Füzuli Rayonu : Kəndləri,Tarixi,Coğrafiyası, Təbiəti

Azərbaycanın cənub-qərb bölgəsində yerləşən Füzuli rayonu ölkəmizin tarix, təbiət və kənd həyatı baxımından ən zəngin və maraqlı bölgələrindən biridir. Bu rayon Qarabağ bölgəsinin tərkib hissəsi olaraq həm strateji mövqeyə, həm də zəngin kənd təsərrüfatı, qədim mədəniyyət, sosial ənənələr və əzəmətli təbiətə malikdir. Füzuli rayonu 1827-ci ildə Şuşa qəzasının tərkibində formalaşmağa başlayıb, 1930-cu ildən ayrıca inzibati rayon statusu alıb. Tarixi boyunca müxtəlif adlar altında tanınan bu bölgə 1959-cu ildən etibarən dahi şair Məhəmməd Füzulinin adı ilə yaşayır.

Füzuli rayonunun kəndləri Azərbaycan kənd həyatının ən real və rəngarəng nümunələridir. Hər bir kənd öz tarixi, coğrafi mövqeyi, kənd təsərrüfatı məhsulları, folkloru, adət-ənənələri və insanları ilə fərqlənir. Kəndlər Qarabağ bölgəsinin ümumi inkişafında həmişə aparıcı rol oynayıb. Burada insanlar torpağa, əməyi, ailə dəyərlərinə, kənd təsərrüfatına, təbiətə və milli-mənəvi sərvətlərə xüsusi hörmətlə yanaşır. Təəssüf ki, 1993-cü ildə rayonun böyük hissəsi işğala məruz qalıb və bu illər ərzində kəndlərin çoxu dağıdılıb, məcburi köçkünlər ölkənin müxtəlif bölgələrinə səpələnib. 2020-ci ildə Azərbaycan Ordusunun qəhrəmanlığı nəticəsində Füzuli rayonunun kəndlərinin əksəriyyəti işğaldan azad olundu və yenidən qurulma prosesinə start verildi.

Bu gün Füzuli rayonunun kəndləri təkcə bir coğrafi ərazi deyil, həm də Azərbaycan xalqının zəhmətkeşliyinin, dözümlülüyünün, ata-baba yurduna sədaqətinin, milli dirçəlişinin və yenidənqurmanın rəmzidir. Hər kənd öz təbiəti, torpağı, insanı, tarixi abidələri və sosial həyatı ilə Qarabağ coğrafiyasının ən canlı və dəyərli parçalarından biridir.

Füzuli rayonunun coğrafi mövqeyi və kəndlərin bölgüsü

Füzuli rayonu Qarabağın cənubunda, Araz çayının sol sahilində yerləşir. Cənubdan İran, şimal və şimal-şərqdən Xocavənd, cənub-qərbdən Qubadlı və Cəbrayıl rayonları ilə həmsərhəddir. Rayonun ümumi sahəsi 1390 kvadrat kilometrdir və inzibati mərkəzi Füzuli şəhəridir. Füzuli rayonunda 80-dən artıq kənd mövcuddur və bu kəndlərin bir çoxu 2020-ci ildə işğaldan azad edilib, bəziləri isə hələ də bərpa prosesindədir.

Kəndlərin bir hissəsi düzənlik ərazilərdə, digər hissəsi isə Qarabağ dağlarının ətəyində, Araz çayına yaxın hissələrdə yerləşir. Əsas kəndlər arasında Horadiz, Yuxarı və Aşağı Əbdürrəhmanlı, Böyük və Kiçik Bəhmənli, Şükürbəyli, Yuxarı və Aşağı Seyidəhmədli, Qacar, Əhmədbəyli, Qərvənd, Arayatılı, Dilağarda, Məngərçanlı, Sarıcallı, Kürdmahmudlu, Mahmudlu, Merdinli, Qaybalı, Mirzənağılı, Şiximli, Yağlıvənd, Mollaməhərrəmli, Dədəli, Yuxarı və Aşağı Aybasanlı və başqaları var.

Bu kəndlər tarixi abidələri, geniş taxıl və pambıq sahələri, bağçılıq, heyvandarlıq, suvarma sistemləri, qədim məscidləri, körpüləri, təbiət mənzərələri və kənd həyatının zəngin mədəni irsi ilə fərqlənir.

Horadiz – Füzuli rayonunun ən böyük kəndi və mərkəzi

Horadiz kəndi Füzuli rayonunun ən böyük və ən mühüm yaşayış məntəqəsidir. Qədim tarixə malik olan bu kənd 1993-cü ildə işğal olunsa da, 1994-cü ilin yanvarında Azərbaycan Ordusunun uğurlu hərbi əməliyyatları nəticəsində azad edilib. Sonrakı illərdə Horadiz qəsəbə statusu alıb və rayonun inzibati, iqtisadi və sosial mərkəzinə çevrilib. Burada dövlət səviyyəsində geniş bərpa və abadlıq işləri görülüb, yeni məktəblər, xəstəxanalar, mədəniyyət evləri, idman kompleksləri və digər sosial obyektlər inşa edilib.

Horadiz həm kənd təsərrüfatı, həm sənaye, həm də logistika baxımından rayonun əsas mərkəzidir. Qəsəbənin yerləşdiyi ərazi strateji baxımdan böyük əhəmiyyətə malikdir və Araz çayına yaxın olduğu üçün kənd təsərrüfatı üçün əlverişli şərait yaradır. Burada əhali əsasən pambıqçılıq, taxılçılıq, tərəvəzçilik, bağçılıq, heyvandarlıq və balıqçılıqla məşğul olur. Hazırda Horadiz işğaldan azad olunmuş Füzulinin yenidənqurma simvoludur.

Tarixi kəndlər: Əhmədbəyli, Qacar və Arayatılı

Füzuli rayonunun qədim və tarixi kəndlərindən biri Əhmədbəyli kəndidir. Bu kənd həm əhalisinin sayı, həm də iqtisadi, mədəni və sosial baxımdan rayonun əsas yaşayış məntəqələrindəndir. Əhmədbəyli kəndi qədim karvan yolları üzərində yerləşdiyindən tarixən böyük əhəmiyyət daşıyıb, burada tarixi məscidlər, qəbiristanlıqlar, körpülər və suvarma kanalları mövcuddur.

Qacar kəndi isə həm tarixi, həm də strateji baxımdan mühüm mövqedə yerləşir. Bu kənd işğal dövründə çox dağıntılara məruz qalıb, lakin bərpa prosesləri artıq başlanılıb. Kəndin əhalisi əsasən heyvandarlıq, əkinçilik, arıçılıq və meyvəçiliklə məşğul olur. Qacar kəndinin ətrafında tarixi abidələr, qədim su kanalları və arxeoloji tapıntılar mövcuddur.

Arayatılı kəndi də Füzuli rayonunun ən qədim yaşayış məntəqələrindəndir. Burada məscid, qədim bulaqlar, kənd evləri, qədim qəbiristanlıq, kəndin tarixi-memarlıq abidələri xalqın yaddaşında və gündəlik həyatında xüsusi yer tutur.

Dağətəyi və düzən kəndlərin təbiəti və sosial həyatı

Füzuli rayonunun kəndlərinin əksəriyyəti Qarabağ dağlarının ətəklərində və Araz çayına yaxın düzənliklərdə yerləşir. Dağətəyi kəndlər – Yuxarı və Aşağı Seyidəhmədli, Dilağarda, Mirzənağılı, Şiximli, Merdinli kimi kəndlər əzəmətli təbiət mənzərələri, zəngin otlaq və meşə sahələri, təmiz su mənbələri ilə tanınır. Burada əhali əsasən maldarlıq, qoyunçuluq, bağçılıq və bostançılıqla məşğul olur.

Düzənlik kəndlər – Sarıcallı, Mahmudlu, Kürdmahmudlu, Qaybalı və digər kəndlər məhsuldar torpaqları, suvarma şəbəkələri, iri pambıq, taxıl və tərəvəz sahələri ilə seçilir. Bu kəndlərdə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, taxılçılıq, pambıqçılıq, tərəvəzçilik, meyvəçilik və arıçılıq əsas məşğuliyyət sahələridir.

Kənd təsərrüfatı və torpağın bərəkəti

Füzuli rayonunun kəndləri tarixən Azərbaycanın ən məhsuldar kənd təsərrüfatı rayonlarından sayılıb. Burada suvarma sistemləri, münbit torpaqlar, geniş taxıl, pambıq, günəbaxan, qarğıdalı, tərəvəz və bostan sahələri formalaşıb. Əhalinin böyük hissəsi kənd təsərrüfatı və maldarlıqla məşğuldur. Bağçılıq və bostançılıq, arıçılıq və heyvandarlıq burada əsas gəlir mənbəyidir.

Əsas məhsullar pambıq, taxıl, günəbaxan, bostan bitkiləri, tərəvəz, qarpız, yemiş, soğan, sarımsaq, çuğundur, kartof, alça, ərik, alma və üzüm sayılır. Həmçinin kəndlərdə heyvanların saxlanılması üçün geniş otlaqlar, çayır və yaylaqlar var. Suvarma üçün Araz çayı və kiçik çaylardan istifadə edilir.

Təhsil və mədəniyyət ocaqları

Füzuli rayonunun kəndlərində əvvəllər çoxsaylı məktəblər, mədəniyyət evləri, kitabxanalar, klub və digər sosial obyektlər fəaliyyət göstərirdi. İşğal dövründə bir çox bu obyektlər dağıdılıb, lakin azadlıqdan sonra yenidənqurma və bərpa işlərinə start verilib. Horadiz, Əhmədbəyli, Qacar, Böyük Bəhmənli, Qərvənd, Arayatılı, Dilağarda və digər kəndlərdə yeni məktəblər, mədəniyyət evləri, səhiyyə məntəqələri, kitabxanalar tikilib və ya bərpa olunub.

Kəndlərdə məscidlər, qəbiristanlıqlar, bulaqlar, abidələr, körpülər, qədim qəbiristanlıqlar xalqın tarix və mədəniyyətinə, dini və mənəvi dəyərlərinə bağlılığının sübutudur.

Füzuli rayonunun kəndləri: sosial-mədəni həyat

Bu kəndlərdə əhali arasında sıx sosial münasibətlər, mehriban qonşuluq, qədim el adətləri, toy və yas mərasimləri, xalq oyunları və ənənəvi bayramlar yaşadılıb. Əhali milli-mənəvi dəyərlərinə, torpağına və kənd həyatının ənənələrinə sadiqdir. Kəndlərdə geniş yayılmış qonaqpərvərlik, köməksevərlik, zəhmətkeşlik, ailə və nəsil münasibətləri bu gün də qorunur.

Toy, xına, yas mərasimləri, Novruz bayramı, qurban və digər ənənəvi tədbirlər kəndlərdə xüsusi təmtəraqla keçirilir. Hər kəndin öz musiqisi, aşıq şeirləri, folkloru, milli yeməkləri və əl işləri vardır.

İşğaldan azad olunmuş kəndlərdə yenidənqurma və bərpa

2020-ci il Vətən müharibəsindən sonra Füzuli rayonunun kəndləri tamamilə yeni bir inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Dövlət səviyyəsində kəndlərin bərpası, yeni yaşayış massivlərinin salınması, yolların çəkilməsi, sosial obyektlərin tikintisi və infrastrukturların qurulması sürətlə aparılır. Əhalinin öz yurdlarına qayıtması, kənd həyatının bərpası və yeni iş yerlərinin yaradılması regionun sosial-iqtisadi dirçəlişinin əsas prioritetidir.

Bu kəndlərdə artıq yeni evlər, məktəblər, səhiyyə və mədəniyyət obyektləri tikilir, yollar bərpa olunur, elektrik və su xətləri yenilənir, kənd təsərrüfatı bərpa edilir. Dövlət proqramları çərçivəsində kəndlərin sosial-mədəni, iqtisadi və ekoloji inkişafı üçün layihələr həyata keçirilir.

Füzuli kəndləri: gələcək və perspektivlər

Füzuli rayonunun kəndləri Azərbaycanın gələcək inkişafı üçün mühüm potensiala malikdir. Burada kənd təsərrüfatı, ekoturizm, mədəniyyət və sosial xidmətlər üzrə geniş imkanlar var. Azad edilmiş torpaqlarda müasir kənd təsərrüfatı təsərrüfatları, yeni texnologiyalar, ekoloji təmiz məhsulların istehsalı üçün şərait yaradılır. Turizm, kənddə yeni iş yerləri, sosial proqramlar və bərpa işləri regionun inkişafını sürətləndirəcək.

Füzuli rayonunun kəndləri gələcəkdə də Azərbaycan kənd həyatının ən gözəl və inkişaf etmiş nümunələrindən biri olacaq, burada həm qədim ənənələr, həm də müasir imkanlar bir arada inkişaf edəcək.

Füzuli rayonunun kəndləri Azərbaycan xalqının əzmkarlığının, milli dəyərlərə sadiqliyinin, təbiətə və torpağa olan bağlılığının ən real simvoludur. Bu kəndlər xalqımızın tarixində, mədəniyyətində, kənd təsərrüfatında və sosial həyatında daim önəmli yer tutub. Azad edilmiş kəndlərdə yeni həyatın başlanması Azərbaycan üçün böyük bir zəfər, milli dirçəliş və gələcəyə inam simvoludur. Hər kənd Azərbaycan ruhunun, zəhmətinin, qürurunun və bərpasının canlı nümunəsidir.

Ən Çox Verilən Suallar