Fındıq Ağacı : Botaniki Xüsusiyyətləri,Növləri, Sortları

Azərbaycan təbiətinin zəngin və nadir sərvətlərindən biri də fındıq ağacıdır. Bu ağac təkcə kənd təsərrüfatının əsas gəlir mənbəyi deyil, həm də milli mətbəxin, eləcə də ölkənin ixrac potensialının simvoludur. Fındıq ağacı əsrlər boyu Qafqaz, Anadolu və Avropa torpaqlarında yayılıb, insanlara həm qida, həm də iqtisadi rifah bəxş edib. Azərbaycanda isə fındıq bağları daha çox Qax, Zaqatala, Balakən, Qəbələ, Şəki kimi bölgələrdə geniş yayılıb. Fındıq ağacı xüsusi qulluq, zəhmət və təcrübə tələb edən bitkidir. Onun becərilməsi, məhsuldarlığı, növləri, ekoloji faydaları və iqtisadi əhəmiyyəti haqqında ətraflı və dolğun məlumat hər bir kənd təsərrüfatı sahibkarı və maraqlanan oxucu üçün olduqca önəmlidir.

Fındıq ağacı (latınca “Corylus avellana”) həm öz unikal bioloji xüsusiyyətləri, həm də zəngin meyvəsi ilə seçilir. Həm çiçəkləmə, həm böyümə və meyvəvermə dövründə ağac gözəl dekorativ görüntü yaradır, həm də torpağı eroziyadan qoruyur. Fındıq ağacının kökləri torpaq qatının bərpası və su balansının saxlanmasında mühüm rol oynayır. Bundan başqa, ağacın yarpaqları, budaqları, hətta qabığı da müxtəlif sənaye və xalq təbabətində istifadə olunur.

Fındıq ağacının botaniki xüsusiyyətləri

Fındıq ağacı yarpaqlı, çoxillik kol və ya kiçik ağac şəklində olur. Hündürlüyü əsasən 3-7 metrə qədər çatır, bəzən əlverişli şəraitdə 10 metrə qədər uzana bilər. Yarpaqları yumru, kənarları dişli, üstü tünd yaşıl, altı isə açıq yaşıl olur. Fındıq ağacının kök sistemi güclü və səthə yaxındır, bu isə torpağın möhkəmlənməsinə və suyun saxlanmasına kömək edir. Ağac erkən yazda, yarpaqlar çıxmazdan əvvəl çiçək açır; çiçəkləri erkək və dişi olur, tozlanma əsasən küləklə baş verir. Fındıq meyvəsi sərt qabıqla örtülmüş, içində bir və ya bir neçə ləpədən ibarət olur.

Fındıq ağacı 15-60 il və daha çox yaşaya bilir. Meyvə verməyə 3-4-cü ildən başlayır, ən yüksək məhsuldarlıq dövrü isə 10-25 yaş arasıdır. Onun bioloji xüsusiyyəti temperatur və rütubətə həssas olması, eyni zamanda nisbətən kölgə sevən bitki sayılmasıdır.

Fındıq ağacının növləri və sortları

Dünyada fındıq ağacının 20-dən çox növü məlumdur. Azərbaycanda ən çox rast gəlinən növlər “Corylus avellana”, “Corylus colurna” (ağac fındığı), “Corylus pontica” (Qara dəniz fındığı) və hibrid sortlardır. Seçilmiş sortlar məhsuldarlıq, meyvə ölçüsü, iqlimə davamlılıq və xəstəliklərə qarşı müqavimət baxımından fərqlənir.

Azərbaycanda yerli seleksiyaçılar tərəfindən yaradılmış və bölgə şəraitinə uyğunlaşdırılmış məhsuldar fındıq sortları (Qax, Zaqatala və Balakən üçün) geniş yayılıb. Bəzi beynəlxalq brend sortlar – “Tonda Gentile”, “Barcelona”, “Tombul”, “Giresun” və s. Avropa və Türkiyədə də böyük tələbat görür.

Fındıq ağacının əkilməsi və qulluq qaydaları

Fındıq ağacı üçün optimal əkilmə yeri günəşli və ya yarımkölgəli, yüngül, yaxşı havalanan, rütubətli, dərin torpaqlardır. Əkin üçün payız və ya yaz ayları uyğundur. Çox vaxt fidanlar 3-4 metr məsafədə, bir və ya iki cərgə ilə əkilir. Əkin zamanı torpağa üzvi gübrələr, kompost və mineral maddələr əlavə olunur.

Fındıq ağacının illik budanması, torpağın yumşaldılması, zəruri hallarda suvarılması və xəstəliklərə qarşı mübarizə tədbirləri aparılır. Çiçəkləmə və meyvəvermə dövründə gübrələmə, xüsusilə azot və kalium gübrələri tətbiq olunur. Yaxşı qulluq olunan ağaclar bol və iri meyvə verir.

Fındıq ağacının böyümə və inkişaf dövrü

Fındıq ağacının böyümə dövrü əsasən yazın əvvəlindən payızın ortalarına qədər davam edir. Erkən yazda çiçəkləyir, yayda yarpaqlar böyüyür, avqust-sentyabr aylarında isə meyvələr yetişir. Fındıq meyvəsi tam yetişdikdə sərt qabıqda olur, qabıq çatladıqda və ya açıldıqda məhsul yığımına başlanılır. Yığım adətən avqust-sentyabr aylarında aparılır.

Ağacların sağlam böyüməsi üçün torpaq davamlı olaraq nəmləndirilməli, alaq otları təmizlənməli, zərərvericilərə qarşı vaxtında tədbirlər görülməlidir.

Azərbaycanda fındıq ağacının iqtisadi və sosial əhəmiyyəti

Fındıqçılıq Azərbaycanda kənd təsərrüfatı və region iqtisadiyyatı üçün prioritet sahədir. Qax, Zaqatala, Balakən, Şəki, Qəbələ kimi bölgələrdə minlərlə ailənin əsas gəlir mənbəyi fındıq bağlarıdır. Fındıq məhsulu həm daxili bazarda, həm də ixracda valyuta gəlirinin əsas hissəsini təşkil edir. Dövlət tərəfindən fındıqçılığın inkişafına subsidiyalar, təlim və dəstək proqramları tətbiq olunur.

Fındıq ağaclarının becərilməsi kənd yerlərində məşğulluğun artmasına, yerli məhsulun dünya bazarlarına çıxarılmasına, kənd təsərrüfatının rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsinə şərait yaradır. Əlavə olaraq, fındıq məhsulları qənnadı, kosmetika, dərman və sənaye sahəsində də geniş istifadə edilir.

Fındıq ağacının ekoloji və sağlamlıq faydaları

Fındıq ağacının əkilməsi və qorunması ekosistemdə bir sıra faydalar yaradır. Onun kökləri torpağı bərkidir, eroziyanı və su itkisinin qarşısını alır. Ağacın yarpaqları və budaqları yerli fauna üçün yaşayış və sığınacaq yaradır. Eyni zamanda, fındıq bağları kənd mənzərəsinin estetik gözəlliyini artırır.

Meyvəsi yüksək protein, yağ, vitamin və mineral tərkibinə malikdir. Fındıq insan orqanizmi üçün enerji mənbəyi, immuniteti və ürək-damar sağlamlığını qoruyan təbii qida sayılır.

Fındıq ağacında xəstəlik və zərərvericilərlə mübarizə

Fındıq ağacı müxtəlif göbələk, bakterial və virus xəstəliklərinə həssasdır. Ən çox yayılan xəstəliklər arasında unlu şeh, boz çürük, bakterial yanıq və kök çürüməsi yer alır. Zərərvericilərdən isə fındıq qurdu, qırmızı hörümçək və ağcaqanadlar məhsuldarlığa zərər vura bilər.

Müasir aqrokimyəvi vasitələr, bioloji və mexaniki mübarizə üsulları, zəruri budama və düzgün agrotexnika tədbirləri vasitəsilə xəstəlik və zərərvericilərin qarşısını almaq mümkündür.

Fındıq ağacının məhsuldarlığı və yığım prosesi

Yaxşı qulluq olunan fındıq ağacı hər il bol məhsul verir. Orta hesabla, bir ağacdan 3-8 kq, bəzən isə 12-15 kq fındıq toplamaq mümkündür. Fındıq yığımına avqust-sentyabr aylarında başlanılır. Yığım əl ilə və ya xüsusi texnika ilə aparılır, məhsul təmizlənir, qurudulur, emala göndərilir.

Ağacların məhsuldarlığı suvarma, gübrələmə, düzgün budama, xəstəlik və zərərvericilərə qarşı mübarizə tədbirlərindən asılıdır. Uzunömürlü və sağlam ağaclar onilliklər boyu məhsul verməyə davam edir.

Fındıq ağacının çoxaldılması və yeni bağların salınması

Fındıq ağacı əsasən toxum, kök pöhrəsi, qələmlə və ya peyvənd üsulu ilə çoxaldılır. Yeni bağlar üçün ən optimal yol sağlam və məhsuldar sortlardan seçilmiş fidanların əkilməsidir. Bağ salınmasında yerli şəraitə uyğun növ və sortlar, torpaq hazırlığı və əkin planlaması vacibdir.

Yerli seleksiya və innovativ aqrotexniki tədbirlər Azərbaycanda fındıq bağlarının sürətlə genişlənməsinə imkan yaradır. Bu isə ölkənin kənd təsərrüfatında, ixracında və sosial rifahında mühüm rol oynayır.

Fındıq ağacı – Azərbaycan təbiətinin, kənd təsərrüfatının və milli mətbəxin dəyərli incilərindən biridir. Onun becərilməsi, məhsuldarlığı, iqtisadi və ekoloji əhəmiyyəti ölkəmizin gələcəyi üçün strateji önəm daşıyır. Fındıq ağacı düzgün qulluq və modern aqrotexniki tədbirlər nəticəsində uzun illər məhsuldarlığını qoruyur, fermerlərə, regionlara və ümumilikdə ölkəyə böyük fayda gətirir. Gələcək nəsillərə sağlam və məhsuldar fındıq bağlarının ötürülməsi Azərbaycanın kənd təsərrüfatında davamlı inkişafın əsas təminatıdır.

Ən Çox Verilən Suallar