Fürsət nədir? Mənşəyi, Psixoloji aspektləri

Fürsət anlayışı insan həyatının, psixologiyasının, qərarvermə və inkişaf prosesinin ən önəmli, bəzən də ən incə nüanslarından biridir. İnsan cəmiyyəti tarixən fürsətin rolunu, mahiyyətini və dəyərini dərk etməyə çalışıb. Hər bir fərdin və ya toplumun uğur yolunda əldə etdiyi nəticələrin arxasında çox vaxt bir və ya bir neçə dəyərli fürsət dayanır. Fürsət – yalnız “şans” və ya “təsadüf” deyil, əksinə, planlı davranış, hazır olmaq, hadisələri düzgün analiz etmək, ani və cəsarətli qərarlar vermək kimi bir sıra faktorların sintezindən doğan qiymətli an və ya şəraitdir. Azərbaycan xalqının dilində, folklorunda, ədəbiyyatında fürsət termini xüsusi məna çalarları ilə işlədilir. “Fürsəti dəyərləndir”, “fürsət əldən qaçdı”, “yaxşı fürsət düşdü” kimi ifadələr həyatın və zamanın qiymətini, dəyişkənliyini və insanın taleyində rolunu vurğulayır. Fürsət anlayışının lüğəvi, psixoloji, fəlsəfi, sosial və iqtisadi yönləri hər bir Azərbaycan vətəndaşı üçün həm maraqlı, həm də həyati əhəmiyyət kəsb edən mövzulardandır. Gündəlik həyatdan tutmuş biznes, təhsil, karyera və şəxsi inkişaf sferalarına qədər fürsətin mahiyyətini, necə yarandığını, necə dəyərləndirilməli və necə qorunmalı olduğunu bilmək insanın həyat keyfiyyətinə birbaşa təsir edir.

Fürsət sözünün mənşəyi və leksik izahı

Fürsət sözü fars mənşəlidir və “uyğun vaxt”, “əlverişli imkan”, “özünü göstərmək üçün yaranan şərait” mənasını ifadə edir. Klassik mənbələrdə fürsət – bəzən bir an, bəzən qısa bir müddət, bəzən də bir hadisənin yaratdığı əlverişli şərait kimi şərh olunur. Dilimizdə fürsət sözü həm müsbət (yaxşı fürsət), həm də mənfi (itirilmiş fürsət) kontekstdə işlədilə bilər. Həmçinin fürsət – təsadüfi, planlaşdırılmamış, ani şəkildə yaranan və çox vaxt təkrar olunmayan bir imkan kimi də başa düşülür. İnsanlar gündəlik həyatlarında “fürsət axtarmaq”, “fürsətdən istifadə etmək”, “fürsəti dəyərləndirmək” kimi deyimlərlə bu anlayışı müxtəlif aspektlərdə ifadə edirlər.

Fürsətin psixoloji və fərdi aspektləri

Hər bir insan üçün fürsət anlayışı fərqli psixoloji çalarlar daşıyır. Psixologiyada fürsət insanın qarşılaşdığı ani və ya planlı imkan, şərait və şans kimi təhlil olunur. Fürsət görmək və dəyərləndirmək insanın şəxsi inkişafı, özünə inamı, qərarvermə qabiliyyəti, risk götürmək istəyi və çevik düşüncə səviyyəsi ilə sıx bağlıdır. Araşdırmalar göstərir ki, optimist və açıq fikirli insanlar həyatda qarşılarına çıxan fürsətləri daha tez görür, daha yaxşı istifadə edir və uğur əldə edirlər. Digər tərəfdən, qorxaq və tərəddüd edənlər, neqativ düşüncəli şəxslər fürsəti ya görmür, ya da dəyərləndirmədən əllərindən buraxırlar.

Psixoloji olaraq fürsəti dəyərləndirmək üçün insanın aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik olması vacibdir:

• Özünü və mühitini düzgün analiz etmək
• Qısa müddətdə qərar vermək bacarığı
• Riskə getmək və cəsarət göstərmək
• Əldə etdiyi təcrübədən dərs almaq
• Yeni bilik və bacarıqlara açıq olmaq

Bütün bu faktorlar insanın həyat keyfiyyətini və uğur potensialını müəyyənləşdirir.

Fürsət və zaman

Fürsət, əsasən zamanla, yəni məhz həmin an və ya dövr üçün xarakterik olan bir şərait kimi meydana çıxır. Zamanı düzgün dəyərləndirmədən heç bir fürsət həqiqi mənada uğura çevrilə bilməz. “Fürsəti əldən vermək”, “vaxtında dəyərləndirmək”, “zamanın qədrini bilmək” kimi deyimlər məhz bu səbəbdən yaranıb. Bəzən bir saniyəlik tərəddüd, bəzən isə illərlə hazırlıq fürsətin taleyini müəyyən edir. Zamanla fürsət arasındakı bu həssas balans hər bir insanın şəxsi və peşəkar həyatında həlledici məqamlardandır.

Tanınmış mütəfəkkirlərin və klassik ədəbiyyatın təsdiqlədiyi kimi, zamanın dəyəri və fürsətin ani olması insanları daim hazır və diqqətli olmağa sövq edir. Ən böyük imkanlar çox vaxt ən gözlənilməz anda və ən çətin vəziyyətdə ortaya çıxır.

Fürsət və şans

Hər kəs fürsət və şans terminlərini bəzən bir-birinin əvəzinə işlədib. Əslində, fürsət və şans arasında dərin bir fərq var. Şans təsadüfi və insan iradəsindən asılı olmayan bir hadisə, fürsət isə hazır olmaq, şərait və öz seçimləri ilə əldə edilən, çox vaxt insanın özünün yaratdığı və ya dəyərləndirdiyi bir imkandır. Yəni, fürsət insanın şansa necə yanaşmasından, onu necə yönləndirməsindən və hansı addımlar atmasından asılı olaraq gerçəkliyə çevrilir.

Bir şeyi izah edən zaman, fürsətin və şansın fərqini belə hissələrə bölmək olar:

1. Şans – insanın təsir edə bilmədiyi, bəzən təbiət və ya təsadüfi hadisələrdən yaranan imkan
2. Fürsət – insanın öz biliyi, bacarığı, hazırlığı, təcrübəsi və cəsarəti ilə reallığa çevirə bildiyi imkan

Buna görə, fürsəti yaradan və dəyərləndirən əsas faktor insanın özüdür.

Fürsət və cəmiyyət

Fürsət anlayışı təkcə fərdi və şəxsi səviyyədə deyil, həm də cəmiyyət, dövlət və iqtisadiyyat üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Sosial ədalət, bərabər imkanlar, təhsil, əmək bazarı, biznes və innovasiya sahələrində fürsətlərin mövcudluğu cəmiyyətin inkişafının və rifahının əsas şərtidir. Müasir dünyada “bərabər fürsət”, “sosial mobilizasiya”, “innovativ fürsət”, “karyera fürsəti”, “biznes fürsəti” kimi ifadələr bu kontekstdə aktuallığını qoruyur.

Aşağıdakı cədvəldə fərqli sosial və iqtisadi sahələr üzrə fürsət anlayışının təzahürü göstərilir:

Bu fürsətlərin hər biri insanın və cəmiyyətin inkişafında, rifahında, motivasiyasında və gələcək perspektivlərində mühüm rol oynayır.

Fürsətləri dəyərləndirmək və yaradıcı yanaşma

Həyatda uğur qazanan insanların təcrübəsi göstərir ki, əsas məqam yalnız fürsətin yaranması deyil, onu görmək, dəyərləndirmək və düzgün istifadə etməkdir. Bir çox hallarda insanlar eyni şəraitdə olurlar, lakin yalnız fərqli düşünən, yaradıcı, cəsarətli və tez qərar verənlər fürsəti reallığa çevirir.

Yaradıcı yanaşma fürsətin dəyərləndirilməsində aşağıdakı üstünlükləri verir:

• Alternativ yollar tapmaq və riskə açıq olmaq
• Hər hansı bir çətinliyi fürsət kimi dəyərləndirmək
• Gündəlik problemləri innovativ həllə çevirmək
• Dəyişən bazar və mühitə tez adaptasiya olmaq

Bütün bu xüsusiyyətlər insanın və cəmiyyətin çevikliyini, rəqabət qabiliyyətini və yenilikçiliyini artırır.

Fürsətin itirilməsi və ikinci şans fenomeni

Hər bir insan və cəmiyyət həyatında fürsətin itirilməsi təəssüf və peşmanlıq hissi yaradır. “Fürsəti əldən vermək” kimi deyimlər də məhz bu hissləri ifadə edir. Bununla belə, bəzən həyat ikinci şanslar, yeni imkanlar və alternativ yollar da təqdim edir. İtirilmiş fürsətlərin bəzən daha dəyərli, daha böyük uğurlar üçün motivasiya rolunu oynaması da mümkündür. Əsas odur ki, insan hər uğursuzluqdan, hər itirilmiş fürsətdən dərs çıxarıb gələcəyə daha hazırlıqlı və inamlı addımlasın.

Fürsət və risk

Fürsət çox vaxt risklə, qeyri-müəyyənliklə və naməlumluqla yanaşı gəlir. Hər fürsətin reallaşmasında müəyyən risklər var. Qərarvermə prosesində insan və ya təşkilat həm fürsətin, həm də riskin ağırlığını qiymətləndirməli, riskləri minimuma endirmək üçün strateji addımlar atmalıdır. Bu prosesdə təhlil, planlama, intuisiyaya və təcrübəyə əsaslanmaq vacibdir.

Bir şeyi izah edən zaman, fürsət və risk arasındakı əlaqəni belə bölmək olar:

1. Fürsət – potensial uğur, inkişaf və yeni imkan
2. Risk – potensial itki, uğursuzluq və ya problemlə qarşılaşma

Peşəkar menecment və strateji planlaşdırmada bu iki faktorun balanslaşdırılması əsas uğur düsturudur.

Fürsət və motivasiya

Fürsət insanı və cəmiyyəti inkişaf etdirən ən mühüm motivasiya mənbəyidir. İnsanlar daha yaxşı gələcək, uğurlu karyera, yüksək rifah və şəxsi xoşbəxtlik üçün fürsətləri axtarır, onları dəyərləndirməyə çalışır və öz potensialını reallaşdırır. Cəmiyyətlər isə inkişaf üçün yeni bazarlar, texnologiyalar və sosial yeniliklər üçün daimi axtarışdadır.

Motivasiyanın gücləndirilməsi üçün fürsətin mövcudluğuna inanmaq, uğur hekayələrindən və həyat dərslərindən bəhrələnmək çox vacibdir.

Fürsət anlayışının ədəbiyyat və folklorda yeri

Azərbaycan ədəbiyyatı və folklorunda fürsət anlayışı həmişə mühüm yer tutub. Dastan və nağıllarda qəhrəmanlar “doğru anda doğru qərar” verərək talelərini dəyişdirirlər. Atalar sözləri və deyimlərdə isə “Fürsəti dəyərləndir”, “Fürsəti əldən vermə” kimi motivlər xalqın həyat fəlsəfəsini əks etdirir. Klassik və müasir ədəbiyyatda fürsətin tərifi, onun bəzən əlçatmaz, bəzən isə həyatın həlledici məqamı olması dərin fəlsəfi mənalarla təsvir olunub.

Fürsət anlayışı insan həyatında, cəmiyyət və dövlətin inkişafında, iqtisadiyyatda və ədəbiyyatda əvəzsiz və çoxşaxəli bir fenomendir. Fürsət insanı dəyişdirir, inkişaf etdirir, motivasiya yaradır, çətinliyi uğura çevirir və bəzən taleyin ən həlledici məqamına çevrilir. Fürsətin mahiyyətini, yaranma şəraitini, risk və motivasiya ilə əlaqəsini düzgün başa düşən hər bir fərd və cəmiyyət uğura daha yaxındır. Fürsəti görmək, dəyərləndirmək və qorumaq üçün daim hazır olmaq, çevik düşünmək və yeniliyə açıq olmaq lazımdır.

Ən Çox Verilən Suallar