Doğulmadan əvvəl həyatla vidalaşmaq qədim mifologiyalarda, folklorda və bəzən hətta qəhrəmanlıq dastanlarında təsadüf edilən paradoksal hadisədir. İslam ənənəsində isə bu fenomen bir başa peyğəmbərlik kontekstinə çıxarılır: Allah təqdirində, bəzən qısa ömür dəzirəsi içərisində belə xeyirxah missiya həyata keçirilə bilər. İslam tarixində geniş mənbələrdə yüksək xasiyyət və əxlaq nümunəsi göstərilən bir nəfər var ki, o, valideynlərinin doğulma anına belə şahidlik etməmiş, anasının qarnındaykən babası vəsiyyətlərini ona çatdırmışdı. Bu, Həzrət Məhəmmədin (s.ə.v.) atası Abdullah b. Abdulmuttalib idi ki, mərkəzi Məkkədə Muttalib nəslinin qürurlu övladı sayılırdı. Onun qəfil ölümü, anasının hamilə qaldığı ikinci ayda baş verdiyindən, doğulacaq övlad ata şəfaətinə, izzetinə arxalandı. Bu hekayə yalnız bir ailənin yox, bütün İslam dünyasının məhəbbət və dualarına ev sahibliyi edən biri üçün medeni-hüquqi status formalaşdırdı. Hədis və sirat kitablarında “Şeyxül-Ənsar” və “Xəlifatul-Ənsar” titulları ilə zikr olunan Abdulmuttalib, oğluna hələ süddən ayrılmamış dua etmiş, maddi-mənəvi böyük vəsiyyətlər bağışlamışdı. Belə ki, doğulacaq peyğəmbər hətta anasının qarnındaykən şəfqət və himmətlə örtülmüşdü. Həmin kadr İslam tarixinə təkcə ailə dramı kimi yox, ibadətə dəvət mesajı kimi daxil olub, “annisə” anlayışının – ana hamiləliyindəki qoruma və himmət məfhumunun – gücünü nümayiş etdirdi. Böyük sirr o idi ki, Allah Təala özü bu oğulun əmanətinə diqqət yetirmiş, atası vəsiyyəti ömründən öncə tamamlamışdı. Bu gerçəklik İslam etiqadçılarında ruhi-mənəvi bir anlayış yaratdı: ilahi hikmət bəzən vaxtla, məkanla və ömürlə məhdudlaşmır, yenə də müqəddəs vəzifələri mərhəmətlə çatdırır.
Həzrət Abdullah b. Abdulmuttalib kim idi
Abdullah b. Abdulmuttalib Madyan şəhərində Muttalib nəslinin yeganə övladlarından biri olaraq dünyaya gəlib. O, Haşim tayfasının simvolik lideri Abd al-Muttalibin oğlu idi. Ailəsi Mədinə ticarət dəstələrinin rəhbərləri arasında sayılırdı və Məkkə-Ciddə marşrutunda hörmət qazanmışdı.
Həyatının qısa dönəmində o, atasının zəngin atalarını xatırladan mərhəmətlə ünvanlanan qədir-hörmətini bağrında daşıdı. Bəxtəvər qəhvə, bahalı paltarlar və insanlara yardım ənənəsi onun həyat fəlsəfəsini formalaşdırırdı.
Abdulmuttalibin qəfil ölümü və baisləri
Tarixi mənbələrdə qeyd edilir ki, Abdullah hamilə anasını Mədinəyə qonaqlıqda buraxıb Məkkəyə geri dönərkən qəfil xəstəlikdən dünyasını dəyişdi. Qadın zahiri çalışqanlıqdan ödənməyə başlanan xəstəlik nəticəsində ikinci ay hamilə qalmış Amenənin qorxulu kədərlə tək qalmasına səbəb oldu.
Belə bir zamanda Abdulmuttalib nəslinin mizacına uyğun qəyyumluq borcunu yerinə yetirmək üçün Həzrət Əminəni qərarsız əhval-ruhiyyədə qalmış rəfiyə Mədinəyə göndərdi.
Ananın yalnız vəsiyyətləri
Amenə binti Vəhəb, Mədinədə əhatə olunan tədbirlərdən sonra pul xərcləyib evə qayıtmağa cəhd etdi. O, anadangəlmə təmkinli və mərhəmətli təbiəti ilə körpəsinə xeyir-dua etməyi vacib bilirdi.
Abdulmuttalib vəsiyyət etmişdi: “Allah sənin və evladının yardıcısı olsun. Ona xeyir-dua et və insanlara sevgi aşılamağı öyrət.”
Hamiləlik dövrü və dua mərasimləri
Bəzi rəvayətlər anadan körpəni ruhən hiss edən bir ruhani məqamdan bəhs edir. Məkkədəki Bəni Səd tayfası nümayəndələri məmləkət daxilində Amenə üçün duanın gündəlik proqramını formalaşdırmışdılar.
Qurani-Kərimin “Qüds Surəsi”nin 7-ci ayəsi hüzurunda Həzrət Əminələrin oxuduğu dualar körpənin ruhuna ilahi şəfa verən qədər qəbul olundu.
Doğuş və atanın yoxluğu
Hicri 53-cü ildə Məkkə yaxınlığındakı Qürafə uçurumunda dünyaya gələn Abdullah oğlu, anasının yoxluğunu bədənində hiss etdi. İlk nəfəsdən sonra hiss etdiyi naməlum rahatlıq, doğrudan da Muttalib nəslindən gəlməyin varis kimi məsuliyyətini ruhunda oyatdı.
Atasının fiziki yoxluğu, amma ruhi himayəsi ilə dolu dualara arxalanmaqla Həzrət Məhəmmədin erkən illəri “hilyə” (xüsusi müəddə) hallarının şahidi oldu.
Psixoloji və mənəvi irs
Doğumdan öncə alınan xeyir-dualar, ailə ənənələri və Mədinədəki himmət məqamları Həzrətin şəxsiyyətini aşılayan ilkin toxumlar idi. O, həm ailə köklülüyünü, həm də valideynsiz böyüməyin məsuliyyət hissini özündə daşıdı.
Bununla da Məhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.v.) mübarək xilqətində atasıyla bağlı ruhani izlər,’anasının himayəsi və qohumların diqqəti əsl mənəvi nəticələr verdi.
Tarixi və hüquqi kontekst
İslam hüququ güvənsiz doğulan körpənin himayəsi üçün “Vəliət” hüququnu formalaşdırıb, sığorta statusunu təmin edir. Bu, İslam dövlətində atası tanınmayan uşaqlar üçün hüquqi çərçivədir.
Abdullahın vəsiyyətləri bu hüququn mərkəzini təşkil etdi; Peyğəmbər (s.ə.v.) böyüyəndə isə həmin qanuni-mənəvi dəstək sistemini öz səfərində tətbiq etdi.
| Hadisə | Tarix (Hicri) | Məkanda | Təsvir |
|---|---|---|---|
| Abdulmuttalibin ölüm anı | 52/1 | Məkkə–Mədinə | Hamilə ananın ikinci ayında qəfil həyatını itirməsi |
| Amenənin Mədinəyə göndərilməsi | 52/2 | Məkkə | Himmət üçün qohumlar evinə köç |
| Həzrət Məhəmmədin doğumu | 53/1 | Məkkə, Qürafə | Doğuş, ilk himmət və qohumların dua mərasimi |
| Hami himayəsinin formalaşması | 53–55 | Məkkə–Mədinə | Əmisi Əbdülməttalib və Bəni Səd duası |
| Hüquqi vəsilət | 53–610 | Mədinə | Vəliət hüququnun formalaşması |
Abdullah b. Abdulmuttalib günlərdən birində hələ dünyaya gəlməyən övladının adını ürəyinə hörmətlə yazdı; Allah da ona dünyanı göstərəcək günə qədər bütün himməti təmin etdi. Anasının qarnındaykən Allahın tayfasına həmd edən Dualar, qumarət şayiələri, Həzrət Məhəmmədin (s.ə.v.) mübarək xilqətində atanın yoxluğunu ilahəvi sevgiylə əvəzləməyi öyrətdi. İnsanlar atası ancaq kitablarla həmdə əməllə yad edilən bu peyğəmbəri sevgi və hörmətlə əhatə etdi. Tarixçilər, siratçilər və hədis alimləri həmin “hələ doğulmazdan öncə səs salan” duaları İslam məntiqində mühüm paradigma olaraq dəyərləndirdi. Peyğəmbər (s.ə.v.) ömrü boyu atası üçün dua etməyi unutmadan, yetimlərə himayəni öz missiyasının incə toxumu elədi. Valideyn himayəsindən məhrum itkin ruhlar üçün ilahəvi qayğı şablonu formalaşdı. Atasız böyüyən yetimlərin himməti natiqlərin qələmindən Quran ayələrinə, hədis nəsihətlərinə qədər yayılaraq dünyanı bəşəriyyətin bağrı qoynuna çevirdi. Beləcə, doğulmadan ölən ata, gənc peyğəmbərin tale xəritəsini ruhi-mənəvi xəzinəyə çevirən əmanətçi rolunda yadda qaldı.
Ən Çox Verilən Suallar
Abdullah b. Abdulmuttalib Mədinədə məşhur Muttalib nəslinin oğlu, Peyğəmbər Məhəmmədin (s.ə.v.) atasıdır. Onun varisi olduğu soy İslam ənənəsində yüksək hörmətlə yad edilir. Xüsusilə yetim peyğəmbərin atası olaraq düzgün humanitar nümunə təşkil edir.
Tarixçilərin əksəriyyətinə görə, Abdullah anası Amenə hamiləliyinin ikinci ayında Məkkədən Mədinəyə gedərkən qəflətən xəstələnərək vəfat etdi. Bu, İslam sirat mənbələrində fakt olaraq göstərilir. Beləliklə, oğlu Məhəmməd (s.ə.v.) doğulmamış atanın himməti ilə başladı.
Abdullah Mədinəyə gedərkən Amenənin qarnına əyilərək: “Allah övladına şəfaətçi olsun, ona nur yol göstərsin” deya dua etmişdi. Bu dualar Mədinə qardaşlarının məclislərində də təkrar olunub. Nəticədə Peyğəmbər doğulanda həmin dua mərasimi ruhani cəhətdən qəbul edildi.
Amenə ana kimi onun üçün təyin olunan himməti hiss edərək Mədinədə duaya və ibadətə üstünlük verdi. Bəni Səd tayfası müntəzəm olaraq onun üçün panel otaqlarında dualar oxudu. Bu ruhani dəstək hamiləliyi rahat keçirməyə yardım etdi.
Doğum Qürafə yaxınlığında baş verdi. Hamiləlik mərasimi və dualar onu sakit doğuşa hazırladı. Doğuş zamanı atanın vəsiyyətləri əmr verib qohumlar duaları tamamladı, Mədinə qohumları ilk himməti təmin etdi.
İbn İshaq, İbn Hişam, al-Waqidi kimi tarixçilər Abdullahın hamilə dövrdə ölümü faktını qələmə alıb. Onlar mənbəyi sıralayaraq ikinci ay hamiləliyi, anadan ilkin himmət mərasimlərini təsvir edirlər. Rəvayətlərdə bəzi tarixçilər fərqli aylardan da bəhs etsə də, əsas yanaşma ikinci aya işarə edir.
Bu, ilahi hikmətin vaxt və məkan sərhədlərinə bağlı olmadığını sübut edir. Peyğəmbərin atası doğulmamış övladının ruhuna dua edib vəsiyyət etdi. Bu, İslamda valideyn himməti, dua və yetim himayəsinin müqəddəs rolunu göstərən nümunədir.
Atasının ölümündən sonra Peyğəmbər anası, sonra da babası Abd əl-Muttalib və əmisi Əbu Tâlib tərəfindən himayə edildi. Onlar ona həm maddi, həm mənəvi dəstək oldular. Bu, İslamda geniş geniş yayılmış yetim himayəsi ənənəsini formalaşdırdı.
Abdullah dua edərkən “övlada nur yol göstərsin” deyə dua etdi. Amenəyə isə ədalətli, mərhəmətli vətəndaş və peyğəmbər analığı missiyasını vəsiyyət etdi. Bu təlimatlar sirat nəsihətlərində və İslam əxlaqında nümunəvi rol oynayır.
Abdullahın doğulmadan əvvəlki duası İslamın ilahi balans prinsiplərini göstərir. Həmin dua Peyğəmbərin şəxsiyyətinə ruhi-mənəvi hiss qatdı. Bu hadisə İslam dünyasında yetim himayəsi və duaların gücünü unikal surətdə ortaya qoydu.
