İnsan dərisinin səthində və daha çox da üz nahiyəsində yaşayan mikroorqanizmlərdən biri də gənələrdir. Onların mikroskopik ölçüdə olması, uzun müddət simptomsuz şəkildə mövcud olması və yalnız müəyyən vəziyyətlərdə aktivləşməsi gənələri tədqiqat və tibbi maraq obyektinə çevirir. Üzdə rast gəlinən gənələr, əsasən Demodex cinsinə aid olur və bu canlılar dəridə təbii olaraq yaşasalar da, bəzi hallarda müxtəlif dəri problemlərinin əsas səbəbkarına çevrilirlər.
Xüsusilə, üz dərisində qaşınma, qızartı, yağlılıq artımı, iltihabi səpgilər, akneə bənzər dəri dəyişiklikləri baş verərsə, bu, üzdə gənə parazitlərinin aktivləşdiyinin göstəricisi ola bilər. Gənələrin orqanizmə təsiri təkcə kosmetik deyil, eyni zamanda immun, dermatoloji və psixoloji səviyyədə də özünü büruzə verə bilər. Bu canlıların həyat dövrləri, çoxalma mexanizmi, yayılma şəraiti və müalicə üsulları haqqında ətraflı bilgilər həm xəstələrin maariflənməsi, həm də düzgün diaqnozun qoyulması baxımından olduqca önəmlidir.
Üzdə gənə nədir və hansı növləri mövcuddur
Üzdə yaşayan gənələr əsasən Demodex folliculorum və Demodex brevis növlərinə aiddir. Hər iki növ insana xas parazitlərdir və daha çox dəri üzərindəki tük follikullarında və yağ vəzilərində yaşayırlar. Demodex folliculorum əsasən tük follikullarında yerləşir və uzunluğu təxminən 0.3–0.4 mm olur. Demodex brevis isə yağ vəzilərində tapılır və nisbətən daha qısadır. Bu gənələr gecə aktivləşir, hərəkət edir və çoxalırlar.
Üzdə gənələrin yaşadığı başlıca nahiyələr bunlardır:
- Alın
- Burun ətrafı
- Çənə
- Yanaqlar
- Qaşlar və kirpiklər
Gənələrin bu nahiyələri seçməsi təsadüfi deyil. Bu bölgələrdə yağ vəzilərinin aktivliyi daha yüksəkdir və bu da onların qidalanması və çoxalması üçün əlverişli mühit yaradır.
Gənələrin dəriyə təsiri və simptomlar
Demodex gənələri normal şəraitdə zərərsiz ola bilər, lakin bəzi faktorlar onların populyasiyasını artıraraq dəriyə mənfi təsir göstərməsinə səbəb olur. Bu zaman aşağıdakı simptomlar müşahidə oluna bilər:
- Üzdə daimi qaşınma və narahatlıq hissi
- Qızartı və lokal iltihab sahələri
- Tük follikullarında irinli və ya iltihabi səpgilər
- Yağlılığın artması və dəri səthində parıltı
- Dərinin kobudlaşması və pulcuqlanması
- Kirpiklərin tökülməsi və qaş xəttində seyrəlmə
Bu simptomlar təkcə kosmetik narahatlıq yaratmır, eyni zamanda həyat keyfiyyətini aşağı salır, özünəinamı azaldır və bəzi hallarda depressiv əhval-ruhiyyə ilə nəticələnir.
Gənələrin aktivləşmə səbəbləri
Gənələrin çoxalması və dəriyə təsirinin güclənməsi aşağıdakı faktorlarla əlaqəli ola bilər:
- İmmunitet zəifliyi: Xroniki xəstəliklər, stress, yuxusuzluq
- Hormonal pozuntular: Yeniyetməlik, menopauza, endokrin xəstəliklər
- Yağlı dəri tipi: Sebum ifrazının çoxluğu gənələr üçün qida mühitidir
- Kosmetik vasitələrin sui-istifadəsi: Həddindən artıq makiyaj, komedogen kremlər
- Kroniki dermatoloji xəstəliklər: Rozasea, seboreya, akne vulgaris
Bu faktorların bir və ya bir neçəsi birlikdə gənə aktivliyini artıraraq dəri problemlərinin meydana gəlməsinə səbəb olur.
Diaqnostika üsulları
Üzdə gənə problemini müəyyən etmək üçün dermatoloji müayinə ilə yanaşı laborator analizlər də aparılır. Ən geniş istifadə olunan metodlar aşağıdakılardır:
| Metod | Təsviri |
|---|---|
| Mikroskopiya | Dərinin səthindən və ya kirpikdən nümunə götürülərək mikroskop altında baxılır |
| Skrapinq üsulu | Üz dərisindən yüngülcə qaşınaraq gənələrin aşkarlanması |
| Adhesiv test | Şəffaf lent vasitəsilə dəridən nümunə götürülür |
| Video dermatoskopiya | Yüksək dəqiqlikli görüntü ilə dəridəki mikrohəyat təhlil edilir |
Bu testlər zamanı gənələrin sayı və aktivliyi qiymətləndirilir. Sağlam bir insanda da gənə tapıla bilər, lakin 5-dən çox gənənin 1 sm²-də aşkarlanması patoloji vəziyyət hesab olunur.
Müalicə metodları
Üzdə gənə probleminin müalicəsi kompleks şəkildə aparılır. Təkcə gənələrin məhv edilməsi deyil, eyni zamanda onların yaranma şəraitinin aradan qaldırılması da müalicənin əsas hissəsidir.
- Topikal preparatlar: Metronidazol, benzilbenzoat, ivermektin tərkibli kremlər
- Sistemik preparatlar: İvermektin və ya ornidazol kimi antiparazitar dərmanlar
- Bitki tərkibli vasitələr: Çay ağacı yağı, calendula, kamfora əsaslı məhsullar
- Kosmetoloji prosedurlar: Dərin təmizləmə, ozon terapiya, fototerapiya
- Dəridaxili balansın bərpası: pH səviyyəsinin normallaşdırılması, yağlılığın azaldılması
Bundan əlavə, müalicə müddətində gigiyenaya xüsusi diqqət yetirilməli, yastıq üzü, dəsmal, makiyaj fırçaları tez-tez dəyişdirilməlidir.
Profilaktika və həyat tərzinin rolu
Üzdə gənə probleminin qarşısını almaq üçün profilaktik tədbirlər olduqca vacibdir. Bu məqsədlə aşağıdakılar tövsiyə olunur:
- Dəriyə uyğun yuyucu vasitələrdən istifadə
- Həddindən artıq makiyajdan qaçınmaq
- İsti və rütubətli mühitlərdə gigiyenaya ikiqat diqqət
- Qidalanmada yağlı və şəkərli məhsulların azaldılması
- İmmunitetin möhkəmləndirilməsi
- Dərinin turşu-qələvi balansını qorumaq
Bu tədbirlər dərinin təbii baryerini qoruyaraq gənələrin aktivləşməsinin qarşısını alır.
Gənələr və psixoloji təsirlər
Üzdə gənə problemi estetik görünüşə təsir etdiyindən şəxsin özünə olan münasibətini və psixoloji durumunu da dəyişə bilər. Dəri problemləri ilə üzləşən insanlarda sosial çəkinmə, depressiv hallar və özünə inamsızlıq müşahidə olunur. Bu səbəbdən də bu problemin yalnız kosmetik və tibbi deyil, eyni zamanda psixoloji yönlərini də nəzərə almaq lazımdır.
Dəri sağlamlığı bədənə olan münasibətin güzgüsüdür və bu baxımdan üzdə gənə problemi sadəcə dəri ilə bitmir.
Üzdə yaşayan gənələr haqqında elmi və tibbi biliklər son illərdə daha da artmış, onların insan sağlamlığına təsiri daha geniş miqyasda araşdırılmışdır. Bu mikroskopik canlılar özləri ilə birlikdə həm də dermatoloji, immunoloji və psixoloji çağırışlar gətirir. Üzdəki gənə problemi kompleks yanaşma və fərdi müalicə tələb edən vəziyyətdir. Hər kəs öz dəri tipini və ehtiyaclarını yaxşı tanımalı, problemin ilkin əlamətlərini görən kimi mütəxəssisə müraciət etməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Üzdə gənə, əsasən Demodex folliculorum və Demodex brevis adlı mikroskopik parazitlərdir. Onlar tük follikullarında və yağ vəzilərində yaşayaraq dəriyə təsir göstərə bilər.
Ən çox alın, burun ətrafı, çənə, yanaqlar və qaş-kirpik bölgələrində rast gəlinir. Bu bölgələr yağlılıq baxımından daha aktivdir.
Daimi qaşınma, qızartı, səpgilər, dəridə yağlılıq artımı, kirpik tökülməsi və dəri kobudluğu əsas əlamətlərdir.
Bəli, gənələr əksər insanlarda az miqdarda olur, lakin onlar immun sistem zəiflədiikdə və ya yağlılıq artdıqda aktivləşir.
İmmunitet zəifliyi, hormonal dəyişikliklər, yağlı dəri, gigiyenanın pozulması və kosmetik məhsullardan sui-istifadə əsas səbəblərdir.
Mikroskopiya, dəridən skrapinq, şəffaf lent metodu və dermatoskopiya ilə diaqnostika aparılır.
Topikal kremlər (metronidazol, ivermektin), sistemik dərmanlar, kosmetoloji prosedurlar və gigiyenik tədbirlər vasitəsilə kompleks şəkildə müalicə olunur.
Bəli, çay ağacı yağı, kamfora, calendula və lavanda ekstraktları dəstəkvi terapiya kimi faydalı ola bilər.
Bəli, dəri görünüşündəki dəyişikliklər insanda özgüvən itkisi, sosial çəkinmə və hətta depressiya yarada bilər.
Dəriyə uyğun gigiyena, pH balansına diqqət, düzgün kosmetika seçimi, immunitetin gücləndirilməsi və stressin azaldılması profilaktik baxımdan önəmlidir.
