Hialuron turşusu (hyaluronic acid) insan orqanizmində təbii şəkildə sintez olunan polisaxariddir. Dərinin dermal təbəqəsində, sinovial mayedə, gözün vitrus cismində və bədənimizin başqa bir çox toxumalarında suyun bağlanması, toxuma elastikliyinin qorunması və mexaniki yüklərin amortizasiyasına cavabdehdir. Texnoloji bioloji mühəndislik sayəsində hialuron turşusu laboratoriyada fermentasiya yolu ilə “şəffaf gel” şəklində alınır, saflaşdırılır və iynə preparatı kimi tibbi istiqamətlərdə tətbiq edilir. Estetik dermatologiyada dərinin həcmini bərpa etmək, qırışları hamarlaşdırmaq, kontur formalaşdırmaq; revmatologiyada isə oynaq boşluğunda viskosuplementasiya həyata keçirmək üçün hialuron turşulu iynələr geniş istifadə olunur.
İstehsal texnologiyası və formul tipologiyası
Hialuron turşusu bakterial fermentasiya ( Streptococcus zooepidemicus ştammı) nəticəsində əldə olunur. Təmizlənmiş çiy material kəmiyyətinə, molekulyar kütləsinə və şaxələnmə dərəcəsinə görə yüksək, orta və aşağı viskozitəli formulalara bölünür.
- Stabilizasiyasız saf gel – biorevitalizasiya prosedurları üçün; dəridə nəm rezervuarı yaradaraq parıltı və elastiklik verir.
- Çarpaz bağlı (cross–linked) gel – səthi və dərin qırış fillerləri; molekullar arası BDDE (butanediol diglycidyl ether) körpüləri parçalanma tempini azaldır və 6–18 ay qalıcı təsir təmin edir.
- Makromolekulyar viskosuplement – 1.5–2.5 milyon Dalton molekulyar kütlə; diz, çiyin, topuq oynaqlarında sinovial viskozluğu bərpa edib sürtünməni azaldır.
Estetik tətbiq sahələri
Dərinin kollagen matrisi və su balansının bərpası
30 yaşdan sonra dermisdəki endogen hialuron turşusu miqdarı ildə təxminən 1 faiz azalır. Nəticədə dəri nazikləşir, elastin lifləri zəifləyir, statik qırışlar formalaşır. İynə ilə yeridilən stabilizasiyasız hialuron turşusu dermal fibroblastları stimulə edərək yeni kollagen sintezini gücləndirir, su molekullarını “hidrogel matrisi”ndə saxlayır.
Həcmləndirici filler texnikası
Çarpaz bağlı gel qelasiya olunan tor kimi dermal qatlara yeridilərkən müəyyənedici parametrlər – G’ (elastik modul) və Q (çarpaz bağ sıxlığı) – materialın qalınlığını müəyyən edir. Almacıq qövsü, çənə küncü, burun-dodaq büküşü, marionet xətləri kimi nahiyələrdə kontur dəstəyi üçün yüksək G’ dəyərləri tələb olunur. Prosedurun nəticəsi orta hesabla 9–14 ay saxlanır.
Dodaq harmoniyalaşdırılması
Haşiyə qırışı zəif, orta viskozitəli hialuron gel 25–27 G nazik kanüllə mülayim “vermillion border” vurğulanması və həcmi artırmaq üçün seçilir. Biçimli nəticənin saxlanması üçün 6–8 ay sonra “touch-up” injeksiyası aparılır.
Biorevitalizasiya və mezoterapiya
0.8–1.8 % konsentrasiyalı hialuron + vitamin, peptid, nukleotid kokteylləri 28–30 G mezoiynə ilə 1 sm^2 sahəyə 0.02 ml mikrodoza metodu (“papula” texnikası) ilə yeridilir. Seanslar 10–14 gün intervalla 3–4 dəfə təkrarlanır. Nəticədə dəri tonusu, nəmliliyi, incə qırışların dərinliyi və sebum balansı yaxşılaşır.
Revmatoloji və ortopedik istifadə
Viskosuplementasiya konsepti
Osteoartritdə sinovial mayenin tərkibində hialuron turşusunun konsentrasiyası və molekulyar kütləsi azalır; oynağın amortizasiya qabiliyyəti itir, iltihab mediatorları artar. 2 ml (20 mg) – 6 ml (90 mg) tutumlu prefilled şprislərdə təqdim olunan yüksək molekullu hialuron gellər diz, omba, topuq, çiyin oynaqlarına ultrasəs nəzarəti ilə birbaşa inyeksiya edilir.
Prosedur protokolu
- Mono–shot – tərkibində 60–90 mg hialuron; ildə bir dəfə.
- Tri–shot – həftəlik intervalla üç dəfəyə bölünmüş 25–30 mg dozalar.
Ağrı 1–2 həftədə azalır, oynaq hərəkəti genişlənir, nəticə 6 aydan 12 aya qədər davam edə bilir.
Müqayisəli üstünlüklər
Kortikosteroid enjeksiyasından fərqli olaraq hialuron turşusu qığırdaq degenerasiyasını ləngidir, qanın şəkər səviyyəsinə təsir etmir, təkrarlanan seanslarda toxuma atrofiyası riski yaratmır.
Prosedur gedişi və texniki detallar
- Dəri antiseptiklə silinir, anestetik krem (lidokain 5 %) 20 dəqiqə saxlanır.
- İynə diametri estetik filler üçün 27–30 G, viskosuplement üçün 18–21 G seçilir.
- Aseptik şəraitdə küt uc kanül “entry point” texnikası ilə dərialtı plana keçir.
- Gel tədricən yerlərdə bərabər yayılaraq toxumalara injekte edilir.
- Sonra sahə nazik buz kompresi ilə 5 dəqiqə soyudulur, ödem minimallaşdırılır.
Risklər və əks göstərişlər
- Allergik anamnez – quş tükü, yumurta, lidokain allergiyası.
- Aktiv herpes, piodermiya, kəskin akne – prosedur ertələnir.
- Autoimmun xəstəliklərin kəskin fazası – sistemik vəziyyət stabilləşənədək gözlənilir.
- Hamiləlik və laktasiya – klinik testlər yetərli deyil.
- Qan laxtalanma pozğunluğu, antikoaqulyant terapiya – hematoma riski yüksəlir.
Mümkün fəsadlar: müvəqqəti eritema və ödem, kontur qeyri-bərabərliyi, nodül, hipoesteziya, damar içi yanlış inyeksiya (ağız-dodaq üçbucağında nekroz, görmə itkisi təhlükəsi). Vaskulyar tıxanmada təcili olaraq hialuronidaza 1500 IU/1 ml fizioloji məhlulla səpələmə injeksiyası aparılır.
Bərpa və qulluq tövsiyələri
- İlk 24 saat ağır mimika, dodaq büzmə, saunanı məhdudlaşdırın.
- 48 saat alkoqol, qan durulaşdırıcı bitki çaylarından uzaq durun.
- 72 saat fiziki yüklənməni azaldın, yuxuda yüksək yastıq istifadə edin.
- Günəş filtri (SPF 50) tətbiq edin, çünki ultrabənövşəyi radiasiya gelin parçalanmasını sürətləndirir.
Azərbaycanda qiymət və tənzimləmə
Paytaxt klinikalarında bir şpris 1 ml çarpaz bağlı filler 160–250 AZN, diz oynağı üçün 3 ml viskosuplement 300–450 AZN civarındadır. Səhiyyə Nazirliyinin dərman qeydiyyat reyestrində Allergan, Teoxane, Croma, Fidia, Anika brendləri təsdiqlənib. Estetik inyeksiyanı yerinə yetirə biləcək ixtisaslı həkim dermatoloq, plastik cərrah və ya sertifikatlı kosmetoloq olmalıdır; ortopedik inyeksiyada isə travmatoloq-ortoped və ya revmatoloq iştirak etməlidir.
Elmi araşdırmalar və gələcək istiqamətlər
Avropada 4D “polynukleotid + hialuron + kalsium hidroksiapatit” kombinasiyası dermal regenerasiyanı sinerji prinsipi ilə gücləndirir. Nanostrukturlaşdırılmış hialuron mikrokapsul texnologiyası dəriyə dermaroller vasitəsilə transdermal çatdırılma imkanını genişləndirir. Gen mühəndisliyi sferasında CD44 reseptoru vasitəsilə hialuron–dərman konjugatlarının xərçəng hədəfli daşıyıcı kimi tədqiqi aparılır.
Hialuron turşusu iynəsi həm estetik, həm də terapevtik səviyyədə toxuma hidratasiyası, biomexaniki dəstək, qığırdaq proteksiyası və yaşlanma əlamətlərinin minimallaşdırılmasında effektiv, elmi əsaslandırılmış metod hesab olunur. Təhlükəsizlik profilinə baxmayaraq prosedur yalnız steril şəraitdə, anatomiyanı mükəmməl bilən mütəxəssis tərəfindən aparılmalı, individual göstəriş və əks göstərişlər qiymətləndirilməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Dərinin elastikliyini və həcmini bərpa etmək, qırışları azaldmaq və oynaq ağrısında viskosuplementasiya üçün tətbiq olunur.
Yerüstü anestetik krem və ya lidokainli gel sayəsində ağrı minimaldır; kanül texnikası travmanı azaldır.
Stabilizasiyasız biorevitalizasiya 4–6 ay, çarpaz bağlı filler 9–14 ay, oynağa hialuron 6–12 ay təsirini saxlayır.
Filler yeridildiyi anda həcmlənmə görünür, ödem çəkildikdən sonra 7–10 gün ərzində daha təbii forma alır.
Müvəqqəti şiş, qızartı və yüngül göyərmə olub 3–5 gün içində çəkilir; damar tıxanması isə nadir, lakin ciddi fəsaddır.
Hamiləlik və laktasiya dövründə klinik testlər azdır, buna görə tövsiyə edilmir.
İrəliləmiş III–IV dərəcə artritdə tam protez əməliyyatını əvəz etmir, lakin ağrını yüngülləşdirərək vaxt qazanmağa kömək edir.
Hialuron turşusu təbii yolla lizis olunur və 6–18 ay ərzində tam sorulur, toxumada qalıcı qalmır.
Antikoaqulyant, şəkər, infeksiya anamnezi qiymətləndirilir, allergik test tələb oluna bilər.
Estetik prosedurdan 24 saat sonra yüngül işlərə, viskosuplementdən 48 saat sonra dartıcı idmana qayıtmaq mümkündür.
