Dəm qazı, gündəlik həyatımızda ən təhlükəli və görünməz təhlükələrdən biri kimi tanınır. Rəngsiz, qoxusuz və dadsız olması insan sağlamlığı üçün ciddi risklər yaradır və əksər hallarda insanlar bu təhlükənin fərqində olmadan ona məruz qalırlar. Xüsusilə qış aylarında evlərin istilik sistemləri, köhnə sobalar, qaz cihazları və düzgün havalandırılmayan məkanlarda dəm qazı zəhərlənməsi halları artır. Bu qaz əsasən yanacaq maddələrinin natamam yanması nəticəsində əmələ gəlir və onun texniki adı karbonmonoksiddir. Bir çox insanlar dəm qazının nə qədər təhlükəli olduğunu yalnız kütləvi zəhərlənmə və ölüm halları zamanı öyrənirlər. Həkimlərin və təhlükəsizlik xidmətlərinin əsas tövsiyəsi isə odur ki, istənilən qapalı məkanda qazdan istifadə edilən zaman havalandırmaya xüsusi diqqət yetirilsin. Dəm qazının təsiri ani və gizli ola bilər, çünki orqanizmə daxil olduqdan sonra qısa müddətdə ciddi fəsadlar törədir. Əsas təhlükə odur ki, qazı hiss etmək mümkün deyil və bu, onu ən gizli ölüm mənbəyinə çevirir. Azərbaycanda hər il onlarla insan dəm qazından zəhərlənmə səbəbi ilə xəstəxanaya yerləşdirilir və təəssüf ki, bəzi hallarda faciəvi nəticələr yaranır. İstənilən məkan, xüsusilə mətbəx və hamam otaqları potensial risk zonası hesab olunur. Dəm qazı təhlükəsinin qarşısını almaq üçün hər bir vətəndaş bu qazın yaranma səbəbləri, təsir mexanizmi və qorunma yolları haqqında düzgün məlumatlı olmalıdır. Yalnız maariflənmiş cəmiyyət və hər kəsin fərdi məsuliyyəti bu görünməz təhlükədən qorunmanın əsas şərtidir.
Dəm Qazının Kimyəvi Xüsusiyyətləri
Dəm qazı, elmi adı ilə karbonmonoksid (CO), bir karbon və bir oksigen atomundan ibarət kimyəvi birləşmədir. Bu qaz rəngsiz, qoxusuz və dadsız olması ilə seçilir, bu da onu adi qazlardan fərqləndirir və təhlükəli edir. Karbonmonoksid hava ilə asanlıqla qarışır və insanın hiss orqanları tərəfindən müəyyən edilə bilmir. Kimyəvi cəhətdən çox aktiv deyil, lakin orqanizmə təsiri son dərəcə kəskindir.
Dəm qazı, əsasən orqanik yanacaqların (kömür, qaz, odun, benzin və s.) natamam yanması nəticəsində yaranır. Yəni havada oksigenin kifayət qədər olmaması şəraitində bu qaz əmələ gəlir. Məhz bu səbəbdən düzgün işləməyən soba, su qızdırıcısı və digər istilik cihazları dəm qazı üçün mənbə hesab olunur. Yüksək səviyyədə karbonmonoksid məkanlarda sürətlə toplanaraq təhlükə yaradır.
Dəm Qazının Yaranma Səbəbləri
Dəm qazı əsasən məişətdə və sənayedə yanacağın natamam yanması zamanı yaranır. Məişətdə köhnə və texniki baxışdan keçməmiş sobalar, qaz cihazları, bacaları tıxanmış istilik sistemləri əsas risk faktorlarıdır. Bəzi hallarda avtomobillərin bağlı qarajda işlədilməsi də dəm qazı təhlükəsi yaradır.
Qazın sızmasının səbəbləri arasında ventilyasiya sistemlərinin işləməməsi, qaz cihazlarının nasaz olması və evin tam bağlanması halları da var. Bütün bu faktorlar bir araya gəldikdə, qapalı məkanlarda dəm qazının toplanmasına və insan orqanizmi üçün ciddi təhlükə yaranmasına gətirib çıxarır. Ən çox rast gəlinən hallar qış aylarında müşahidə edilir.
Dəm Qazının İnsana Təsiri
Dəm qazı insan orqanizminə tənəffüs yolu ilə daxil olur. Qana qarışan karbonmonoksid hemoqlobinlə birləşir və oksigenin toxumalara çatmasına mane olur. Nəticədə, orqanizmdə oksigen çatışmazlığı yaranır və bir sıra həyati vacib orqanlar zərər görür.
Zəhərlənmənin ilk əlamətləri başgicəllənmə, baş ağrısı, ürəkbulanma, halsızlıq və yuxululuqdur. Yüksək konsentrasiyalı dəm qazı isə huşun itirilməsi, tənəffüs çatışmazlığı və hətta ölümlə nəticələnə bilər. Bu səbəbdən dəm qazı zəhərlənməsi son dərəcə təhlükəli və təcili tibbi müdaxilə tələb edən bir haldır.
Dəm Qazının Təsir Simptomları və Zəhərlənmə Halları
Dəm qazı ilə zəhərlənmə zamanı simptomlar qazın konsentrasiyası və təsir müddətindən asılı olaraq dəyişir. Aşağı konsentrasiyada uzun müddət məruz qalmaq xroniki baş ağrıları, yorğunluq və psixoloji pozuntulara səbəb ola bilər. Yüksək konsentrasiyada isə zəhərlənmə daha sürətli və ağır keçir.
Zəhərlənmə hallarında ilk yardım çox vacibdir. Zərərçəkəni dərhal təmiz havaya çıxarmaq, təcili yardım çağırmaq və onu isti saxlamaq lazımdır. Həkim müdaxiləsi olmadan, xüsusilə huşunu itirmiş şəxslərə ev şəraitində yardım göstərmək təhlükəlidir. Dəm qazı ilə zəhərlənmənin profilaktikası hər zaman prioritet olmalıdır.
Qorunma Yolları və Təhlükəsizlik Qaydaları
Dəm qazından qorunma üçün əsas tədbir düzgün havalandırma və istilik cihazlarının texniki baxışının vaxtında aparılmasıdır. Bacaların, ventilyasiya sistemlərinin daim açıq və təmiz olması vacibdir. Qaz cihazları mütəmadi olaraq mütəxəssislər tərəfindən yoxlanmalıdır.
Məkanlarda dəm qazı detektorlarının quraşdırılması da effektiv profilaktik vasitədir. Belə cihazlar qaz sızmasını erkən mərhələdə aşkar edir və xəbərdarlıq siqnalı verir. Əlavə olaraq, qaz cihazlarını istifadəyə verərkən istehsalçı təlimatlarına tam əməl etmək və təhlükəsizlik qaydalarına ciddi riayət etmək lazımdır.
Dəm Qazı Zəhərlənməsində İlk Yardım
Dəm qazı zəhərlənməsi zamanı ilkin yardım çox həyati əhəmiyyət daşıyır. Əgər qaz sızması şübhəsi varsa, zərərçəkən dərhal açıq havaya çıxarılmalıdır. Evin pəncərələri və qapıları açılmalı, qaz cihazları dərhal söndürülməlidir.
Təcili tibbi yardım çağırmaq əsas şərtdir. Huşunu itirmiş şəxslərə ağızdan-ağıza süni tənəffüs və ya ürək masajı yalnız peşəkarlar tərəfindən göstərilməlidir. Xəstənin vəziyyəti həkimə çatdırılanadək diqqətlə izlənməlidir. Zəhərlənmə şübhəsi olan hər kəs dərhal həkim nəzarətinə götürülməlidir.
Dəm Qazı İlə Əlaqəli Qanunvericilik və Maarifləndirmə
Azərbaycanda dəm qazı ilə bağlı təhlükəsizlik qaydaları və normativ sənədlər mövcuddur. İstilik cihazlarının və qaz avadanlıqlarının istismarı yalnız xüsusi icazə və sertifikatlarla mümkündür. Kommunal xidmətlər və fövqəladə hallar orqanları tərəfindən profilaktik tədbirlər həyata keçirilir.
Əhalinin maarifləndirilməsi, təhlükə barədə məlumatlandırılması və profilaktik işlərin təşkili dövlət siyasətinin vacib hissəsidir. Məktəblərdə, ictimai tədbirlərdə və mediada dəm qazı ilə bağlı təlimlər və sosial reklamlar aparılır. Hər bir vətəndaş bu məsələdə fərdi məsuliyyət daşıyır.
Statistik Məlumatlar və Real Faktlar
Azərbaycanda dəm qazı ilə bağlı hadisələr əsasən qış aylarında artır. Statistikaya görə, hər il onlarla insan dəm qazı zəhərlənməsi səbəbilə xəstəxanalara müraciət edir və bir çox hallarda insan itkisi ilə nəticələnir. Səbəblər sırasında əsasən ventilyasiya və bacaların nasazlığı, qaz cihazlarının düzgün işləməməsi ön plana çıxır.
Dövlət qurumları və Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən mütəmadi olaraq profilaktik reydlər və yoxlamalar aparılır. Əhali üçün maarifləndirmə tədbirlərinin və təhlükəsizlik qaydalarına riayət olunmasının artırılması istiqamətində işlər davam etdirilir. Bu faktlar bir daha sübut edir ki, dəm qazı təhlükəsinə qarşı mübarizə ümumilikdə cəmiyyətin və dövlətin prioritet məsələlərindəndir.
| Təhlükə Səviyyəsi | Əlamətlər | Görüləcək Tədbirlər | Risk Qrupu |
|---|---|---|---|
| Yüksək | Huşun itirilməsi, nəfəs çatışmazlığı | Dərhal açıq havaya çıxarmaq, təcili yardım çağırmaq | Bütün yaş qrupları |
| Orta | Baş ağrısı, ürəkbulanma, halsızlıq | Otağın havalandırılması, qaz cihazını söndürmək | Uşaqlar, yaşlılar |
| Aşağı | Yüngül başgicəllənmə, yorğunluq | Bacaları yoxlamaq, qaz cihazını yoxlamaq | Xroniki xəstələr |
Dəm qazı hər bir ailənin və fərdin qarşısında dayanan görünməz, lakin son dərəcə real bir təhlükədir. Onun rəngsiz və qoxusuz olması zəhərlənmə hallarının tez-tez aşkar edilməməsinə səbəb olur. Hər bir insan üçün ən əsas tədbir qaz cihazlarının texniki sazlığına daim nəzarət etmək və havalandırma sistemlərini işlək saxlamaqdır. Qış aylarında xüsusilə ehtiyatlı olmaq, sobaların və digər istilik mənbələrinin iş prinsiplərini bilmək lazımdır. Dəm qazı ilə zəhərlənmə zamanı vaxtında və düzgün tibbi müdaxilə həyat qurtara bilər. Profilaktik tədbirlər hər kəs üçün əlçatan və vacib olmalıdır. Ailələrdə, məktəblərdə və iş yerlərində bu barədə maarifləndirici söhbətlər və təlimlər keçmək məqsədəuyğundur. Dövlət orqanlarının nəzarəti və ictimai təşviqat tədbirləri də böyük əhəmiyyət kəsb edir. İnsan sağlamlığı hər şeydən vacibdir və dəm qazı təhlükəsinə qarşı mübarizədə səhlənkarlıq yolverilməzdir. Sağlam və təhlükəsiz həyat tərzi üçün hər kəs fərdi məsuliyyət hiss etməlidir. Dəm qazı ilə bağlı risklər azaldıqca, cəmiyyət də bir o qədər güvənli olacaq. Hər bir vətəndaşın maarifləndirilməsi və təhlükəsizlik qaydalarına əməl etməsi həyatın və ailənin qorunmasının başlıca şərtidir. Nəhayət, məsuliyyətli davranış və texniki təhlükəsizlik dəm qazı faciələrinin qarşısını almaqda əsas rol oynayır.
Ən Çox Verilən Suallar
Dəm qazı, karbonmonoksid (CO) adlanan rəngsiz, qoxusuz və dadsız bir qazdır. Əsasən orqanik maddələrin natamam yanması zamanı yaranır. İnsan orqanizminə tənəffüs yolu ilə daxil olduqda hemoqlobinlə birləşir və oksigenin toxumalara çatmasına mane olur. Bu da sürətli zəhərlənmə və hətta ölümlə nəticələnə bilər.
Dəm qazı əsasən qaz sobaları, köhnə istilik cihazları, avtomobil mühərrikləri və yanacaqla işləyən məişət texnikası kimi mənbələrdə yaranır. Qapalı və havalandırılmayan məkanlarda bu cihazların işləməsi risk faktorudur. Bacaların tutulması və ventilyasiya sisteminin işləməməsi də qazın yığılmasına səbəb olur. Ən çox təhlükə qış aylarında müşahidə edilir.
Baş ağrısı, başgicəllənmə, ürəkbulanma, halsızlıq və yuxululuq dəm qazı ilə zəhərlənmənin ilk əlamətləridir. Ağır hallarda huşun itirilməsi, nəfəs çatışmazlığı və ölüm müşahidə oluna bilər. Əlamətlər qəfildən və gizli formada ortaya çıxa bilər. Hər hansı şübhə zamanı dərhal təmiz havaya çıxmaq lazımdır.
Dəm qazından qorunmaq üçün ev və iş yerlərində havalandırma sistemi işlək saxlanmalı, istilik cihazları və bacalar mütəmadi yoxlanılmalıdır. Qaz cihazları yalnız mütəxəssislər tərəfindən quraşdırılmalı və istifadəyə verilməlidir. Dəm qazı detektorlarının quraşdırılması erkən xəbərdarlıq üçün ən yaxşı vasitədir. Eyni zamanda, cihazlar işləyərkən pəncərələr tam bağlanmamalıdır.
Əgər dəm qazı ilə zəhərlənmə şübhəsi varsa, zərərçəkəni dərhal təmiz havaya çıxarmaq lazımdır. Qapı və pəncərələri açaraq məkanı havalandırmaq və qaz cihazlarını söndürmək əsas addımdır. Təcili yardım çağırılmalı və həkim müdaxiləsi olmadan huşunu itirmiş şəxsə müdaxilə edilməməlidir. Zəhərlənmə əlamətləri aşkarlandıqda dərhal tibbi yardım tələb olunur.
Dəm qazı detektorları, qazın səviyyəsini avtomatik aşkar edən və təhlükə zamanı xəbərdarlıq siqnalı verən cihazlardır. Onların ev və iş yerlərində quraşdırılması zəhərlənmə hallarının qarşısını almaqda böyük rol oynayır. Detektorlar erkən xəbərdarlıq edərək vaxtında tədbir görməyə imkan verir. Xüsusilə qapalı və ventilyasiya zəif olan məkanlarda bu cihazlar vacibdir.
Azərbaycanda dəm qazı ilə bağlı təhlükəsizlik qaydaları və normativ aktlar mövcuddur. İstilik cihazlarının istismarı yalnız icazəli və sertifikatlı şəkildə həyata keçirilməlidir. Kommunal xidmət orqanları və FHN tərəfindən profilaktik tədbirlər və yoxlamalar aparılır. Əhali dəm qazı təhlükəsi barədə mütəmadi olaraq maarifləndirilir.
Uşaqlar, yaşlılar, hamilə qadınlar və xroniki xəstəliyi olan şəxslər dəm qazı ilə zəhərlənmə riski daşıyan əsas qruplardır. Onların orqanizmi oksigen çatışmazlığına daha həssasdır. Qapalı və havalandırılmayan məkanlarda yaşayanlar da risk altındadır. Bütün ailələr, xüsusən də qış mövsümündə diqqətli olmalıdırlar.
Azərbaycanda hər il onlarca insan dəm qazı ilə zəhərlənir və bəzi hallarda ölüm hadisələri baş verir. Əksər hallarda zəhərlənmələr qış aylarında, ventilyasiyanın zəif işlədiyi dövrdə qeydə alınır. Dövlət qurumları profilaktik reydlər və yoxlamalar həyata keçirir. Maarifləndirmə tədbirlərinin artırılması nəticəsində risklər azalsa da, problem aktual qalır.
Dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən əhali arasında maarifləndirmə tədbirləri aparılır. Məktəblərdə, KİV-də və sosial platformalarda dəm qazı təhlükəsi barədə məlumatlandırıcı proqramlar təşkil olunur. Profilaktik reydlər, təlimatlar və əyani göstərişlər ictimai yerlərdə paylanılır. Hər kəs fərdi olaraq texniki təhlükəsizlik qaydalarına əməl etməyə çağırılır.
