ictimai-satirik poeziyasının ən yüksək zirvələrindən biridir. Şair burada yalnız dövrün və cəmiyyətin zahiri dəyişməsini deyil, əsasən insan ruhunda və cəmiyyətin mahiyyətində əsl yenilik və inkişafın zəruriliyini tənqidi dillə ifadə edir. Sabirin bu əsəri bu gün də Azərbaycan oxucusu üçün aktual, maarifləndirici və tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir. “Dəyişib Dövrü Zaman” yalnız ədəbi nümunə yox, həm də milli-ictimai şüurun inkişafında, dəyişikliklərə yanaşmada, yeniliyə açıq olmağa çağırışdır. Sabir bu əsərlə həqiqi humanizm, maarifçilik və cəsarətli tənqid ənənəsinin canlı davamçısıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Bu şeir Azərbaycan satirik poeziyasının böyük nümayəndəsi Mirzə Ələkbər Sabirə məxsusdur.
Şeirin əsas ideyası – zaman dəyişsə də, insanlar çox vaxt zahiri yeniliklə kifayətlənir, lakin mahiyyətcə dəyişmir, cəmiyyətin əsas problemləri qalır.
Sabir dövrün idarəçilərini, riyakarlığı, cəmiyyətin laqeydliyini, insanların zahiri dəyişib batində eyni qalmasını kəskin tənqid edir.
Fəlsəfi mənası – dəyişiklik yalnız zamana uyğunlaşmaq deyil, insanın və cəmiyyətin daxili yenilənməsi, mənəvi və əxlaqi inkişafıdır.
Şeirdə sadə, aydın, satirik və xalq dilinə yaxın üslub, həmçinin metafora və ironiya vasitələrindən geniş istifadə olunur.
Şeir Azərbaycan poeziyasında satira və ictimai tənqid ənənəsinin klassik nümunəsidir, sonrakı nəsil şair və yazıçılara təsir göstərib.
Əsər XX əsrin əvvəllərində Azərbaycandakı sosial, siyasi və mədəni dəyişikliklərin, xalqın problemlərinin əksidir.
Sabir oxucunu təkcə zahiri deyil, mənəvi və əxlaqi yeniliyə, əsl dəyişiklik və tərəqqiyə çağırır.
Bəli, cəmiyyətdə zahiri və formal dəyişikliklərin, əsl yeniliyin və inkişafın olmamasının tənqidi bu gün də aktualdır.
Şeir orta və ali məktəb ədəbiyyat proqramlarında, Sabirin irsinə həsr olunmuş dərslik və antologiyalarda yer alır.
